Το γερμανικό χρέος προς την Ελλάδα

Εβδομήντα χρόνια μετά τη λήξη του Β” Παγκοσμίου Πολέμου το ζήτημα των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα τίθεται επί τάπητος από τη νέα Ελληνική κυβέρνηση. Εχουν γραφεί χιλιάδες σελίδες γι΄ αυτές τις ανεκπλήρωτες υποχρεώσεις της Γερμανίας. Αλλά και για τις ελληνικές ευθύνες, από τη λήξη του πολέμου έως σήμερα, για τη μη διεκδίκησή τους.

Ο λόγος, φυσικά, για τις οφειλές από τις υλικές καταστροφές, τα ανθρώπινα θύματα, το κατοχικό δάνειο και την αφαίρεση αρχαιολογικών θησαυρών από τους ναζί το 1941-1944.

Οι καθ” όλα δίκαιες και τεκμηριωμένες Ελληνικές απαιτήσεις έχουν υπολογιστεί και υπολογίζονται αναλυτικά με διάφορους τρόπους από φορείς και μελετητές.

Το ποσό σε κάθε περίπτωση είναι τεράστιο και μερικοί εκτιμούν ότι είναι ακόμη μεγαλύτερο από εκείνο που χρωστά σήμερα η Ελλάδα στη Γερμανία.

Αξίζει, όμως, να γνωρίσουμε για τα οφειλόμενα άμεσα και κατευθείαν από τις πηγές. Πώς περιγράφονταν και πώς τις εκτιμούσαν, καθώς οι καπνοί υψώνονταν ακόμη στην κατερειπωμένη από τους ναζί Ελλάδα.

Χάρτης με τους πυρπολημένους και βομβαρδισμένους τόπους από τους Γερμανούς το 1940-’44. Τα χωριά και οι πόλεις καταχωρίζονται με ανισομεγέθη σημεία, αναλόγως της έκτασης των καταστροφών (από ολική μέχρι μερική). Σε ορισμένες περιφέρειες, όπως διευκρινίζει το ελληνικό υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας που συνέταξε τον χάρτη το 1946, «κατέστη αδύνατος η τοποθέτησις όλων των κατεστραμμένων χωρίων». Τόσο πολλά ήταν…

Εχουν γραφεί χιλιάδες σελίδες γι΄ αυτές τις ανεκπλήρωτες υποχρεώσεις της Γερμανίας. Αλλά και για τις ελληνικές ευθύνες, από τη λήξη του πολέμου έως σήμερα, για τη μη διεκδίκησή τους.

Ο λόγος, φυσικά, για τις οφειλές από τις υλικές καταστροφές, τα ανθρώπινα θύματα, το κατοχικό δάνειο και την αφαίρεση αρχαιολογικών θησαυρών από τους ναζί το 1941-1944.

Οι καθ” όλα δίκαιες και τεκμηριωμένες ελληνικές απαιτήσεις έχουν υπολογιστεί και υπολογίζονται αναλυτικά με διάφορους τρόπους από φορείς και μελετητές.

Το ποσό σε κάθε περίπτωση είναι τεράστιο και μερικοί εκτιμούν ότι είναι ακόμη μεγαλύτερο από εκείνο που χρωστά σήμερα η Ελλάδα στη Γερμανία. Αξίζει, όμως, να γνωρίσουμε για τα οφειλόμενα άμεσα και κατευθείαν από τις πηγές. Πώς περιγράφονταν και πώς τις εκτιμούσαν, καθώς οι καπνοί υψώνονταν ακόμη στην κατερειπωμένη από τους ναζί Ελλάδα.

