ΕΕ: Με ποιους τρόπους αποφασίζονται οι «εκλεκτοί» των Βρυξελλών

Πίσω από τις κλειστές πόρτες μια μικρή ομάδα ηγετών της ΕΕ αποφασίζει για τις κορυφαίες θέσεις του μπλοκ.

Όταν οι καρδινάλιοι επιλέγουν έναν νέο Πάπα, πίσω από τις κλειστές πόρτες στο Βατικανό, βγάζουν ένα σύννεφο λευκού καπνού. Όταν οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συναντώνται επίσης πίσω από τις κλειστές πόρτες στις Βρυξέλλες για να μοιράσουν τις κορυφαίες θέσεις του ευρωπαϊκού μπλοκ, βγάζουν ένα δελτίο τύπου. Εκτός από αυτό, οι δύο διαδικασίες είναι εντυπωσιακά παρόμοιες.

Το παραπάνω σχόλιο προέρχεται από το Politico και αποτυπώνει με εύγλωττο τρόπο τις παρασκηνιακές επαφές που διεξάγονται στην καρδιά της ΕΕ, οι οποίες σε πρώτη φάση κατέληξαν σε τρεις «εκλεκτούς».

Οι αντιπροσωπείες του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (EPP), των Σοσιαλδημοκρατών (S&D) και των Φιλελευθέρων (Renew Europe) συμφώνησαν να προωθήσουν για την προεδρία της Κομισιόν την Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν (ΕΛΚ), για την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Αντόνιο Κόστα (S&D) και ως επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ την Κάγια Κάλας (Renew).

Το «ντιλ των Βρυξελλών» προκάλεσε πολλές αντιδράσεις. Ενδεικτικά, η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι, της οποίας η ακροδεξιά ευρωομάδα ECR αναδείχθηκε από τις ευρωεκλογές ως τρίτη δύναμη στο ευρωκοινοβούλιο αλλά αποκλείστηκε από τις διαβουλεύσεις, δήλωσε εξοργισμένη πως οι τεχνοκράτες των Βρυξελλών «δεν σέβονται την ψήφο των πολιτών» και κατήγγειλε πως στην ΕΕ υπάρχει «ολιγαρχία και όχι δημοκρατία».

Την άποψή της φαίνεται πως συμμερίζονται και αρκετοί και εκτός του δικού της πολιτικού χώρου αλλά και ακαδημαϊκοί. Ο Αλμπέρτο Αλεμάνο, καθηγητής ευρωπαϊκού δικαίου μιλώντας στο Politico χαρακτήρισε «αντιδημοκρατικό σε πολλαπλά επίπεδα» αυτόν τον τύπο των διαπραγματεύσεων.

Άγραφοι κανόνες αλά κάρτ

Στην ΕΕ έχουν διαμορφωθεί εδώ και κάποια χρόνια κάποιοι «άγραφοι» κανόνες, οι οποίοι βέβαια προσαρμόζονται ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα και τους συσχετισμούς. Θεωρητικά οι ηγέτες της ΕΕ για την ανάθεση των κορυφαίων θέσεων θα έπρεπε να λάβουν υπόψη τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. Αυτό ωστόσο δεν συμβαίνει απόλυτα ή καλύτερα συμβαίνει κατά περίπτωση.

Θα έπρεπε επίσης η απόφαση να προκύπτει από μια διαβούλευση και των 27 ηγετών της Συνόδου Κορυφής. Ούτε αυτό συμβαίνει. Στην πράξη οι αποφάσεις λαμβάνονται από μια πολύ μικρότερη ομάδα ηγετών, οι οποίοι ακολούθως ενημερώνουν για τις αποφάσεις τους και εάν κάποιος θελήσει να αντιδράσει τότε ξεκινούν οι πιέσεις και τα παζάρια. Για παράδειγμα ο Βίκτορ Όρμπαν αναμένεται να βρεθεί στο επίκεντρο στη συνάντηση των 27, καθώς, όπως και η Μελόνι, εξέφρασε δημόσια την αντίθεσή του με τις επιλογές των προσώπων.

Μάλιστα αναλυτές εκτιμούν πως αυτές οι αντιδημοκρατικές διαδικασίες θα μπορούσαν τελικά να έχουν αρνητικά αποτελέσματα, καθώς αντί να απομονώνουν την ακροδεξιά, ενδέχεται να τη συσπειρώσουν και να τη δυναμώσουν. Στο πλαίσιο των άγραφων κανόνων, σύμφωνα με τον Στίβεν Βαν Χεκ, καθηγητή ευρωπαϊκής πολιτικής, περιλαμβάνονται εκτός της πολιτικής ισορροπίας, η γεωγραφία αλλά και η ισότητα των δύο φύλων και… η συμπάθεια.

