Τι είναι η Συμφωνία του Μινσκ – Είναι η διέξοδος της Ουκρανίας;

Καθώς οι ηγέτες του κόσμου προσπαθούν να βρουν μια διπλωματική λύση για τις συνεχιζόμενες εντάσεις Ρωσίας-Ουκρανίας, η συζήτηση έχει στραφεί στη Συμφωνία του Μινσκ του 2015 ως πιθανή διέξοδο από την κρίση.

Η συμφωνία, η δεύτερη αυτού του είδους (και αυτή που έχει σημασία), συνήφθη στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας σε μια προσπάθεια να τερματιστεί η τότε αιματηρή σύγκρουση 10 μηνών στην ανατολική Ουκρανία.

Όμως το Μινσκ ΙΙ δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως, με τα βασικά του ζητήματα να παραμένουν ακόμη άλυτα.

Ποιοι είναι οι βασικοί παίκτες;

Μια σπάνια συνάντηση μεταξύ Ρώσων, Ουκρανών, Γερμανών και Γάλλων ηγετών τον Φεβρουάριο του 2015 προσπάθησε να φέρει ειρήνη σε περιοχές της Ουκρανίας που είχαν καταληφθεί από φιλορώσους αυτονομιστές τον προηγούμενο χρόνο.

Αυτές οι περιοχές, στην περιοχή Ντονμπάς της Ουκρανίας, έγιναν γνωστές ως Λαϊκή Δημοκρατία του Λουχάνσκ (LPR) και Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ (DPR). Η ουκρανική κυβέρνηση στο Κίεβο υποστήριξε ότι οι δύο περιοχές ήταν στην πραγματικότητα ρωσικά κατεχόμενα.

Οι συνομιλίες είχαν ως επίσης στόχο να εργαστούν για μια πολιτική διευθέτηση για την περιοχή.

Το αποτέλεσμα, Μινσκ II, υπεγράφη από εκπροσώπους της Ρωσίας, της Ουκρανίας, των αυτονομιστών ηγετών και του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Στη συνέχεια εγκρίθηκε από ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Ποιοι ήταν οι όροι της συμφωνίας;

1. Μια κατάπαυση του πυρός. Τον Φεβρουάριο του 2015, υπήρχαν ακόμη σφοδρές μάχες σε ορισμένες περιοχές μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων και των ανταρτών που υποστηρίζονται από τη Ρωσία, με τους Ουκρανούς να σημειώνουν μεγάλες απώλειες.

2. Η απόσυρση του βαρέως οπλισμού από τις πρώτες γραμμές.

3. Ότι ο ΟΑΣΕ -μια οργάνωση ασφαλείας 57 μελών που περιλαμβάνει επίσης τις ΗΠΑ και τον Καναδά- παρακολουθεί τις πρώτες γραμμές.

4. Ο διάλογος για τις τοπικές εκλογές σε περιοχές που καταλαμβάνονται από φιλορώσους αντάρτες.

5. Η πλήρης αποκατάσταση των οικονομικών και κοινωνικών δεσμών μεταξύ των δύο πλευρών, ώστε, για παράδειγμα, να καταβληθούν οι συντάξεις.

6. Να αποκατασταθεί ο έλεγχος της ουκρανικής κυβέρνησης στα σύνορα με τη Ρωσία.

7. Η αποχώρηση όλων των ξένων δυνάμεων και μισθοφόρων.

8. Συνταγματική μεταρρύθμιση που θα παρείχε κάποια αυτονομία στις περιοχές της ανατολικής περιοχής Ντονμπάς της Ουκρανίας που δεν βρίσκονται πλέον υπό τον έλεγχο της κεντρικής κυβέρνησης.