Πρώτη πηγή η πολύκροτη Νυρεμβέργη. Η δίκη της «πρώτης σειράς» στην ιστορία άρχισε στις 20 Νοεμβρίου 1945 και ολοκληρώθηκε την 1η Οκτωβρίου 1946 με την καταδίκη σε θάνατο δι΄ απαγχονισμού ή σε ισόβια δεκαεννιά ηγετών των ναζί που σκόρπισαν τον θάνατο και την καταστροφή επί 2.194 μέρες στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Καταδίκες εγκληματιών πολέμου

Η άλλη είναι η δίκη της «δεύτερης σειράς» (Ιούλιος 1947 – Φεβρουάριος 1948), όπου υπήρξαν και δέκα καταδίκες εγκληματιών πολέμου που έδρασαν στη χώρα μας. Για τη δίκη οι αναφορές και η βιβλιογραφία είναι τεράστια. Θα γράφονται κι άλλα στο μέλλον, όσο τουλάχιστον παραμένει ακόμη ανεκπλήρωτο το όραμα, που τροφοδοτήθηκε τότε για έναν κόσμο ειρήνης. Οπου «ο πόλεμος είναι διεθνώς παράνομος» και «η κήρυξη επιθετικού πολέμου συνιστά έγκλημα πολέμου»…

Ανάμεσα στα ντοκουμέντα της Νυρεμβέργης υπάρχει ένας σχετικά περιορισμένος αριθμός με αμιγώς ελληνικό ενδιαφέρον. Μνημονεύονται σπάνια και αποσπασματικά. Ασφαλώς, ως έναν βαθμό, αυτό οφείλεται και στα όσα ακολούθησαν στα καθ΄ ημάς με τον εμφύλιο πόλεμο και τη μεταπολεμική κατάσταση. Αλλά και σε λόγους που σχετίζονται με το μεγάλο θέμα της μη διεκδίκησης.

Σε μια ένοχη, κατά κάποιον τρόπο, αποσιώπηση ή απώθηση. Ανάμεσα στα «ελληνικά ντοκουμέντα» κεντρική θέση κατέχουν οι πολυπληθείς μαρτυρικοί τόποι, με τις εκατόμβες των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας. Από τον Κάνδανο των Χανίων (Ιούνιος 1941) έως το μπλόκο της Κοκκινιάς (Αύγουστος 1944). Πάνω από εκατό αναγνωρίζονται σήμερα.

Υπάρχουν ακόμη άλλα που σχετίζονται με τη γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, σε συνδυασμό με την κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας. Το συμπέρασμα στο κεφάλαιο αυτό είναι ότι τα εγκλήματα κατά Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας «είχαν προετοιμασθεί και αποφασισθεί από τον Αύγουστο του 1939».

Βεβαίως, τα ντοκουμέντα που αναφέρονται στην Ελλάδα πρέπει να ιδωθούν στο πλαίσιο της ιστορικής έρευνας, η οποία στο μεταξύ τα έχει συμπληρώσει και φωτίσει αναλυτικά. Αλλά δεν παύουν να αποτελούν, είτε ανταποκρίνονται ακριβώς σε πραγματικότητες είτε όχι, πηγές αναντικατάστατες.

Εκτός από τις πηγές «για τις σφαγές και την τρομοκρατία στην Ελλάδα» και την επίθεση των ναζί κατά της χώρας, που συνέβαλαν να στοιχειοθετηθούν οι κατηγορίες κατά των εγκληματιών του πολέμου και να αποκαλυφθεί στη συνείδηση της ανθρωπότητας «το απόλυτο κακό» του φασισμού, προβάλλει κι ένα χωριστό «οικονομικό κεφάλαιο». Πρόκειται για «τη λεηλασία του εθνικού και ιδιωτικού πλούτου της Ελλάδας».

Στο άγνωστο σχετικά ντοκουμέντο επιχειρείται από τους διεθνείς κατηγόρους των ναζί εγκληματιών στη Νυρεμβέργη να καταγραφεί το μέγεθος της ληστείας σε βάρος της χώρας. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο συνυπεύθυνοι ήταν «όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά» από τους 21 εθνικοσοσιαλιστές ηγέτες που κάθονταν στο εδώλιο.

