Το Πλατόνι της Ρόδου: Το ελάφι σύμβολο του νησιού

Το ροδίτικο πλατόνι (Dama dama), σύμβολο της Ρόδου που κοσμεί τα δάση του νησιού εδώ και πολλά χρόνια και αποτελεί μέρος των παραδόσεών του, είναι ένα από τα λίγα είδη ευρωπαϊκών ελαφιών που έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα. Δύο αγάλματα ελαφιών, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, είναι τοποθετημένα σε στύλους και εκτίθενται εκατέρωθεν της εισόδου του παλιού λιμανιού της πόλης.

Οι λαϊκοί μύθοι και η προέλευση του ελαφιού

Υπάρχουν πολλοί λαϊκοί θρύλοι στο νησί που σχετίζονται με την προέλευση και την ύπαρξη του ελαφιού. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα πλατόν εμφανίστηκαν στη Ρόδο με την άφιξη των Σταυροφόρων. Η θεωρία αυτή σχετίζεται και με άλλα ιστορικά χαρακτηριστικά της Ρόδου. Η Ρόδος αναφέρεται στην αρχαία γραμματεία ως “Οφιούχος“. Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία, οι Σταυροφόροι εισήγαγαν τα ελάφια για να προστατεύουν τα στρατόπεδά τους από τα φίδια και τα χρησιμοποιούσαν ως φύλακες για τη γύρω περιοχή.

Αν και τα ελάφια δεν κυνηγούν για να σκοτώσουν φίδια, όπως πιστεύουν πολλοί, τα κέρατά τους εκκρίνουν μια ουσία (αλκαλικό), η οσμή της οποίας θεωρείται ότι ερεθίζει τα φίδια και τα απωθεί. Ως εκ τούτου, ορισμένα από αυτά τα ζώα που έφεραν οι Σταυροφόροι δραπέτευσαν από τα στρατόπεδά τους και κρύφτηκαν στο δάσος, δημιουργώντας στη συνέχεια έναν πληθυσμό που έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, τα ελάφια εισήχθησαν από τους Ενετούς κατά τη διάρκεια της κατοχής του νησιού. Ωστόσο, τα αρχαία κείμενα αναφέρονται στη Ρόδο και ως “Ελαφούσα“. Αυτό σημαίνει ότι το νησί κατοικείτο από μεγάλο αριθμό ελαφιών εκείνη την εποχή και σίγουρα πολύ πριν από την άφιξη των κατακτητών. Οι αρχαιολογικές ενδείξεις για την παρουσία ελαφιών στο Ανατολικό Αιγαίο χρονολογούνται πιθανώς από την 6η χιλιετία π.Χ.

Τα μικρότερα σωζόμενα ελάφια του γένους Dama βρίσκονται στο Ανατολικό Αιγαίο (Ρόδος) και στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας (Εθνικός Δρυμός Τερμέσου, Dama Dama), καθώς και στο Dama mesopotamica στο Ιράν, όπου τα ελάφια διασκορπίστηκαν και παρέμειναν στη Ρόδο όταν τα νερά της Μεσογείου κατέκλυσαν την περιοχή του Αιγαίου και σχηματίστηκαν νησιά. Αυτό υποστηρίζει τη θεωρία ότι τα ελάφια διασκορπίστηκαν και παρέμειναν στη Ρόδο όταν τα νερά της Μεσογείου πλημμύρισαν το Αιγαίο και σχηματίστηκαν νησιά.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι και τα δύο είδη αποτελούν στοιχεία μιας πανίδας που χαρακτηρίζεται από υποτροπική εξάπλωση κατά το τέλος του Τεταρτογενούς. Παλαιοντολογικά και αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν επίσης ότι από το ύστερο Πλειστόκαινο έως τις αρχές του Ολόκαινου, τα ελάφια αυτά κατοικούσαν μόνο στην ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή.

Τα χαρακτηριστικά του ελαφιού

Όσον αφορά την ταξινόμηση, τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά, το ελάφι της διμοιρίας ανήκει στα μηρυκαστικά, τα θηλαστικά της οικογένειας των ελαφιών. Πρόκειται για ένα ελάφι μεσαίου μεγέθους. Το μήκος του είναι περίπου 1,5 μέτρο, ενώ το ύψος μέχρι την κορυφή της πλάτης είναι περίπου 90 εκατοστά. Ζυγίζει περίπου 100 κιλά, αλλά σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, τα ενήλικα αρσενικά μπορούν να φτάσουν τα 150 κιλά.

Είναι εξαιρετικά όμορφα ζώα

Η ομορφιά τους οφείλεται κυρίως στις τέλειες αναλογίες του σώματός τους καθώς και στον όμορφο χρωματισμό τους. Επιπλέον, τα αρσενικά κοσμούνται με κέρατα τέλειας συμμετρίας και ομορφιάς. Είναι πολύ δύσκολο να περιγραφεί με ακρίβεια το χρώμα του τριχώματος. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το τρίχωμα μπορεί να έχει ποικίλες αποχρώσεις και ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία και την εποχή. Στα ώριμα αρσενικά το καλοκαίρι, σχεδόν όλο το τρίχωμα στο πάνω μέρος του σώματος, στους μηρούς και στην ουρά είναι κοκκινωπό-καφέ, ενώ το κάτω μέρος του σώματος και το εσωτερικό του σώματος είναι κρεμ ή λευκό. Το μαλλί στην πλάτη είναι πολύ λεπτό στη βάση, γίνεται καφέ στη μέση και πιο σκούρο, σχεδόν μαύρο, στις άκρες. Το χειμώνα (ιδίως στα μέσα του χειμώνα) η πλάτη, ο λαιμός και τα αυτιά γίνονται σκούρα γκρίζα ή γκρι-καφέ. Οι τρίχες στο κάτω μέρος της κοιλιάς και στο εσωτερικό του σώματος είναι γκρίζες έως κόκκινες.

