Τι ισχύει στην Ευρώπη για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών

Σε μια περίοδο με αφετηρία το 2000 και έως σήμερα, συνολικά 35 χώρες σε όλο τον κόσμο, και στις πέντε ηπείρους, έχουν νομοθετήσει την ισότητα στον γάμο.

Τα 20 από αυτά τα 35 κράτη βρίσκονται στην Ευρώπη, και τα 15 αποτελούν μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρώτη χώρα που ψήφισε τον πολιτικό γάμο στην Ευρώπη -και στον κόσμο- ήταν η Ολλανδία το 2000.

Ακολούθησαν το Βέλγιο (2003), η Ισπανία (2005), η Σουηδία και η Νορβηγία το 2009, η Πορτογαλία (2010), η Δανία (2012), η Γαλλία (2013), η Μεγάλη Βρετανία (2014), η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο και η Ιρλανδία το 2015, η Γερμανία και η Μάλτα το 2017, η Αυστρία (2019), η Ελβετία (2020), η Σλοβενία (2022) και φέτος η Εσθονία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η Δανία ήταν η πρώτη που εισήγαγε το σύμφωνο συμβίωσης το 1989, ενώ πολλές χώρες καθυστέρησαν να θεσμοθετήσουν τον γάμο, διότι το σύμφωνο συμβίωσης εξασφάλιζε εκτός όλων των άλλων και πλήρη γονεϊκά δικαιώματα. Επίσης, φαίνεται πως, στο συγκεκριμένο ζήτημα η Ελλάδα ακολουθεί μάλλον τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, στις οποίες παρατηρείται σημαντική θεσμική υστέρηση έναντι των παλαιών μελών της Ε.Ε.

Παρ’ όλα αυτά και σε αυτή την ομάδα κρατών υπάρχουν χώρες όπως η Σλοβενία και η Εσθονία που έχουν ψηφίσει τον γάμο για ομόφυλα ζευγάρια. Άλλες όπως η Τσεχία, έχουν ψηφίσει το σύμφωνο συμβίωσης και προετοιμάζουν και τα επόμενα βήματα εκσυγχρονισμού. Αντίθετα η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν κάνει βήματα προς τα πίσω, με την εισαγωγή περιορισμών (τόσο συνταγματικών όσο και σε επίπεδο κοινού νομοθέτη) στον γάμο και την τεκνοθεσία.

Στην Ελλάδα έχει επικρατήσει, εσφαλμένα, η εντύπωση ότι, ενώ ο γάμος είναι αναγνωρισμένος σε πολλές χώρες, η τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια επιτρέπεται σε συγκριτικά λιγότερες χώρες και μόνον αφού έχει προηγηθεί η θεσμοθέτηση του γάμου. Η πραγματικότητα είναι όμως διαφορετική: 39 χώρες στον κόσμο επιτρέπουν την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, δηλαδή περισσότερες από αυτές που επιτρέπουν τον γάμο ομοφύλων.

Οι 23 από αυτές βρίσκονται στην Ευρώπη και 16 είναι κράτη μέλη της Ε.Ε. Η Ολλανδία είναι η πρώτη χώρα που επέτρεψε την τεκνοθεσία το 2001. Την από κοινού τεκνοθεσία επιτρέπουν ακόμη οι: Αυστρία, Γερμανία, Μάλτα, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Φινλανδία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Δανία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ισπανία, Σλοβενία, Βέλγιο, Κροατία και Εσθονία.

H Ιρλανδία, στην οποίαν, οι σεξουαλικές επαφές μεταξύ ανδρών αποποινικοποιήθηκαν μόλις το 1993 και με την Καθολική εκκλησία να διαδραματίζει παραδοσιακά ισχυρό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας της χώρας, έκανε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα θεσμικά άλματα. Νομοθετεί το σύμφωνο συμβίωσης το 2010. Θεσμοθετεί τον πολιτικό γάμο το 2015, ύστερα από δημοψήφισμα όπου το 62% των πολιτών ψηφίζει υπέρ της σχετικής τροποποίησης του Συντάγματος. Παράλληλα, επιτρέπεται η από κοινού τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια.

Το 2016 εκσυγχρονίζεται περαιτέρω η νομοθεσία για τις τεκνοθεσίες, επιτρέποντας μεταξύ άλλων την τεκνοθεσία παιδιού από δύο άτομα ανεξαρτήτως του μεταξύ των δεσμού. Οι θεσμικές αλλαγές δημιούργησαν έναν ενάρετο κύκλο καθώς αύξησαν την αποδοχή στην κοινωνία έναντι των ΛΟΑΤΚΙ, κάτι που επέτρεψε περαιτέρω θεσμικές πρωτοβουλίες.

Αυτό αποτυπώνεται και στις σχετικές έρευνες που έγιναν και καταγράφουν την αποδοχή του γάμου μεταξύ ομοφύλων: 2008: 58%, 2009: 62%, 2010: 67%, 2012: 73% και 75%, 2013: 76%, 2014: 76%, 2019: 79%. H αποδοχή όμως έναντι των ΛΟΑΤΚΙ+ μπορεί να ιδωθεί και έμμεσα: το 2017 αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο κεντροδεξιός και ανοιχτά ομοφυλόφιλος Leo Varadkar που είχε γνωστοποιήσει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό ήδη από το 2015.