Άγραφος κανόνας νο1: Πολιτικές ισορροπίες

Είθισται η μεγαλύτερη πολιτική ομάδα μετά τις εκλογές στην ΕΕ – εν προκειμένω το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, το κόμμα της φον ντερ Λάιεν – να προτείνει έναν υποψήφιο για να γίνει πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η δεύτερη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη προτείνει τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και η τρίτη «παίρνει» τη θέση του υπεύθυνου της εξωτερικής πολιτικής. Εδώ υπάρχει μια ανατροπή καθώς η παράταξη της Μελόνι έμεινε εκτός, παρότι είναι η τρίτη μεγαλύτερη ευρωομάδα. Τη θέση της πήραν οι Φιλελεύθεροι, δηλαδή η τέταρτη δύναμη του ευρωκοινοβουλίου.

Ο πρόεδρος του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου θεωρητικά εκλέγεται άμεσα από τους ευρωβουλευτές. Ωστόσο εκ των πραγμάτων και αυτή η θέση αποφασίζεται από τους ηγέτες της ΕΕ στη μοιρασιά για τις κορυφαίες θέσεις. Στόχος του ΕΛΚ είναι η δική του Ρομπέρτα Μέτσολα να συνεχίσει για 2,5 ακόμη χρόνια και στη συνέχεια να παραδώσει τη σκυτάλη σε έναν σοσιαλιστή, για να εξασφαλιστούν οι ισορροπίες.

Άγραφος κανόνας νο2: Η γεωγραφία

Οι τέσσερις κορυφαίες θέσεις της ΕΕ υποτίθεται πως θα πρέπει να κατανέμονται μεταξύ των διάφορων περιοχών του μπλοκ (βορράς, νότος, ανατολή, δύση). Ο Αντόνιο Κόστα από την Πορτογαλία και η Ρομπέρτα Μέτσολα από τη Μάλτα εκπροσωπούν τον Νότο.  Η Φον Ντερ Λάιεν είναι από τη Γερμανία και η Κάγια Κάλας ως Εσθονή εκπροσωπεί την Ανατολή. Θεωρητικά θα πρέπει να υπάρχει και μια ισορροπία μεταξύ μικρότερων και μεγαλύτερων χωρών, όμως τελικά αυτό που μετράει περισσότερο είναι ο συσχετισμός δυνάμεων. Ναι μεν από διαφορετικές περιοχές, αλλά τα πρόσωπα προέρχονται τελικά από συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους.

Άγραφος κανόνας νο3: Ισορροπία των φύλων

Ένας τρίτος άγραφος κανόνας είναι η ισορροπία των φύλων. Στο παρελθόν, αυτό συχνά κατέληγε στη διασφάλιση ότι τουλάχιστον μία γυναίκα ήταν μεταξύ των «εκλεκτών» για μια κορυφαία θέση εργασίας. Στο τρέχον σχέδιο υπάρχουν τρεις γυναίκες (Φον Ντερ Λάιεν, Κάλας, Μέτσολα) και ένας άνδρας (Κόστα).

Άγραφος κανόνας νο4: Συμπαθούν ο ένας τον άλλον;

Αυτός ο κανόνας μοιάζει να έχει αναβαθμιστεί το τελευταίο διάστημα. Τα πρόσωπα που τοποθετούνται στις κορυφαίες θέσεις θα πρέπει να τρέφουν «αίσθημα συμπάθειας» το ένα για το άλλο. Η κακή σχέση μεταξύ Φον Ντερ Λάιεν και Μισέλ είναι δημοσίως γνωστή. Ταραχώδης ήταν και η σχέση μεταξύ της Φον Ντερ Λάιεν και του επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Ζοζέπ Μπορέλ. Φαίνεται πως κανείς – και πρωτίστως η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν – δεν θέλει να επαναληφθεί μια τέτοια κατάσταση. Για αυτό τα πρόσωπα επιλέχθηκαν και με βάση τις συμπάθειές της.

Ποιος θα είναι ο διαιτητής;

Ένα ακόμη κρίσιμο ζήτημα αφορά στον διαιτητή της διαδικασίας. Ποιος θα είναι δηλαδή αυτός που θα αναλάβει τον ρόλο του ενδιάμεσου εάν υπάρξουν διαφωνίες στη Σύνοδο Κορυφής για τους «εκλεκτούς». Θεωρητικά ο Σαρλ Μισέλ ως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα πρέπει να είναι ο μεσολαβητής, ωστόσο είναι σαφές πως πλέον έχει παραγκωνιστεί.

«Ήταν σαφές από την αρχή ότι οι ηγέτες θα έπαιρναν το θέμα στα χέρια τους αντί να το αφήσουν στον Μισέλ», δήλωσε ένας αξιωματούχος της ΕΕ, μιλώντας στο Politico υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Τα περιθώρια ελιγμών του Μισέλ είναι περιορισμένα», δήλωσε και πρόσθεσε «αυτή είναι η στιγμή που οι ηγέτες της ΕΕ θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον όποιο άσσο έχουν στο μανίκι τους προκειμένου να εξασφαλίσουν καλά χαρτοφυλάκια ή να επηρεάσουν την πολιτική ατζέντα». «Αν τα πράγματα γίνουν δύσκολα, ο Μισέλ μπορεί πάντα να καταφύγει στη μεσαιωνική μέθοδο αναγκάζοντας τους καρδινάλιους να επιλέξουν έναν νέο πάπα – δίνοντάς τους μόνο ψωμί και νερό», καταλήγει με νόημα το Politico.