20 Ιουνίου: Παγκόσμια ημέρα προσφύγων

Η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 4 Δεκεμβρίου 2000 και τιμάται κάθε χρόνο στις 20 Ιουνίου, με αφορμή την υπογραφή της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων το 1951.

Η σύμβαση αυτή προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τη σύσταση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, η οποία ήταν επιφορτισμένη να βοηθήσει στη μετεγκατάσταση των 1,2 εκατομμυρίων Ευρωπαίων που είχαν μείνει άστεγοι εξαιτίας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Στα 54 χρόνια της ύπαρξής της, η Ύπατη Αρμοστεία έχει βοηθήσει πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους και για τις προσπάθειές της αυτές έχει τιμηθεί δύο φορές με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.

Το διεθνές δίκαιο ορίζει ότι πρόσφυγες είναι οι άνθρωποι που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να επιστρέψουν στις χώρες τους, εξαιτίας βάσιμου φόβου δίωξης, με βάση τη φυλή, το θρήσκευμα, τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, την εθνικότητά τους ή τη συμμετοχή τους σε μία ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα.

Σήμερα, η Ύπατη Αρμοστεία είναι ένας από τους κυριότερους ανθρωπιστικούς οργανισμούς στον κόσμο. Τα περισσότερα από 5.000 στελέχη της, πολλά από τα οποία αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρούς κινδύνους κατά της προσωπικής τους ασφάλειας, βοηθούν πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους που συγκεντρώνουν την ιδιότητα του πρόσφυγα.

Ο αριθμός των ανθρώπων που διαφεύγουν από τον πόλεμο, τις διώξεις και τις συγκρούσεις έφτασε σχεδόν τα 80 εκατομμύρια το 2019. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει δει ποτέ η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.) στα 70 περίπου χρόνια λειτουργίας της.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες υπολογίζει ότι ένας άνθρωπος στους εκατό έχει ξεριζωθεί από το σπίτι του, όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του οργανισμού. To 2022 η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων είναι επικεντρωμένη στο δικαίωμα αναζήτησης ασφάλειας. Κάθε άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη έχει το δικαίωμα να αναζητάει ασφάλεια – όποιος ή όποια κι αν είναι, από όπου κι αν προέρχεται και οποτεδήποτε αναγκάζεται να ξεριζωθεί.

Περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ παρέμειναν πέρυσι ξεριζωμένοι από τις εστίες τους, κυρίως εξαιτίας του πολέμου πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία, παράλληλα με άλλες συγκρούσεις και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αυξάνοντας έτσι την επείγουσα ανάγκη για άμεση, συλλογική δράση προκειμένου να μετριαστούν οι αιτίες και οι επιπτώσεις του εκτοπισμού, υπογράμμισε σήμερα η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Στην εμβληματική ετήσια έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας, «Παγκόσμιες Τάσεις στον Αναγκαστικό Εκτοπισμό για το 2022» (“Global Trends in Forced Displacement 2022”), διαπιστώνεται ότι μέχρι το τέλος του 2022, ο αριθμός των ανθρώπων που εκτοπίστηκαν λόγω πολέμου, διωγμών, βίας και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέρχεται σε 108,4 εκατομμύρια. Ο αριθμός αυτός είναι αυξημένος κατά 19,1 εκατομμύρια σε σχέση με έναν χρόνο νωρίτερα και αποτελεί τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει σημειωθεί ποτέ από χρόνο σε χρόνο.

Η ανοδική πορεία του παγκόσμιου αναγκαστικού εκτοπισμού δεν έδειξε σημάδια επιβράδυνσης το 2023, καθώς το ξέσπασμα της σύρραξης στο Σουδάν προκάλεσε νέες εκροές, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των εκτοπισμένων παγκοσμίως σε περίπου 110 εκατομμύρια μέχρι τον Μάιο.

«Τα στοιχεία αυτά μας δείχνουν ότι κάποιοι άνθρωποι καταφεύγουν πολύ γρήγορα σε διαμάχες ενώ αργούν πολύ στο να βρουν λύσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε ένας από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που ξεριζώθηκαν βίαια από τα σπίτια τους να βιώνει καταστροφή, εκτοπισμό και οδύνη», δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Filippo Grandi.

