Ο παππούς με τους Ναζί ο εγγονός με την Τρόικα

Η οικογένεια του πρώην υπουργού Οικονομικών, ο οποίος σήμερα είναι υπόλογος για την αλλοίωση της αρχικής λίστας Λαγκάρντ, απολάμβανε προνομιακής μεταχείρισης από την κατοχική κυβέρνηση των δωσίλογων. Οι Παπακωνσταντίνου αποκτούσαν οικονομική ισχύ σε μια κυριολεκτικά ισοπεδωμένη Ελλάδα ενώ παράλληλα άρχισαν να εμπλέκονται ενεργά και στην πολιτική. Οι ίδιοι άνθρωποι του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος του κ. Παπακωνσταντίνου, αυτοί που θα του άνοιγαν τον δρόμο για τη δική του πολιτική σταδιοδρομία, κάποτε υμνούσαν δημοσίως τη διορισμένη από τους Γερμανούς κυβέρνηση Τσολάκογλου. Αρκετά μέλη της άκουσαν το «εις θάνατον» στα μεταπολεμικά Ειδικά Δικαστήρια Δωσίλογων.

Το ρεύμα της Κατοχής

Βίοι παράλληλοι, μεταφορικά, ανάμεσα στον Γεώργιο Τσολάκογλου και τον κ. Παπακωνσταντίνου: κατά κάποιον τρόπο και οι δύο διεκπεραίωσαν την παράδοση της Ελλάδας στους Γερμανούς. Ο μεν Τσολάκογλου το έκανε κατά κυριολεξία το 1941, ο δε κ. Παπακωνσταντίνου ήταν ο κατ’ εξοχήν αρμόδιος από τους υπουργούς της κυβέρνησης ΓΑΠ να διαπραγματευτεί τους όρους υποτελείας της Ελλάδας στον σύγχρονο οικονομικό επεκτατισμό της Γερμανίας.Πριν από 70 περίπου χρόνια, ο Τσολάκογλου, με τις ευλογίες των Γερμανών κατακτητών, παραχωρούσε επιχειρηματικά προνόμια στον παππού του υπουργού που σήμερα κατηγορείται ότι «μαγείρεψε» τη λίστα Λαγκάρντ. Ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου, όπως είναι γνωστό, ήταν θείος του πρώην υπουργού και πατέρας των εξαδέλφων του, τα ονόματα των οποίων αφαιρέθηκαν από την πρωτότυπη λίστα με τους κατόχους λογαριασμών στην τράπεζα HSBC.

Ο μέντορας του Μιχάλη Παπακωνσταντίνου ήταν ο Σωτήριος Γκοτζαμάνης, ο δωσίλογος υπουργός Οικονομικών, υπεύθυνος για τα περιβόητα «κατοχικά δάνεια». Ιστορικές συμπτώσεις, που μοιάζουν απίστευτες και θυμίζουν σενάριο κυνικού πολιτικού δράματος, επιβεβαιώνουν με τον πλέον εμφατικό τρόπο το ρητό ότι «η ιστορία επαναλαμβάνεται, πότε σαν φάρσα και πότε σαν τραγωδία». Κι όμως, αυτή είναι η αλήθεια και ο συγγραφέας Δημοσθένης Κούκουνας προσφέρει όλη την απαραίτητη τεκμηρίωση με τα ντοκουμέντα που παραθέτει στο βιβλίο του «Η ελληνική οικονομία κατά την Κατοχή», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ερωδιός.

Η ιστορία αρχίζει στις 15 Οκτωβρίου 1941, όταν ο πρόεδρος της κατοχικής κυβέρνησης Τσολάκογλου υπογράφει απόφαση «Περί χορηγήσεως απλής αδείας ηλεκτρικής εγκαταστάσεως εν τη πόλει Πτολεμαΐδος εις τον Γεώργιον Παπακωνσταντίνου», παππού του πρώην υπουργού Οικονομικών. 

«Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν», έγραφε το κείμενο της απόφασης με την οποία το κράτος παραχωρούσε στον Γεώργιο Παπακωνσταντίνου (τον πρεσβύτερο) ένα σημαντικό προνόμιο: την παραγωγή και διανομή ηλεκτρικού ρεύματος στην Πτολεμαΐδα για πέντε χρόνια, με δικαίωμα διετούς επέκτασης της σχετικής άδειας. Εκείνοι που «απεφάσισαν και διέταξαν» παρουσία ανώτατων διοικητών των κατοχικών δυνάμεων, ήταν ο Γεώργιος Τσολάκογλου και ο «επί της Συγκοινωνίας υπουργός» Σωτήριος Μουτούσης.

Στις 5 σελίδες της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως και στα 20 άρθρα της συγκεκριμένης απόφασης περιγράφεται με πάσα λεπτομέρεια το πλέγμα των υποχρεώσεων του αναδόχου. Εως τότε ο Γεώργιος Παπακωνσταντίνου ασχολούνταν με αλευρόμυλους, όμως, βάσει της προνομιακής άδειας που απέκτησε, έπρεπε να παρέχει ηλεκτρικό ρεύμα για τον φωτισμό της κατοικίας οποιουδήποτε κατοίκου της Πτολεμαΐδας κατέθετε σχετική αίτηση. Στις υποχρεώσεις του ήταν επίσης ο φωτισμός των δρόμων και των πλατειών, όπως και η εξασφάλιση της απαιτούμενης ενέργειας για βιομηχανικούς σκοπούς. Για τον Γεώργιο Παπακωνσταντίνου η εμπλοκή με το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν ένα κανονικό επιχειρηματικό άλμα, δεδομένου του μονοπωλιακού χαρακτήρα της άδειας που του παραχωρήθηκε. Επίσης, η δυναμική είσοδος του Παπακωνσταντίνου στον χώρο της ενέργειας, ο οποίος εκείνη την εποχή βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα, έμελλε να αποδειχτεί καθοριστική, όχι μόνο για την προσωπική του εξέλιξη, αλλά και για το μέλλον της οικογένειάς του. Διότι ο Γεώργιος Παπακωνσταντίνου δημιούργησε όλες εκείνες τις συνθήκες για την κοινωνική, οικονομική και τελικώς την πολιτική καταξίωση των απογόνων του.

Ο «Μποτάκιας»Η ηλεκτρική επιχείρηση Παπακωνσταντίνου λειτούργησε αδιάκοπα καθ’ όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ενώ συνέχισε και αφότου ο Γεώργιος Τσολάκογλου εγκατέλειψε την εξουσία και έφυγε από τη ζωή το 1948. Προηγουμένως, το 1945, η κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα είχε παραπέμψει τον ευεργέτη της οικογένειας Παπακωνσταντίνου σε Ειδικό Δικαστήριο για τη συνεργασία του με τους Γερμανούς. Ο Τσολάκογλου κατηγορήθηκε για «παράνομη συνθηκολόγηση με τον εχθρό» και «εθνική αναξιότητα». Η εις θάνατον καταδίκη του μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά από το Συμβούλιο Χαρίτων, ενώ ο θάνατος τον βρήκε στερούμενο σύνταξης και πάμπτωχο. Οι επίγονοι του Γεώργιου Παπακωνσταντίνου παρέλαβαν μια εταιρεία ηλεκτρισμού με μονοπωλιακό καθεστώς στην αγορά, κάτι που ίσχυε έως το 1958. Ηταν η στιγμή που η μονάδα παραγωγής και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος εξαγοράστηκε από τη ΔΕΗ, δημιουργώντας παράλληλα μια γιγαντιαία βιομηχανική μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού στην Πτολεμαΐδα. 