Ως δεύτερο αξιοσημείωτο παράδειγμα θα μπορούσε να αναφέρεται η Ισπανία, χώρα με αρκετά κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και παρεμφερές επίπεδο ανάπτυξης με την Ελλάδα την εποχή που νομοθετήθηκαν οι κύριες θεσμικές αλλαγές. Το 2005 η Ισπανία γίνεται μόλις η τρίτη χώρα στην Ε.Ε. -μετά την Ολλανδία και το Βέλγιο- όπου θεσμοθετείται ο γάμος και κατ’ επέκταση η από κοινού τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια (σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρεπόταν ήδη από το 2000).

Παρ’ ότι πριν τη νομοθέτηση του γάμου προηγήθηκε σφοδρή πολιτική αντιπαράθεση, η εξέλιξη αυτή αύξησε την ορατότητα για τους ΛΟΑΤΚΙ+ και επιτάχυνε την αποδοχή από την πλευρά της Ισπανικής κοινωνίας. Ενδεικτικό αυτού είναι ότι σε δημοσκόπηση που έγινε το 2019, το 86% των Ισπανών τάχθηκε υπέρ του γάμου ομοφύλων.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η Βρετανία, καθώς, έναν χρόνο μετά την ψήφιση του συμφώνου συμβίωσης το 2004, τροποποιείται η νομοθεσία ώστε ζευγάρια ανεξαρτήτως του αν είναι ετερόφυλα ή ομόφυλα (ή οικογενειακής κατάστασης) αλλά και μεμονωμένα άτομα να μπορούν να τεκνοθετήσουν παιδιά. Το 2019 το 9.6% των τεκνοθεσιών έγινε από ομόφυλα ζευγάρια. Η αύξηση της αποδοχής των ΛΟΑΤΚΙ+ αυξάνεται σταθερά ενώ ο γάμος ψηφίστηκε με διακομματική συναίνεση το 2013. H αποδοχή του θεσμού στη Μ. Βρετανία αυξήθηκε από το 52% το 2004 στο 85% το 2019.

Η Σουηδία είναι μία από τις πρώτες χώρες που θεσμοθέτησε το σύμφωνο συμβίωσης το 1995 και αναγνώρισε στα ομόφυλα ζευγάρια σχεδόν τα ίδια δικαιώματα με αυτά του γάμου. Το 2009 θεσμοθετείται ο γάμος και σήμερα είναι καθολικά αποδεκτός, αφού σε σχετική έρευνα το 2019 το 92% των Σουηδών τάχθηκε υπέρ του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη συζήτηση που διεξήχθη εκείνη την περίοδο η Εκκλησία της Σουηδίας (η προτεσταντική, πλειοψηφική αλλά όχι κρατική εκκλησία) τάχθηκε υπέρ του νομοσχεδίου ζητώντας μόνο η λέξη «γάμος» να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τα ετερόφυλα ζευγάρια.

Τελικά το νομοσχέδιο κατατέθηκε προς ψήφιση και υπερψηφίστηκε με μεγάλη πλειοψηφία από τα περισσότερα κόμματα. Λίγους μήνες μετά την ψήφιση του νόμου, η Εκκλησία της Σουηδίας αποφάσισε να δώσει την ευλογία της στους γάμους ομοφύλων. Και σε αυτή την περίπτωση η τεκνοθεσία προηγήθηκε του γάμου. Ήδη από το 2003, τα ομόφυλα ζευγάρια είχαν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τα ετερόφυλα.

Σε μερικές περιπτώσεις αποφάσεις δικαστηρίων (εθνικών και του ΕΔΔΑ) ώθησαν χώρες στην αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου για τις σχέσεις συγγένειας. Αντίστοιχα, στις ΗΠΑ πριν από την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου για την αναγνώριση του γάμου για όλους, είχαν προηγηθεί αποφάσεις από πολιτειακά δικαστήρια που επέτρεψαν (στο επίπεδο της Πολιτείας) την αναγνώριση του γάμου μεταξύ ομοφύλων.

Κυριάκος Μητσοτάκης: Οι γάμοι των ομόφυλων ζευγαριών θα προχωρήσουν και στην Ελλάδα

Υπενθυμίζεται ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στο πρακτορείο Bloomberg μίλησε μεταξύ άλλων για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών.  «Οι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών θα αποτελέσουν πραγματικότητα και είναι μέρος της στρατηγικής μας» είπε χαρακτηριστικά για το θέμα αυτό ο Έλληνας πρωθυπουργός προσθέτοντας ότι «η ελληνική κοινωνία είναι πολύ πιο έτοιμη και ώριμη».

Όπως σημειώνει το Bloomberg η Ελλάδα κατέγραψε άλμα πέντε θέσεων στην κατάταξη της οργάνωσης ILGAEurope σχετικά με τα δκαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ στην Ευρώπη, ξεπερνώντας χώρες όπως η Βρετανία και η Γερμανία.