Τι συνέβη μετά την υπογραφή του Μινσκ II;

Οι χειρότερες μάχες σταμάτησαν και οι παρατηρητές του ΟΑΣΕ μπήκαν μέσα. Μέχρι σήμερα, ο ΟΑΣΕ περιπολεί στις πρώτες γραμμές και αναφέρει παραβιάσεις της κατάπαυσης του πυρός κατά μήκος των συνόρων. Ωστόσο, υπάρχουν πολύ λιγότερες μάχες και λιγότερα θύματα από ό,τι το 2014-15. Από αυτή την άποψη, η συμφωνία εκπληρώθηκε, τουλάχιστον εν μέρει.

Ωστόσο, υπάρχουν 1,5 εκατομμύριο εσωτερικά εκτοπισμένοι στην Ουκρανία και σχεδόν 14.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στη σύγκρουση.

Η «παγίδα»

Η Συμφωνία του Μινσκ επινοήθηκε πολύ βιαστικά. Η Ρωσία είχε υπογράψει, αλλά ο ρόλος της στη σύγκρουση δεν αναγνωρίστηκε. Πράγματι, η λέξη «Ρωσία» δεν εμφανίζεται πουθενά στο κείμενο. Έκτοτε, αυτό επέτρεψε στο Κρεμλίνο να πει ότι είναι απλώς ένας παρατηρητής και ότι πρέπει να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και των ανταρτών στα ανατολικά της χώρας -παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι η Ρωσία υποστηρίζει τους αυτονομιστές. Το Κίεβο, εν τω μεταξύ, αρνείται να μιλήσει απευθείας με τους αντάρτες.

Επιπλέον, η γλώσσα της συμφωνίας είναι ασαφής -με τη Ρωσία και την Ουκρανία να ερμηνεύουν τον πολιτικό της οδικό χάρτη ως πολύ διαφορετικά πράγματα.

Η Ουκρανία θέλει πρώτα να ανακτήσει τον έλεγχο των διεθνών της συνόρων προτού διεξαχθούν τοπικές εκλογές σε περιοχές που ελέγχονται από τους αντάρτες. Θέλει επίσης να φύγουν οι ρωσικές δυνάμεις (σημείο 7 παραπάνω). Η Ρωσία, φυσικά, λέει ότι δεν έχει δυνάμεις στις περιοχές που ελέγχονται από τους αντάρτες.

Η Μόσχα θέλει εκλογές όσο η περιοχή είναι ακόμα υπό τον έλεγχο των αυτονομιστών – και προτού οι ουκρανικές αρχές ανακτήσουν τον έλεγχο στα σύνορα.

Οι προσπάθειες δυτικών διπλωματών να τετραγωνίσουν αυτόν τον κύκλο δεν έχουν καταλήξει πουθενά.

Ποια είναι τα άλλα θέματα;

Το καθεστώς των περιοχών του Ντονμπάς που ελέγχονται από τους αντάρτες δεν έχει ποτέ καθοριστεί (σημείο 8 παραπάνω).

Η άποψη του Κιέβου είναι ότι η περιοχή θα πρέπει να έχει το ίδιο είδος αυτονομίας με άλλες ουκρανικές περιφέρειες, εντός μιας ομοσπονδιακής δομής.

Η Μόσχα επισημαίνει τη γλώσσα στη Συμφωνία του Μινσκ που αναφέρεται στο «ειδικό καθεστώς ορισμένων περιοχών του Ντόνετσκ και Λουχάνσκ», ερμηνεύοντάς το ως ότι επιτρέπει σε αυτές τις περιοχές να έχουν τις δικές τους αστυνομικές δυνάμεις και δικαστικό σύστημα, μεταξύ άλλων πλεονεκτημάτων.

Αλλά οποιαδήποτε ουκρανική κυβέρνηση συμφώνησε να δώσει στο Ντονμπάς ειδικό καθεστώς μπορεί να μην επιβιώσει από μια δημόσια αντίδραση. Το 2015, ο τότε πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο πρότεινε συνταγματικές τροποποιήσεις για την αποκέντρωση, οι οποίες συνάντησαν σφοδρές αντιδράσεις από ουκρανικές εθνικιστικές ομάδες. Οι ταραχές στο Κίεβο άφησαν νεκρούς τρεις αστυνομικούς.

