«Γαλβανικά» – Αυτή είναι η μεγάλη φοιτητική εξέγερση του 1897

Το τελευταίο, ιδιαίτερα, χρονικό διάστημα, τα ελληνικά Πανεπιστήμια βρίσκονται στην επικαιρότητα για λόγους όχι απλά άσχετους με το πνευματικό και επιστημονικό τους έργο, αλλά για υποθέσεις που αφορούν, όχι το εκπαιδευτικό αλλά το αστυνομικό ρεπορτάζ.

Εμπόριο ναρκωτικών, ληστείες, παρεμπόριο, υποθέσεις σεξουαλικής παρενόχλησης (και όχι μόνο), πανεπιστημιακά ιδρύματα – ορμητήρια αναρχικών, αντιεξουσιαστών κλπ.

Όλα αυτά, μας έφερε στο μυαλό τις φοιτητικές ταραχές του 1897, που έμειναν στην ιστορία ως «Γαλβανικά».

Αφορμή για το ξέσπασμα των συγκρούσεων αυτών, ήταν η συμπεριφορά ενός καθηγητή της Ιατρικής, του Ιούλιου Γαλβάνη. Η κατάσταση γρήγορα εκτραχύνθηκε και υπήρχαν ένοπλες συγκρούσεις (!) μεταξύ φοιτητών και αστυνομικών. Δυστυχώς, υπήρξαν νεκροί ,τραυματίες και η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο για δέκα ημέρες.

Η κατάσταση στο Πανεπιστήμιο στα τέλη των 19ου αιώνα

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1837. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι φοιτητές βρίσκονταν σε αναβρασμό, λόγω του κρητικού και του μακεδονικού ζητήματος. Ήταν συχνές οι προστριβές τους με τους ευζώνους, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη δίωξή τους.
Ο τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου Αναστάσιος Χρηστομάνος, πέτυχε μετά από συνεννόηση με τον αστυνομικό Διευθυντή της Αθήνας Μπαϊρακτάρη, την έκδοση δελτίου φοιτητικής ταυτότητας.
Έτσι, αν κάποιος φοιτητής συλλαμβανόταν από την Αστυνομία για ένα παράπτωμα, αφηνόταν ελεύθερος, αφού πρώτα καταγγελλόταν στην πρυτανεία ,η οποία του επέβαλλε τις ανάλογες πειθαρχικές ποινές.

Ένας από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, ήταν ο Ιούλιος Γαλβάνης. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο, από πατέρα Ιταλό (όπως άλλωστε μαρτυρεί κι το επώνυμό του) το 1838 και ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της οφθαλμολογίας στη νεότερη Ελλάδα.

Άρχισε να ασκεί την ιατρική στη γενέτειρά του, αργότερα όμως, μετά από πρόταση της βασίλισσας Όλγας έγινε διευθυντής του χειρουργικού τμήματος του «Ευαγγελισμού».
Το 1881, διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, μετά από έναν χρόνο όμως απολύθηκε για πολιτικούς λόγους. Μετά τον θάνατο του καθηγητή Αρεταίου, το 1893, διορίστηκε εκ νέου και παρέμεινε στη θέση αυτή ως τον θάνατό του, το 1901.

Στις 16/4/1884, επί των ημερών του, εγκαινιάστηκε η χειρουργική κλινική του «Ευαγγελισμού». Ο πρώτος ασθενής που χειρουργήθηκε, ήταν ο δεκάχρονος Γεώργιος Ζιζάκος, ο οποίος μετά από 17 μέρες βγήκε υγιέστατος από το νοσοκομείο.

Γαλβάνης εναντίον φοιτητών

Μπορεί ο Γαλβάνης να ήταν εξαιρετικός επιστήμονας, ανιδιοτελής και πρωτοπόρος της χειρουργικής στη χώρα μας, έγινε όμως αφορμή να ξεσπάσουν αιματηρές ταραχές στην Αθήνα το 1897.
Όλα ξεκίνησαν, όταν ο Γαλβάνης μιλώντας στους τελειόφοιτους φοιτητές του, τους είπε ότι δεν θα δώσει σε κανέναν «απόδειξη ακροάσεως», αν δεν έχει κάνει πρακτική εξάσκηση σε ασθενή στη νοσοκομειακή κλινική του. Όταν οι φοιτητές αντέδρασαν, τους είπε ότι «ατιμάζουσι την Ελλάδα και το Πανεπιστήμιο» και τους έκανε αυστηρότατες παρατηρήσεις για την ανάμειξή τους στην πολιτική.