Στις 14 Μαΐου 1958 η εφημερίδα «Ελευθερία» έγραφε: «Ανακοινούται ότι επίκειται η συνομολόγησις συμβάσεως δι’ ης η Δημόσια Επιχείρησις Ηλεκτρισμού θέλει προβή εις εξαγοράν εγκαταστάσεων εν Πτολεμαΐδι ιδιοκτησίας κληρονόμων Γεωργίου Μ. Παπακωνσταντίνου». Στη διαδρομή της οικογένειας του πρώην υπουργού Οικονομικών, όπως αυτή σκιαγραφείται στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Δημοσθένη Κούκουνα, ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η αναφορά του συγγραφέα σε συγκεκριμένες δράσεις που, κατά τον ίδιο, ανέπτυξε ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου σε νεαρή ηλικία. Σύμφωνα με τον κ. Κούκουνα, ο οποίος έχει ειδικευτεί στη μελέτη της κατοχικής ιστορίας, ο θείος του κ. Παπακωνσταντίνου και πατέρας των δικηγόρων Ελένης και Μαρίνας, συνεργάστηκε ως διερμηνέας με τους Γερμανούς. Στο βιβλίο του ο κ. Κούκουνας αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου «Γερμανοτραφής ων, προσελήφθη από τις τοπικές γερμανικές αρχές κατοχής ως διερμηνέας τους. Γρήγορα στην κοινωνία της περιοχής έγινε γνωστός ως «μποτάκιας», διότι είχε τη συνήθεια να χρησιμοποιεί καθημερινά στρατιωτικές μπότες, τις οποίες έβαζε μέσα από το παντελόνι του».

Με μέντορα έναν δωσίλογοΤο 1954, ακριβώς τη χρονιά που πεθαίνει ο Γεώργιος Παπακωνσταντίνου, ο Μιχάλης κάνει την είσοδό του στην πολιτική. Θα φτάσει να γίνει μέλος των κυβερνήσεων της Ενώσεως Κέντρου αρχικά και της Νέας Δημοκρατίας αργότερα. Ξεκίνησε ως υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στον Δήμο Θεσσαλονίκης την εποχή που η οικογενειακή επιχείρηση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούσε σημείο αναφοράς στην Πτολεμαΐδα. Ο Μιχάλης ήταν ο πρωτότοκος της οικογένειας Παπακωνσταντίνου και, έχοντας τελειώσει τις σπουδές του στη Νομική Σχολή, είχε ήδη τη φιλοδοξία να πρωταγωνιστήσει στον πολιτικό στίβο. Ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου μετείχε στον συνδυασμό του δωσίλογου υπουργού Οικονομικών της κατοχικής κυβέρνησης, Σωτήρη Γκοτζαμάνη, ο οποίος κατά το διάστημα 1919-1933 εκλεγόταν βουλευτής Θεσσαλονίκης και Πέλλας. 

Η δεδηλωμένη πίστη του στους Γερμανούς κατακτητές ανταμείφθηκε από τον Γεώργιο Τσολάκογλου με την ανάθεση του υπουργείου Οικονομικών, θέση στην οποία παρέμεινε έως τον Απρίλιο του 1943. Το όνομα του Γκοτζαμάνη ταυτίστηκε με την αναγκαστική σύναψη των «κατοχικών δανείων» με τους Γερμανούς, μια υπόθεση που απασχολεί την επικαιρότητα έως και σήμερα. Διαβλέποντας τις ραγδαίες εξελίξεις, λίγο πριν οι Γερμανοί αποχωρήσουν από την Ελλάδα, ο Γκοτζαμάνης εγκατέλειψε τη χώρα. Αρχικά κατέφυγε στην Ιταλία και αργότερα στη Γερμανία. Το 1945 το Ειδικό Δικαστήριο Δωσίλογων τον καταδίκασε σε θάνατο, όμως λίγα χρόνια αργότερα τού δόθηκε αμνηστία και άδεια να επιστρέψει στην Ελλάδα. 