Εδώ χρειάζεται, ίσως, να επισημανθεί ότι συνολικά η χώρα μας βγήκε από τον πόλεμο, έχοντας υποστεί τα ισχυρότερα πλήγματα στην Ευρώπη. Τις μεγαλύτερες συνολικά απώλειες σε έμψυχο υλικό (περίπου 10% του πληθυσμού). Αν και οι γενικές υλικές ζημιές ήταν μέτριες, συγκρινόμενες λ.χ. με εκείνες στην ΕΣΣΔ, περίπου ίδιες με την Πολωνία, ως προς τις καταστροφές κτιρίων, οι επιπτώσεις στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό ήταν πρωτοφανείς.

Μια εικόνα μόνο για την οικονομική διάσταση του πλήγματος δίνει το γεγονός ότι μια νέα δραχμή μετά την απελευθέρωση ορίστηκε να αναλογεί προς 50 δισ. παλιές δραχμές. Καμιά άλλη χώρα δεν γνώρισε τέτοιο υπερπληθωρισμό και την ολοκληρωτική απαξίωση του εθνικού νομίσματος – κι αυτό δεν οφείλεται στα όσα ακολούθησαν την απελευθέρωση (Δεκεμβριανά).

Αλλά και σε άλλες σελίδες του κατηγορητηρίου γίνεται αναφορά στις κατασχέσεις τροφίμων και τον θάνατο από πείνα χιλιάδων Ελλήνων. «Δεν υπάρχει αμφιβολία και αυτό αποδείχτηκε από επίσημα στοιχεία, τονίζουν οι εισαγγελείς, ότι το ένα πέμπτο του ελληνικού πληθυσμού στο διάστημα των τριών πρώτων χρόνων της Κατοχής αντιμετώπισε τον κίνδυνο να πεθάνει από πείνα. Από τον Αύγουστο του 1941 μέχρι τον Απρίλιο του 1942 η θνησιμότητα του πληθυσμού ήταν 500% μεγαλύτερη στην πρωτεύουσα και 800% στα νησιά…».

Το ίδιο ντοκουμέντο καταλήγει με την εκτίμηση «ότι κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα οι Γερμανοί εκτέλεσαν 91.000 ομήρους…».

Η φοβερή ληστεία από τους ναζί

«Λόγω της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας, οι Γερμανοί τη χρησιμοποιούσαν ως βάση εξόρμησης για τις επιχειρήσεις τους κατά της Αφρικής. Την Ελλάδα χρησιμοποίησαν, επίσης, οι Γερμανοί ως αναρρωτήριο για τους ασθενείς Γερμανούς στρατιώτες των τμημάτων τους στην Αφρική και το ανατολικό μέτωπο και για τον λόγο αυτό ήταν υπερπλήρης από Γερμανούς στρατιώτες.

Ενα μεγάλο μέρος του αποθέματος των τροφίμων, λαχανικών, πατάτας, λαδιού, κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων κατασχέθηκαν αμέσως μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων. Επειδή, όμως, τα τρόφιμα αυτά δεν θεωρήθηκαν αρκετά, κατασχέσανε από τις αγροτικές περιοχές ολόκληρη την παραγωγή και τα περισσότερα οικιακά ζώα?

Οι Γερμανοί από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1941 κατασχέσανε στην Ελλάδα 26.206.085.000 δραχμές, δηλαδή, περισσότερα από το ετήσιο εισόδημα ολόκληρης της Ελλάδας, το οποίο ήταν 23.000.000.000, και το επόμενο έτος, επειδή το εισόδημα ήταν μικρότερο κατασχέσανε τ΄ αποθέματα των τραπεζών (κατοχικό δάνειο)…».

Σε συνέχεια απαριθμούνται αναλυτικά οι κατασχέσεις σε είδη πρώτης ανάγκης και με το συμπέρασμα: «Η φοβερή ληστεία είχε αποτέλεσμα να πεθάνει από πείνα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού και στάθηκε αφορμή ν΄ αντιληφθούν ότι έκαναν υπερβολές.