Αυτά, προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις από τους φοιτητές, που προχώρησαν σε αποχή από το μάθημα του Γαλβάνη, ο οποίος όταν έμπαινε στην αίθουσα, οι φοιτητές αποχωρούσαν ομαδικά.
Στις 7 Ιανουαρίου 1897, ξεκίνησαν τα επεισόδια.
Η πρώτη ανακοίνωση των φοιτητών της Ιατρικής που εκδόθηκε εκείνη τη μέρα, ζητούσε τη συγκέντρωση όλων στην αίθουσα «Ιπποκράτης», προκειμένου να ασχοληθούν με το σοβαρότατο αυτό ζήτημα.

Ζήτησαν συμπαράσταση από άλλες σχολές. Πραγματικά, σχολές και σύλλογοι φοιτητών από διάφορα μέρη που υπήρχαν Έλληνες εκφράζουν τη συμπαράσταση τους και προτείνουν μέχρι και κατάληψη του Πανεπιστημίου, μέχρι ο καθηγητής Γαλβάνης να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Στην προκήρυξή τους προς τον λαό τόνιζαν:

«Λαέ, είμεθα τέκνα σου. Εκείνοι οι οποίοι υπό Σου, λαέ ετάχθησαν ίνα μιας υπερασπίζωσι, μιας πιέζωσι, μας καταδιώκουσι. Μας υβρίζουσι, μας ατιμάζουσι και αντί να μας ικανοποιήσωσι μας συλλαμβάνουν, μας φυλακίζουν, μας φονεύουν. Διαμαρτυρόμεθα ενώπιόν Σου, Λαέ, και επικαλούμεθα την συνδρομή Σου και την προστασία Σου. Ελληνικέ λαέ, θα μείνεις απαθής θεατής των παρανομιών τούτων»;

Η Σύγκλητος αποφάσισε να κλείσει την Ιατρική Σχολή, ανακοινώνοντας ότι οι φοιτητές με τις αποχές τους θα χάσουν το δεύτερο εξάμηνο των σπουδών τους. Η απόφαση προκάλεσε την αγανάκτηση των φοιτητών και στις συνελεύσεις των σχολών που ακολούθησαν, αποφασίστηκε γενική απεργία.
Έτσι, όταν οι καθηγητές πήγαν να κάνουν μάθημα στη Νομική και τη Φιλοσοφική, οι φοιτητές δεν δέχτηκαν να γίνουν μαθήματα, γιατί απεργούσαν.

Ζητούσαν παράλληλα να ζητήσει συγγνώμη ενώπιόν τους ο καθηγητής Γαλβάνης, ο οποίος σε νεότερη δήλωσή του είχε πει:

«Έπραξα ό,τι θα έπραττε οποιοσδήποτε καθηγητής μεριμνών δια το συμφέρον των φοιτητών». Ο πρύτανης ζητά από τους φοιτητές να επιστρέψουν στα μαθήματα γιατί αλλιώς θα κλείσει την Ιατρική.

Οι φοιτητές είπαν «Ας την κλείσει»

Κι ενώ συνέβαιναν όλα αυτά, ο καθηγητής Γαλάνης διόρισε τον γιο του πρύτανη Χρηστομάνου στο μικροβιολογικό εργαστήριο του «Ευαγγελισμού». Αυτό όξυνε τα πνεύματα, γιατί η ενέργεια του Γαλβάνη θεωρήθηκε σκανδαλώδης και εύλογα όλοι συμπέραναν ότι ο διορισμός του γιου του πρύτανη στον «Ευαγγελισμό», ήταν η αιτία για την ανοχή του Χρηστομάνου απέναντι στον Γαλβάνη.

Όλες οι διαβουλεύσεις και μεσολαβήσεις, έπεσαν στο κενό. Οι φοιτητές ζήτησαν πλέον να αποπεμφθεί ο Γαλβάνης. Η αντίδραση του Γαλβάνη, εμπεριέχεται στην ακόλουθη φράση:

«Οι φοιτηταί της Ιατρικής κατέχονται υπό νευρικής διαταράξεως ανιάτου. Κατόπιν τούτου, εις ουδέν πρόκειται να υποχωρήσω».

Η κατάσταση εκτραχύνεται

Μόλις έμαθαν οι φοιτητές τι είπε ο Γαλβάνης, επικράτησε χάος. Στις 15 Ιανουαρίου 1897, οχυρώθηκαν μέσα στο Πανεπιστήμιο, χωρίς να επιτρέπουν σε κανέναν να μπει ή να βγει. Είχαν πλέον προμηθευθεί και όπλα. Μέσα στο χώρο του Πανεπιστημίου, δημιούργησαν ομάδες εργασίας, έστησαν ένοπλες φρουρές, συγκέντρωσαν τρόφιμα και ήταν πλέον έτοιμοι για δυναμική αναμέτρηση.