Γιατί ο Βλαντιμίρ Πούτιν θεωρεί το Μινσκ τόσο σημαντικό;

Εάν ερμηνευθεί υπέρ της Μόσχας, είναι δυνητικά ένας τρόπος με τον οποίο η Ρωσία μπορεί να διατηρήσει την επιρροή της στην Ουκρανία για και μέσω φιλορωσικών ομάδων στο Ντονμπάς.

Θα έδινε στη Ρωσία τη δυνατότητα να ελέγχει το έδαφος -χωρίς να το προσαρτήσει, όπως έκαναν με την Κριμαία το 2014- και να έχει λόγο στις εθνικές υποθέσεις της Ουκρανίας.

Περιπλέκοντας περαιτέρω τα πράγματα, η Ρωσία έχει εκδώσει διαβατήρια σε εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους του Ντονμπάς.

Αυτό θα μπορούσε επίσης να δώσει στη Ρωσία έναν ρόλο στο κοινοβούλιο της Ουκρανίας μέσω των αντιπροσώπων της -και την ευκαιρία να εκτροχιάσει κάθε μακρινή προσπάθεια της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση- μια βασική απαίτηση που η Ρωσία λέει ότι πρέπει να εκπληρωθεί για να εκτονωθεί η τρέχουσα ένταση. Ανάλογα με τον τρόπο οργάνωσης των εκλογών, άτομα με ρωσική υπηκοότητα και όσοι έχουν λάβει αμνηστία για τη δολοφονία Ουκρανών ενδέχεται να καταλήξουν στο ουκρανικό κοινοβούλιο.

Κάτι τέτοιο θα αποσταθεροποιούσε περαιτέρω την Ουκρανία.

Τι έχουν να πουν οι ηγέτες του κόσμου;

Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν θεωρεί τη Συμφωνία του Μινσκ ως την πιο ελπιδοφόρα για την αποφυγή σύγκρουσης, λέγοντας την Τρίτη ότι «η κοινή αποφασιστικότητα [να τεθούν σε ισχύ οι Συμφωνίες του Μινσκ] είναι ο μόνος τρόπος που μας επιτρέπει να οικοδομήσουμε ειρήνη και να οικοδομήσουμε μια βιώσιμη πολιτική λύση». Είπε ότι κατά τη διάρκεια των συναντήσεών του μπόρεσε «να λάβει μια πολύ σαφή και ρητή δέσμευση από τους προέδρους Πούτιν και [Βολοντίμιρ] Ζελένσκι να δεσμευτούν στην αυστηρή βάση των συμφωνιών του Μινσκ», αλλά δεν έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες.

Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν δήλωσε τη Δευτέρα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ουκρανία είναι «ενωμένες» στην υποστήριξη των συμφωνιών του Μινσκ ως το δρόμο προς την επίλυση της σύγκρουσης. Αλλά άφησε να εννοηθεί επίσης ότι η συμφωνία από μόνη της δεν είναι μια ενιαία λύση, υπογραμμίζοντας τις προκλήσεις που παρουσιάζει η συμφωνία.

«Το Μινσκ δεν διευκρινίζει ορισμένα ζητήματα αλληλουχίας όταν πρόκειται για τα βήματα που πρέπει να λάβουν τα μέρη», είπε ο Μπλίνκεν, προσθέτοντας: «Η Ουκρανία το προσεγγίζει με καλή πίστη. Δεν έχουμε δει μέχρι σήμερα τη Ρωσία να κάνει το ίδιο».

Ο Ντάνκαν Άλαν, συνεργάτης του Προγράμματος Ρωσίας και Ευρασίας στη δεξαμενή σκέψης Chatham House του Λονδίνου, έγραψε ότι τελικά το επιχείρημα για το Μινσκ είναι το εξής: «Είναι η Ουκρανία κυρίαρχη, όπως επιμένουν οι Ουκρανοί, ή πρέπει να περιοριστεί η κυριαρχία της, όπως απαιτεί η Ρωσία;»