Σε αποστολή του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού υποσχέθηκαν ότι θα σταματήσουν τις κατασχέσεις και τη μεταφορά τροφίμων από την Ελλάδα, αλλά ουδέποτε τήρησαν την υπόσχεσή τους.

Οπως και στ΄ άλλα κράτη, έτσι και στην Ελλάδα οι γερμανικές αρχές κατοχής εκδώσανε μεγάλη ποσότητα χαρτονομισμάτων (10 δισ. μάρκα). Ετσι, προκάλεσαν τον υπερπληθωρισμό και ταυτόχρονα αγόραζαν χρυσά κοσμήματα, έργα τέχνης, έπιπλα και άλλα αντικείμενα αξίας που έστελναν στη Γερμανία.

Σύστημα κλήριγκ

Οι Γερμανοί εφαρμόσανε και στην Ελλάδα το σύστημα του κλήριγκ (σ.σ. το σύστημα ίσχυε και προπολεμικά και λειτουργούσε σε βάρος της Ελλάδας, αλλά στην Κατοχή ισοδυναμούσε με ληστεία).

Δηλαδή, η γερμανική στρατιωτική διοίκηση επέτασσε όλα τα εξαγώγιμα ελληνικά εμπορεύματα τα οποία αγόραζαν οι γερμανικοί εμπορικοί οίκοι σε τιμές που καθορίζονταν από τις γερμανικές αρχές κατοχής. Χρήματα για τις αγορές αυτές ουδέποτε δόθηκαν, επειδή οι Γερμανοί τα πίστωναν ή χρησιμοποιούσαν τη μέθοδο της ανταλλαγής.

Τα προϊόντα που έρχονταν από τη Γερμανία χρεώνονταν 200-500% πάνω από την πραγματική τους αξία, ενώ ταυτόχρονα υπολογίζονταν ως έξοδα της Ελλάδας και η αξία των προϊόντων που εισάγονταν από τη Γερμανία για τη διατροφή των Γερμανών στρατιωτών.

Τη ληστεία αυτή οι γερμανικές αρχές την ονόμαζαν κλήριγκ. Οταν η Ελλάδα καταλήφθηκε από τους Γερμανούς το χρέος της προς τη Γερμανία ήταν 4.353.428 μάρκα, ενώ την εποχή της απελευθέρωσης της Ελλάδας ανέρχονταν σε 264.157.574 μάρκα…».

Η λεηλασία βάραινε για δεκαετίες μετά την Ελληνική οικονομία

Τα εγκλήματα δεν έγιναν άπαξ

Η καταστροφή και η λεηλασία της χώρας από τους ναζί αποτυπώνονται ανατριχιαστικά στην περίφημη «Εκθεση Πολέμου και Θυσιών Ελλάδος 1941-1944» (συντάχθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση από επιτροπή μ΄ επικεφαλής τον Κ. Δοξιάδη). Σε αυτή βασίστηκε και έκθεση που παραδόθηκε στους δικαστές της Νυρεμβέργης και αποτέλεσε την κύρια βάση για το ελληνικό «κατηγορώ». Συνοπτικά:

• Η ζημιά που υπέστη η χώρα μας ως το 1944 λόγω πληθωρισμού εκτιμάται σε 27,45 εκατ. χρυσές λίρες ή 549 εκατ. δολάρια (αξίας 1945).

• Το κατοχικό δάνειο επιβάρυνε την Ελλάδα να πληρώνει κάθε μήνα και προκαταβολικά 1,5 τρισ. δρχ. στις δυνάμεις κατοχής, ποσό που ανήλθε το 1942 στα 8 τρισ. τον μήνα. Το ύψος του κατ” εκτίμηση της ΤτΕ ανέρχεται (δίχως τόκους) σε 227.940.201 εκατ. δολ. το 1944.

• Το σιδηροδρομικό δίκτυο καταστράφηκε κατά το 55%.

• Οι συρμοί (τρένα) 80%.

• Τα βαρέα οχήματα 90%.

• Τα ιδιωτικά οχήματα 70%.