Ταυτόχρονα, οι φοιτητές συνέταξαν δύο υπομνήματα, ένα προς τον βασιλιά και το άλλο προς τον πρωθυπουργού. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, ζήτησε από τον αρμόδιο υπουργό να μιλήσει στον πρύτανη για να εκτονωθεί η κατάσταση. Ο πρύτανης όμως εκδιώχθηκε από τους φοιτητές, οι οποίοι φώναζαν συνθήματα όπως: «Ζήτω το Πανεπιστήμιον», «Ζήτω ο Ελληνικός Στρατός».

Ο πρύτανης δεν καταφέρνει τελικά να μιλήσει. Οι φοιτητές είναι έξαλλοι, γιατί ο αστυνομικός Διευθυντής της Αθήνας Μπαϊρακτάρης, κρατά συναδέλφους τους στις φυλακές.

Τελικά, ο πρύτανης Χρηστομάνος με μια ομάδα φοιτητών, συναντώνται με τον Μπαϊρακτάρη και τον εισαγγελέα Κοσσονάκο, που τους διαβεβαιώνουν ότι οι φοιτητές που ήταν κρατούμενοι, δεν κακοποιούνταν. Τελικά, με εντολή του βασιλιά οι κρατούμενοι φοιτητές αφήνονται ελεύθεροι.

Όμως στις 17 Ιανουαρίου, τα πράγματα παίρνουν ανεξέλεγκτη τροπή. Η φήμη που κυκλοφόρησε ότι η Σύγκλητος αποφάσισε να κλείσει όλες τις Σχολές με αποτέλεσμα οι φοιτητές να χάσουν το εξάμηνο, έχει σαν αποτέλεσμα ν’ αρχίσουν να πυροβολούν τόσο οι φοιτητές όσο και οι αστυνομικοί!
Μια αντιπροσωπεία φοιτητών συναντάται με τον Μπαϊρακτάρη, ο οποίος τους ζητά να εκκενώσουν το Πανεπιστήμιο, αλλιώς θα διατάξει την «βίαιαν εκκένωσίν του».

Νεκροί και τραυματίες

Οι φοιτητές μεταφέρουν στους συναδέλφους τους την προειδοποίηση του Μπαϊρακτάρη, οι οποίοι απάντησαν:

«Δεν φεύγουμε! Αν θέλουν, ας έρθουν να μας βγάλουν έξω»,
Ο κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται στο κέντρο της Αθήνας για να συμπαρασταθεί στους φοιτητές. Μια ίλη ιππικού, διαλύει τους συγκεντρωμένους. Ξεσπούν βίαιες συγκρούσεις στο Υπουργείο Οικονομικών στη Σταδίου ,με τραγικά αποτελέσματα:

Ένας φοιτητής, ο Χρύσανθος Βαρότσης πέφτει νεκρός, χτυπημένος στο κεφάλι από σφαίρα προερχόμενη από το περίστροφο ενός αστυφύλακα.

Ένας έφιππος στρατιώτης τραυματίζεται από σφαίρα στον μηρό και ένας αστυνομικός, στην πλάτη.
Γύρω στις 11 το βράδυ, ο Μπαϊρακτάρης επισκέπτεται τον Υπουργό Εσωτερικών Μαυρομιχάλη.

Αποφασίζεται να σταλούν και άλλες στρατιωτικές δυνάμεις στο Πανεπιστήμιο, κάτι που γίνεται στις τρεις τη νύχτα. Οι φοιτητές όμως παραμένουν ανυποχώρητοι.

Στις 9 το πρωί πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση στην Ομόνοια, για συμπαράσταση στους φοιτητές. Τελικά, ενώ η κατάσταση είναι έκρυθμη, ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος Β’ (Οικονομίδης) και ορισμένοι μετριοπαθείς καθηγητές του Πανεπιστημίου (Μιστριώτης, Καρολίδης, Διομήδης Κυριακός, Μαγγίνας και Λάμπρος), μεσολαβούν για να βρεθεί λύση.

Οι φοιτητές αρχικά, απαιτούν ότι θα βάλουν φωτιά και θα ανατιναχθούν στον αέρα. Τελικά επικράτησαν οι ψυχραιμότεροι και οι φοιτητές έθεσαν όρους για να βγουν από το Πανεπιστήμιο:

Να τους δοθεί γενική αμνηστία, να απολυθεί ο Γαλβάνης και να δουν την απόλυσή του δημοσιευμένη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και επίσης να αποπεμφθεί και ο πρύτανης Χρηστομάνος. Οι καθηγητές μετέφεραν τα αιτήματα στον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, ο οποίος τα έκανε αποδεκτά με τον όρο να παραδώσουν οι φοιτητές τα όπλα κατά την έξοδό τους.

