Τι είναι το πολώνιο και πώς μπορεί να σκότωσε τον Αραφάτ

Περίπου 250.000 φορές πιο τοξικό από το υδροκυάνιο, το πολώνιο έγινε ευρέως γνωστό το 2006, όταν χρησιμοποιήθηκε για τη δολοφονία του Αλεξάντρ Λιτβινένκο, πρώην πράκτορα της KGB που επέκρινε το Κρεμλίνο.

Πρώτο θύμα του πολώνιου στην ιστορία δεν αποκλείεται να ήταν η κόρη της Μαρί Κιουρί Τώρα, το ραδιενεργό στοιχείο επανέρχεται στο προσκήνιο. Έπειτα από την εκταφή της σορού του Αραφάτ ομάδα ελβετών ειδικών ανακοίνωσε ότι ανίχνευσε «μη αναμενόμενα υψηλά επίπεδα πολωνίου» σε ρούχα που φέρεται να χρησιμοποιούσε ο Παλαιστίνιος ηγέτης λίγο πριν από τον θάνατό του το 2004. 

Τα ευρήματα προσφέρουν «συγκρατημένη στήριξη» στη θεωρία ότι ο Αραφάτ δολοφονήθηκε με πολώνιο. 

Πάντως οι συντάκτες της έκθεσης αναγνωρίζουν ότι η ανάλυση συνάντησε προβλήματα, όπως το γεγονός ότι τα δείγματα ήταν περιορισμένα και ορισμένα έφτασαν στο εργαστήριο αφού πρώτα πέρασαν από άγνωστα χέρια.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, τα ευρήματα ενισχύουν τη θεωρία της δολοφονίας. 

Τι είναι το πολώνιο;

Το πολώνιο είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο ραδιενεργό στοιχείο που ανακαλύφθηκε το 1898 από το ζεύγος Μαρί και Πιέρ Κιουρί, οι οποίοι το βάφτισαν προς τιμήν της χώρας τους, της Πολωνίας. Υπάρχει σε πολύ μικρές ποσότητες στο φλοιό της Γης, παράγεται όμως και σε πυρηνικούς αντιδραστήρες. Οι πρακτικές εφαρμογές του είναι περιορισμένες, κυρίως σε συσκευές κατά του στατικού ηλεκτρισμού. Το πολώνιο-210 (210Po) είναι το πιο κοινό από τα 33 γνωστά ισότοπα του στοιχείου. 

Είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο;

Άκρως επικίνδυνο σε περίπτωση κατάποσης, εισπνοής ή επαφής με τραύματα. Ένα γραμμάριο πολωνίου μπορεί θεωρητικά να δηλητηριάσει 20 εκατομμύρια ανθρώπους, από τους οποίους οι μισοί τελικά θα υπέκυπταν.

Όλα τα ισότοπα πολώνιου υφίστανται ραδιενεργή διάσπαση και εκπέμπουν σωματίδια α, δηλαδή πυρήνες του στοιχείου ήλιου. Καθώς τα σωματίδια αυτά βομβαρδίζουν το ήπαρ, τον μυελό των οστών και τους νεφρούς, το θύμα εμφανίζει πολλαπλή οργανική ανεπάρκεια. Τα συμπτώματα που εμφάνισε ο Λιτβινένκο -ναυτία, τριχόπτωση, πρήξιμο στο λαιμό και ωχρότητα- είναι τυπικά της δηλητηρίασης με πολώνιο.

Πόσο εύκολο είναι να το αποκτήσει κανείς;

Καθόλου εύκολο, καθώς το πολώνιο προέρχεται από την επεξεργασία του μεταλλεύματος ουρανίου ή παράγεται σε αντιδραστήρες και επιταχυντές -όλες αυτές οι διαδικασίες ελέγχονται αυστηρά βάσει διεθνών νόμων.

Ο Τζον Κροφτ, Βρετανός ειδικός που είχε μελετήσει την υπόθεση Λιτβινένκο, εκτίμησε ότι μια ποσότητα πολωνίου ικανή να σκοτώσει θα προερχόταν πιθανότατα από χώρες με πυρηνικά προγράμματα. Η λίστα των χωρών αυτών περιλαμβάνει τη Ρωσία, από την οποία πιστεύεται ότι προήλθε το πολώνιο που σκότωσε τον Λιτβινένκο, και το μεγάλο εχθρό του Αραφάτ, το Ισραήλ. Υπάρχουν όμως πολλές ακόμα χώρες που διαθέτουν πολώνιο, ανάμεσά τους οι ΗΠΑ.

Γιατί θα το προτιμούσε κανείς ως όπλο;

Το πολώνιο δεν ανιχνεύεται με τις τοξικολογικές εξετάσεις ρουτίνας. Επιπλέον, τα σωματίδια α που εκπέμπει το πολώνιο είναι ογκώδη και δεν έχουν μεγάλη διεισδυτική ικανότητα. Αυτό σημαίνει ότι το πολώνιο θα μπορούσε πιθανότατα να περάσει τα σύνορα χωρίς να ενεργοποιήσει ανιχνευτές ραδιενέργειας. Ακόμα, τα σωματίδια α δεν διαπερνούν το δέρμα του θύματος και δύσκολα ανιχνεύονται από έξω. 

Ο Λιτβινένκο πιστεύεται ότι δηλητηριάστηκε όταν ήπιε τσάι με πολώνιο-210 στη διάρκεια συνάντησης σε πολυτελές ξενοδοχείο του Λονδίνου.

Πόσα είναι τα γνωστά θύματα του πολώνιου;

Ελάχιστα. Η δηλητηρίαση από πολώνιο είναι τόσο σπάνια ώστε οι γιατροί χρειάστηκαν πολλές εβδομάδες μέχρι να εξακριβώσουν τι είχε συμβεί στον Λιτβινένκο.

Πολλοί ιστορικοί της επιστήμης πιστεύουν ότι το πρώτο θύμα του πολώνιου ήταν η Ιρέν Κιουρί, κόρη του ζεύγους Κιουρί, η οποία πέθανε από λευχαιμία και ενδέχεται να είχε εκτεθεί σε πολώνιο στο εργαστήριο των γονιών της.

Είναι δυνατό να αποδειχθεί ότι ο Αραφάτ δηλητηριάστηκε με πολώνιο;

Πιθανότατα ναι. Το πολώνιο-210 έχει μικρό χρόνο ημιζωής, μόλις 138,4 ημέρες, και επομένως το μεγαλύτερο μέρος του θα είχε πια εξαφανιστεί από τη σορό του Αραφάτ. Οι επιστήμονες μπορούν όμως να ανιχνεύσουν τόσο τα ίχνη του 210Po όσο και τα στοιχεία στα οποία διασπάται. Σύμφωνα με τον Ντέρεκ Χιλ, ειδικό του Πανεπιστημιακού Κολεγίου του Λονδίνου, οι εξετάσεις στη σορό του θα έδειχναν «με αρκετά μεγάλο βαθμό βεβαιότητας» το εάν ο Αραφάτ είχε πολώνιο στον οργανισμό του όταν πέθανε.

Βαγγέλης Πρατικάκης