• Ο αλιευτικός στόλος μειώθηκε 45%.

• Ο εμπορικός στόλος έχασε τα 70% του τονάζ.

• Ολική καταστροφή στις λιμενικές υποδομές.

• Το ζωικό κεφάλαιο καταστράφηκε κατά 70%.

• Το οδικό δίκτυο 56%.

• Οι οδικές γέφυρες 73%.

• Οι σιδηροδρομικές γέφυρες 90%.

• Το τηλεφωνικό-τηλεγραφικό δίκτυο 90%

• Τα γεωργικά μηχανήματα και οι υποδομές 60%.

• Τα δημόσια κτίρια και οι υποδομές 50%.

• Η βιομηχανία 80%.

• Οι οικοδομές (κατοικίες ή άλλα κτίρια) 30%.

• Ενδεικτικά από τη γεωργική παραγωγή κατασχέθηκαν «επισήμως» 300.000 τόνοι λάδι, 20.000 ελιές, 160.000 κορινθιακή σταφίδα, 35.000 σουλτανίνα, 110.000 καπνά, 560.000 λαχανικά, 400.000 φρούτα, 40.000 σιτάρι, 800.000.000 κομμάτια εσπεριδοειδή…

Τα ενδεικτικά αυτά νούμερα δίνουν το μέτρο καταστροφής και καταλήστευσης και εξηγούν την υπανάπτυξη των επόμενων δεκαετιών. Με την έννοια αυτή τα εγκλήματα κατά της Ελλάδας ήταν διαρκή και δεν συντελέστηκαν άπαξ το 1941-1944. Για την ιστορία, τα αιτήματα της Ελλάδας κατατέθηκαν στη διάσκεψη των συμμάχων στο Παρίσι (Δεκέμβριος 1945) και το οικονομικό τους ύψος ανερχόταν σε 12 δισ. δολάρια (αγοραστικής αξίας 1938).

Η διάσκεψη αναγνώρισε ένα μέρος του αιτήματος, που αντιστοιχούσε σε 7,2 δισ. δολάρια (με επιτόκιο 3%). Δεν περιείχαν (και σωστά) τη γερμανική οφειλή από το κατοχικό δάνειο. Σε κάθε περίπτωση ούτε τα 7,2 δισ. δολάρια καταβλήθηκαν ποτέ από τη Γερμανία στην Ελλάδα.

Ολες σχεδόν οι απαιτήσεις «ξεχάστηκαν» το 1953 (Διάσκεψη του Λονδίνου) όταν «κουρεύτηκαν» τα χρέη της Γερμανίας. Μια συμφωνία στην οποία μετείχε και η Ελλάδα και την οποία υπενθυμίζει σήμερα για να προβάλει την ανάγκη για μια παρόμοια αντιμετώπιση του δικού της προς τη Γερμανία και τους άλλους Ευρωπαίους δανειστές.

Ο όλεθρος με αριθμούς

940.700 η συνολική απώλεια του πληθυσμού, δηλαδή στο

12,9% του επιπέδου του 1940

Καταστράφηκε οικοδομικός όγκος ισοδύναμος με 512.000 οικοδομές (η απώλεια ήταν 29%). Για να αντικατασταθεί θα χρειαζόταν προσπάθεια 28 χρόνων

Η χώρα έχασε ένα ολόκληρο εθνικό εισόδημα από τις καταστροφές οικοδομών.

Για την αποκατάσταση θα έπρεπε να εργασθεί όλος ο λαός επί

2 χρόνια χωρίς να ξοδεύει τίποτα, είτε να διατεθεί ολόκληρος ο δημόσιος προϋπολογισμός (επίπεδα του 1946) επί 40 χρόνια για τον ίδιο σκοπό

Εχασαν τη στέγη τους 1,2 εκατ. άτομα και αναγκάστηκαν να ζουν υπό τους χειρότερους όρους μετά τον πόλεμο (18% άστεγοι)

Τάκης Κατσιμάρδος