Το τέλος των ταραχών

Στις 11 το πρωί της 18ης Ιανουαρίου 1897, πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην Ομόνοια, ωστόσο δεν επιτράπηκε να κινηθούν προς το Πανεπιστήμιο. Παρακούοντας τις εντολές της Αστυνομίας, οι συγκεντρωμένοι ξεκίνησαν την πορεία τους προς το Πανεπιστήμιο. Οι αστυνομικοί δεν μπορούσαν να τους αναχαιτίσουν. Ο Μπαϊρακτάρης, για να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοχυσία, έδωσε εντολή στους άντρες του να μην χρησιμοποιήσουν τα όπλα τους αλλά… αντλίες νερού! Πραγματικά, στο ύψος της Βιβλιοθήκης, οι αστυνομικές δυνάμεις άρχισαν να καταβρέχουν τους διαδηλωτές, οι οποίοι μουσκεμένοι τελικά διαλύθηκαν.

Ήταν η πρώτη φορά που το κατάβρεγμα από τις αστυνομικές δυνάμεις με τη χρήση αντλιών, χρησιμοποιήθηκε ως μέσο καταστολής στη χώρα μας.

Ο Μπαϊρακτάρης, συνεννοήθηκε με τους φοιτητές για το πώς θ’ αποχωρήσουν από το Πανεπιστήμιο.
Πραγματικά, επικεφαλής τέθηκε ο μητροπολίτης Προκόπιος (ο τίτλος του αρχιεπισκόπου άρχισε να δίνεται από το 1923), ακολούθησαν οι καθηγητές και πίσω οι φοιτητές ζητωκραυγάζοντας: «Ζήτω το Πανεπιστήμιο», «Ζήτω το Έθνος», «Ζήτω ο Ελληνικός Στρατός», «Ζήτω ο Κλήρος», «Ζήτω η Μακεδονία μας» (χωρίς κανείς να τιμωρηθεί…), «Ζήτω η Κρήτη». Οι φοιτητές αποχώρησαν προς το Κολωνάκι ανενόχλητοι.

Τελικός απολογισμός

Τα όπλα των φοιτητών παραδόθηκαν στη Γραμματεία του Πανεπιστημίου, ενώ την ίδια μέρα η Σύγκλητος παραιτήθηκε. Η νέα Σύγκλητος, ασχολήθηκε με τα θέματα που είχαν προκύψει. Το απόγευμα, όλοι οι φοιτητές παραβρέθηκαν στην κηδεία του συναδέλφου τους Χρύσανθου Βαρότση στο Α’ Νεκροταφείο.

Στα «Γαλβανικά» εκτός από τον νεκρό φοιτητή, τραυματίστηκαν περίπου 30 άτομα.
Ανάμεσά τους οκτώ αστυνομικοί και στρατιώτες, οι περισσότεροι ελαφρά. Είχαν τραύματα από σφαίρες και μαχαίρια ενώ ορισμένοι ήταν θύματα ξυλοδαρμών.

Σε όλη τη διάρκεια των ταραχών, συνελήφθησαν συνολικά περισσότεροι από εκατό φοιτητές οι οποίοι, εκτός από τρεις, αφέθηκαν ελεύθεροι.

Τα «Γαλβανικά» τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά, σε αντίθεση με άλλα γεγονότα των επόμενων ετών (Ευαγγελικά», «Σανιδικά», «Ορεστειακά» στα οποία έχουμε αναφερθεί σε άρθρο μας στο protothema.gr) θυμίζουν σε κάποια σημεία την εξέγερση του Πολυτεχνείου του 1973. Ο δε καθηγητής Μιστριώτης που είχε μεγάλη συμβολή στην εξομάλυνση της κατάστασης το 1897, πρωτοστάτησε με τους φοιτητές του το 1901 στα «Ευαγγελικά» και το 1903 στα «Ορεστειακά». Όσο για τον αστυνομικό διευθυντή Δημήτριο Μπαϊρακτάρη; Πρόκειται για τον… εξολοθρευτή των κουτσαβάκηδων και θ’ ασχοληθούμε μαζί του σε επόμενο άρθρο μας.

Πηγή: Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης, «Μπαϊρακτάρης. Πολιτικοί και Κουτσαβάκηδες», εκδόσεις ΑΓΚΥΡΑ, 2006.