Χάσαμε τα δάνεια, στοπΗ πρώτη μεγάλη προσωπική μάχη που κλήθηκε να δώσει στην πολιτική ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου ήταν για το δημοτικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης. Σε μεγάλη προεκλογική συγκέντρωση, ο θείος του πρώην υπουργού Οικονομικών επί πρωθυπουργίας ΓΑΠ ξεδίπλωνε τη ρητορική του δεινότητα, εκθειάζοντας δημοσίως τον δωσίλογο υπουργό Γκοτζαμάνη. Οπως αναφέρεται στην εφημερίδα «Φως Θεσσαλονίκης» της 14ης Νοεμβρίου 1954, «ο κ. Παπακωνσταντίνου είπεν ότι ο Γκοτζαμάνης είναι η μεγαλυτέρα ζώσα πολιτική φυσιογνωμία του τόπου και δίδεται η ευκαιρία εις τους Θεσσαλονικείς να αναθέσουν εις αυτόν την διοίκησιν του δήμου». Στο ίδιο πνεύμα, ο πατέρας των εξαδέλφων του κ. Παπακωνσταντίνου, των οποίων τα ονόματαεξαφανίστηκαν από τη λίστα Λαγκάρντ, «ανέφερεν εν συνεχεία τας μεγάλας εθνικάς υπηρεσίας του υποψήφιου δημάρχου και επανέλαβεν ότι είναι τιμή διά την πόλιν, η οποία θα τον έχει ως πρώτον πολίτην της». Παρά τη θέρμη των λόγων του για τον επικεφαλής του συνδυασμού, ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου καταλαμβάνει τη θέση του δεύτερου επιλαχόντα. 

Η συνέχεια, όμως, θα είναι πολύ καλύτερη για τον επίδοξο πολιτικό από την Κοζάνη. Το 1961 ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου εκλέγεται βουλευτής με την Ενωση Κέντρου, όμως η οικογένειά του έχει έναν ακόμα, πολύ σημαντικό λόγο να είναι χαρούμενη: έρχεται στη ζωή ο Γιώργος, ο γιος του Στέργιου Παπακωνσταντίνου, αδελφού του Μιχάλη, ο οποίος εργαζόταν ως τεχνικός διευθυντής της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα. Ο μικρός Γιώργος Παπακωνσταντίνου, ο οποίος στα πενήντα του χρόνια θα γινόταν ο μοιραίος μεταπολεμικός υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, είναι καρπός του έρωτα του Στέργιου Παπακωνσταντίνου με την κόρη του τότε γενικού διευθυντή της ΔΕΗ Βορείου Ελλάδος. Ο Δημοσθένης Κούκουνας υπογραμμίζει σχετικά ότι «ανάμεσα στις πολλές συμπτώσεις που υπάρχουν σε αυτή τη μικρή οικογενειακή ιστορία, υπάρχουν και δύο ακόμη: ο θείος ήταν υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Μητσοτάκη, όταν η Ελλάδα -με την τυπική σύναψη συνθήκης ειρήνης μόλις ενοποιήθηκε η Γερμανία- θα μπορούσε, ως όφειλε, να διεκδικήσει τα κατοχικά δάνεια. Ο ανιψιός, ως υπουργός Οικονομικών στα δύο πρώτα χρόνια της κυβέρνησης του εγγονού του Γεωργίου Παπανδρέου, το 2009-2011, δεν ενδιαφέρθηκε ούτε τότε να αξιώσει τα ίδια κατοχικά δάνεια, τα οποία θα μπορούσαν να αποτρέψουν την πορεία προς την οικονομική καταστροφή και τη σύγχρονη χρεοκοπία. Αντ’ αυτού, με βιαστικά βήματα και ανεπανάληπτη προθυμία, παρέδωσε με την υπογραφή του την εθνική κυριαρχία».

Ο εγγονός Γιώργος Παπακωνσταντίνου παραδίδει τη χώρα στην τρόικα και «εξαφανίζει» τη λίστα Λαγκάρντ.