Οταν οι ξερολιθιές μεσουρανούσαν στην Κρήτη!

Χωράφια, αμπέλια, ελιές, περβόλια, ολόκληρες περιουσίες “πατούσαν” πάνω σε ξερολιθιές που οι παλιοί αγρότες έφτιαχναν με μεράκι, δουλεύοντας σκληρά για να καθαρίσουν τις καλλιέργειές τους από τις πέτρες, να χτίσουν τους λεγόμενους στην Κρήτη “τράφους”, ώστε σε φαινόμενα πλημμυρικά να μην καταρρεύσουν τα χώματα, γεγονός που θα μπορούσε σήμερα να “δείξει” το δρόμο στους νέους αγρότες.

Αντίθετα, όπως έγινε τις τελευταίες μέρες στο νομό Χανίων, ο αγροτικός κόσμος έπαθε πανωλεθρία από τα ορμητικά νερά που παρέσυραν τα εδάφη τους και προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές.

Αναζητούμε σήμερα απαντήσεις γύρω από τις ξερολιθιές, τη χρησιμότητα αυτών στη συγκράτηση του εδάφους, στα είδη των εδαφών και στο βαθμό που θα μπορούσε ο αγρότης να παρέμβει σε αυτά, για να μειώσει ή ακόμα και να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά από τέτοιες απρόβλεπτες καταστάσεις και σοβαρές θεομηνίες.

Όταν ακόμα στη γη ο κόσμος δούλευε πολύ σκληρά, οι παραγωγοί έβγαζαν μεγάλες ποσότητες από πέτρες και με αυτές έχτιζαν τους τράφους, ανά πεζούλες συνήθως, αφήνοντας έτσι διεξόδους διαφυγής του βρόχινου νερού, που, ακόμα κι όταν έπεφτε απότομα και σε μεγάλες ποσότητες, με τις ξερολιθιές υπήρχαν πολλές φορές οι μικρότερες δυνατές απώλειες.

Ο γεωλόγος και αναπληρωτής διευθυντής του ΙΓΜΕ Ρεθύμνου Γιάννης Κοϊνάκης, ξεκαθαρίζει ότι δεν είναι απόλυτο ότι σε όλες τις περιπτώσεις «σώζει την κατάσταση» η ξερολιθιά.

Συγκεκριμένα, λέει χαρακτηριστικά: «Στη φύση δεν υπάρχει τίποτα ίδιο. Κάθε περίπτωση μπορεί να είναι διαφορετική. Επομένως, δεν μπορούμε να πούμε ότι όπου έχουμε πρόβλημα πάμε και φτιάχνουμε μια ξερολιθιά και το λύσαμε το πρόβλημα. Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι φανερό ότι η έλλειψη ξερολιθιάς παίζει αρνητικό ρόλο. Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, μπορεί να είναι άλλα πράγματα που παίζουν ρόλο και καθόλου η έλλειψη της ξερολιθιάς»…

Συγκεκριμένα, όπως εξηγεί ο Γιάννης Κοϊνάκης, «οι συνέπειες μιας θεομηνίας μπορεί να έχουν σχέση με το είδος του χώματος, με το αν κυκλοφορούν νερά, πού κυκλοφορούν, πώς κυκλοφορούν, αν μπορούν να στραγγίζουν, αν υπάρχει ανομοιογένεια στα υλικά στο υπέδαφος, αν είναι απότομα τα πρανή, αν δεν είναι, κ.λπ. Χίλια δυο πράγματα παίζουν ρόλο»…

Στο ερώτημά η ξερολιθιά σε ποιες περιπτώσεις μάς είναι απαραίτητη ή έστω μπορεί να φανεί χρήσιμη, ο γνωστός επιστήμονας μάς λέει ότι, «αν έχεις ένα πρανές ή μια πλαγιά που θα πρέπει να στραγγίζει, εκεί θα πρέπει να κάνεις κάτι τέτοιο. Ή κι αν κάνεις κάτι άλλο, θα πρέπει να προβλέψεις να έχεις αφήσει τρύπες ώστε να εκτονώνεται το νερό. Εννοείται ότι, στην περίπτωση που τσιμεντάρουμε ένα μέρος και δεν έχει διαφυγή το νερό, σε περιπτώσεις έντονων βροχοπτώσεων αυτό θα “αντιδράσει”, θα “φορτώσει” και θα αναγκαστεί να ψάξει άλλους δρόμους και θα σου δημιουργήσει πρόβλημα»…

«Κάποτε οι αγρότες καλλιεργούσαν…»