Αυτά τα χρώματα του τριχώματος ποικίλλουν σχεδόν πάντα ανάλογα με την ηλικία του ζώου, τόσο ως προς την ιδιαιτερότητα όσο και ως προς τη συμμετρία. Τα κέρατα του πλατάνου αποβάλλονται κάθε χρόνο τον Μάιο και αναγεννώνται αργά, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται πλήρως τον Σεπτέμβριο. Για κάθε έτος ηλικίας του ελαφιού, προστίθεται ένας πόντος στο επίπεδο των νέων κέρατων. Τα ενήλικα αρσενικά ζουν συχνά μόνα τους, το πολύ με τρεις έως τέσσερις θηλυκές συντρόφους. Καθώς μεγαλώνουν, προτιμούν περισσότερη μοναξιά. Τα νεαρά αρσενικά ζουν σε ομάδες με θηλυκά και νεογέννητα.

Η αναπαραγωγή και η κύηση

Γύρω στον Οκτώβριο, τα ώριμα αρσενικά εμφανίζονται σε σμήνη και διώχνουν τα νεαρά αρσενικά, αλλά δεν απομακρύνονται και παραμένουν κοντά στα σμήνη των θηλυκών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα αρσενικά είναι πολύ ενθουσιασμένα. Συχνά παλεύουν μεταξύ τους για ώρες για τα θηλυκά, και αυτή η δραστηριότητα χρησιμοποιείται από τα νεαρά αρσενικά, τα οποία καταδιώκουν. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα αρσενικά γίνονται πολύ απρόσεκτα και συχνά δέχονται επιθέσεις από τους λίγους, ευτυχώς μοχθηρούς λαθροκυνηγούς. Η περίοδος κύησης του θηλυκού διαρκεί οκτώ μήνες και γεννά ένα ή δύο μικρά γύρω στον Ιούλιο.

Το σύμβολο της Ρόδου

Στη Ρόδο, ο Πλάτος συναντάται σε καθαρά μικτά δάση από μεγάλα πεύκα, πεύκα και κυπαρίσσια με πλούσιο υπόροφο από θάμνους (αειθαλή πλατύφυλλα δέντρα), όπου υπάρχει νερό όλο το χρόνο και ποτίστρες για τις κατσίκες και τα πρόβατα. Επίσης, κατοικεί και βόσκει σε αειθαλείς θαμνώνες (θάμνοι με αειθαλείς θάμνους, καμινάδες, δρυς με οξύφυλλα, κ.λπ.). Με βάση τις μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής και προσωπικές εκτιμήσεις, μπορεί να εκτιμηθεί ότι σήμερα στα δάση της Ρόδου κατοικούν μεταξύ 100 και 150 ζώα. Σημαντικός αριθμός ζώων (περίπου 70) διατηρείται επίσης στις περιφραγμένες περιοχές του δήμου Ρόδου. Μεμονωμένα ελάφια έχουν μετεγκατασταθεί από τη Ρόδο σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και διατηρούνται σε ζωολογικούς κήπους και πάρκα.

Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει στη μείωση του αριθμού είναι δύο μεγάλες πυρκαγιές στη Ρόδο το 1987 και το 1992, στις οποίες τα ελάφια πιάστηκαν στις φλόγες και κάηκαν. Ένας άλλος σημαντικός λόγος για τη μείωση των αριθμών είναι η μείωση της γεωργικής γης, κυρίως λόγω της αύξησης του αριθμού των ντόπιων που ασχολούνται με τον τουρισμό. Φυσικά, τα πολυάριθμα ισχυρά φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια των καλλιεργειών μολύνουν τις πηγές και τα υδάτινα σώματα όπου τρέφονται και ζουν τα ζώα. Παρόλο που ο χάρτης δείχνει τα ενδιαιτήματα των ελαφιών, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλα ζώα σε άλλες θέσεις ή ότι τα υπάρχοντα ζώα σε ορισμένες από τις θέσεις που απεικονίζονται δεν θα μετακινηθούν ή δεν μπορούν να μετακινηθούν ως απάντηση στις αλλαγές των παραγόντων που επηρεάζουν την επιβίωση των ελαφιών, όπως η ποσότητα της τροφής ή η διαθεσιμότητα του νερού.

Χαρακτηρίζεται από λευκές κηλίδες που εντοπίζονται κυρίως στα ανώτερα μέρη του σώματος (πλάτη, οσφύς και ράχη), οι οποίες χρησιμεύουν κυρίως για το καμουφλάζ του ζώου.

Έχουν σχετικά μεγάλα, λεπτά πόδια, μάλλον κοντό κεφάλι, προεξέχοντα λάρυγγα και παχύ λαιμό (αυχένα). Τα αρσενικά έχουν μεγάλη ακροποσθία και μια χαρακτηριστική τούφα που καλύπτει τις γονάδες.

Τα κέρατα, που υπάρχουν μόνο στα αρσενικά, είναι στρογγυλεμένα στη βάση και στη συνέχεια ανοίγουν προς τα πάνω, διευρύνονται και σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό ρύγχος. Εκτείνονται κάθετα από τη βάση, στη συνέχεια ανεβαίνουν προς τα πάνω και καμπυλώνουν προς τα πίσω. Τα κέρατα έχουν χαρακτηριστικό σχήμα και, σε αντίθεση με τα κέρατα όλων των άλλων ταράνδων, είναι παλμιτικά.