Από το παγκόσμιο σύνολο, 35,3 εκατομμύρια ήταν πρόσφυγες, δηλαδή άνθρωποι που διέσχισαν διεθνή σύνορα για να βρουν ασφάλεια, ενώ ένα μεγαλύτερο ποσοστό – 58 τοις εκατό, που αντιπροσωπεύει 62,5 εκατομμύρια ανθρώπους – εκτοπίστηκαν μέσα στις ίδιες τους τις χώρες λόγω συγκρούσεων και βίας.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν ο κυριότερος παράγοντας εκτοπισμού το 2022. Ο αριθμός των προσφύγων από την Ουκρανία εκτοξεύθηκε από 27.300 στο τέλος του 2021 σε 5,7 εκατομμύρια στο τέλος του 2022 – αντιπροσωπεύοντας την ταχύτερα εξελισσόμενη προσφυγική κρίση στο κόσμο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των προσφύγων από το Αφγανιστάν – κυρίως όσων φιλοξενούνταν στο Ιράν, με πολλούς να έχουν φτάσει τα προηγούμενα χρόνια – αναθεωρήθηκαν αρκετά προς το πάνω στα τέλη του 2022. Ομοίως, βάσει νέων εκτιμήσεων, η έκθεση αντανακλά μεγαλύτερους αριθμούς Βενεζουελάνων σε Κολομβία και Περού, οι οποίοι αναφέρονται κυρίως ως «άλλοι άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς προστασίας».

Τα στοιχεία επιβεβαίωσαν επίσης ότι εξακολουθούν οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος στον κόσμο – και όχι τα πλούσια κράτη – να είναι αυτές που φιλοξενούν τους περισσότερους εκτοπισμένους, υπολογίζοντας είτε τα οικονομικά μεγέθη είτε την αναλογία του πληθυσμού. Οι 46 λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 1,3 τοις εκατό του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ωστόσο φιλοξενούν πάνω από το 20 τοις εκατό του συνόλου των προσφύγων. Η χρηματοδότηση για τις πολυάριθμες καταστάσεις εκτοπισμού και για τη στήριξη των χωρών υποδοχής ήταν ελλιπής σε σχέση με τις ανάγκες την περασμένη χρονιά και παραμένει σε χαμηλά επίπεδα και το 2023 ενώ οι απαιτήσεις αυξάνονται.

«Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να επιδεικνύουν εξαιρετική φιλοξενία απέναντι στους πρόσφυγες, καθώς παρέχουν προστασία και βοήθεια σε όσους έχουν ανάγκη», πρόσθεσε ο κ. Grandi, «αλλά απαιτείται πολύ περισσότερη διεθνής υποστήριξη και πιο δίκαιος επιμερισμός της ευθύνης, ιδίως με τις χώρες που φιλοξενούν τους περισσότερους εκτοπισμένους στον κόσμο».

«Πάνω απ’ όλα, πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα για να τερματιστούν οι συγκρούσεις και να αρθούν τα εμπόδια, ώστε οι πρόσφυγες να έχουν τη βιώσιμη επιλογή να επιστρέψουν στην πατρίδα τους εθελοντικά, με ασφάλεια και αξιοπρέπεια».

Ενώ ο συνολικός αριθμός των εκτοπισμένων συνέχισε να αυξάνεται, η έκθεση «Παγκόσμιες Τάσεις» κατέδειξε επίσης ότι όσοι αναγκάζονται να ξεριζωθούν δεν είναι καταδικασμένοι να μείνουν στην εξορία, αλλά μπορούν και επιστρέφουν στην πατρίδα τους, εθελοντικά και με ασφάλεια. Το 2022, περισσότεροι από 339.000 πρόσφυγες επέστρεψαν σε 38 χώρες, και παρόλο που ήταν λιγότεροι από το προηγούμενο έτος, σημειώθηκε σημαντικός αριθμός εθελοντικών επιστροφών στο Νότιο Σουδάν, τη Συρία, το Καμερούν και την Ακτή Ελεφαντοστού. Στο μεταξύ, 5,7 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένοι επέστρεψαν το 2022, κυρίως εντός της Αιθιοπίας, της Μιανμάρ, της Συρίας, της Μοζαμβίκης και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.

Στο τέλος του 2022, εκτιμάται ότι 4,4 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ήταν ανιθαγενείς ή με απροσδιόριστη εθνικότητα, αριθμός αυξημένος κατά 2 τοις εκατό σε σχέση με το τέλος του 2021.

Η έκθεση «Παγκόσμιες Τάσεις» δημοσιεύεται έξι μήνες πριν από το δεύτερο Παγκόσμιο Φόρουμ για τους Πρόσφυγες, μια σημαντική συνάντηση στη Γενεύη που θα συγκεντρώσει ένα ευρύ φάσμα φορέων με σκοπό την εξεύρεση νέων λύσεων και την εδραίωση της αλληλεγγύης προς τους ανθρώπους που αναγκάζονται να τραπούν σε φυγή και τις χώρες υποδοχής τους.