Στο μεταξύ, ο Γιάννης Κοϊνάκης λέει για τις ξερολιθιές ότι δε συνηθίζονται σήμερα όπως συνηθίζονταν πριν από πολλά χρόνια. Και η εξήγηση είναι εύλογη. «Είναι διαδικασία ολόκληρη να βρεις πέτρες. Κι έχουμε εγκαταλείψει και την καλλιέργεια εμείς. Παλιά η πέτρα ήταν κάτι που το αφαιρούσαν και έπρεπε να το ξαναχρησιμοποιήσουν. Πού να το πάνε; Αυτοκίνητα δεν υπήρχαν για να απομακρύνουν την πέτρα. Έπρεπε να βρουν λύσεις επιτόπου. Και συνδύαζαν το τερπνόν μετά του ωφελίμου. Αφαιρούσαν τις πέτρες από το χωράφι και τις έχτιζαν. Αλλά τις έχτιζαν σιγά-σιγά με την εμπειρία τους. Τις έχτιζαν επωφελώς. Σήμερα, οι νέοι αγρότες έχουν εξάρτηση από τις επιδοτήσεις και άλλα πράγματα και ουσιαστικά κάνουν εξ αποστάσεως γεωργία. Πόσοι νέοι αγρότες κάνουν χειρονακτική δουλειά χωρίς εργάτες; Ελάχιστοι. Και έχει αλλάξει και η εποχή, εδώ που τα λέμε. Είναι και ακριβά τα εργατικά για να κάνεις αυτές τις δουλειές. Δηλαδή ευκολότερα βάζεις μια μπουλντόζα και σου ισιώνει το χωράφι, παρά να κάνεις μια ξερολιθιά σε δυο επίπεδα. Παλιά δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα…».

Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που βάζουμε μια μπουλντόζα και κάνουμε τις λεγόμενες “πεζούλες”, πάλι δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις λύση για το πρόβλημα που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε. Όπως εξηγεί ο αναπληρωτής διευθυντής του ΙΓΜΕ Ρεθύμνου, «αυτό είναι ανάλογα με την κλίση, ανάλογα με το πέτρωμα, ανάλογα με την καλλιέργεια, με τις συνθήκες, αν έχει πολλές βροχές ή όχι. Όλα αυτά κάποιος θα πρέπει να τα συνυπολογίζει αν θέλει να κάνει μια σωστή δουλειά σε μια μεγάλη καλλιέργεια…».

Έτσι ο ίδιος συνιστά στους παραγωγούς, όταν πρόκειται να προχωρήσουν σε μεγάλες επενδύσεις, να συμβουλεύονται γεωτεχνικούς και γεωλόγους, που θα τους καθοδηγούν σωστά. «Και βέβαια το θέμα της στράγγισης στα χωράφια είναι σημαντικό. Είναι κάποιες καλλιέργειες που δε “σηκώνουν” το νερό τόσο πολύ. Και θα πρέπει να προσέχουμε να στραγγίζει με κάποιο τρόπο. Και ανάλογα με το χωράφι, ανάλογα με το πέτρωμα, ανάλογα με την κλίση, με χίλια δυο πράγματα, πρέπει να κάνουμε και τα κατάλληλα έργα…».

Οι περίφημες “σαΐτες”

Στο σημείο αυτό, ο κ. Κοϊνάκης υπενθυμίζει σε παλιότερες εποχές και τις λεγόμενες “σαΐτες”. Στην ουσία ήταν στραγγιστήρια, κάποια αυλάκια, που τα γεμίζαμε καμιά φορά και με πέτρες και απομακρύναμε έτσι το νερό σε μέρη που βούρκιαζε. Ήταν ήδη κάποιες ανοιχτές βάγκες και σε ορισμένες περιοχές τις λέγανε “σαΐτες”, γιατί είχαν αυτό το σχήμα. Και είτε ήταν ανοιχτές, είτε τις γέμιζαν με πέτρες και κυκλοφορούσε μέσα από τις πέτρες το νερό…».

Τέλος, υπάρχουν και δέντρα που μεγαλώνουν γρήγορα και είναι βαθύρριζα, που όταν φυτεύονται σε πρανή συγκρατούν το χώμα σε ένα μεγάλο βαθμό. «Όσοι κάνουν μελέτες περιβαλλοντικής αποκατάστασης, θα δείτε ότι χρησιμοποιούν συγκεκριμένα φυτά, ανάλογα με την περίπτωση. Είναι κυρίως βαθύρριζα, κάτι για το οποίο είναι αρμόδιοι οι γεωπόνοι να καθοδηγήσουν τους αγρότες. Η σφάκα για παράδειγμα», όπως καταλήγει ο κ. Κοϊνάκης, «είναι ένα ενδεικνυόμενο, για τέτοιες περιπτώσεις, φυτό. Διότι είναι βαθύρριζο, αναπτύσσεται γρήγορα και αντέχει και σε δύσκολες συνθήκες…».