1876: Το πρώτο «κραχ» του ασφαλιστικού συστήματος

Είναι τραγικό το γεγονός ότι δεν βά­ζουμε μυαλό. Σε κάθε ιστορία… ελ­ληνική που δημοσιεύουμε το αντι­λαμβανόμαστε, γι’ αυτό κι εμείς δεν θα σταματήσουμε να το επαναλαμβάνου­με.

Δυστυχώς έχουμε ένα πολιτικό σύ­στημα που από της συστάσεως του ελλη­νικού κράτους διαιωνίζει τις παθογένει­ες και τις λανθασμένες αντιλήψεις, όπως την αντίληψη περί πελατειακού κράτους κ.λπ., με αποτέλεσμα να μην μπορεί να σταθεί κανένας κοινωνικός θεσμός που θα προχωρεί και θα βελτιώνεται.

Αυτή τη φορά θα ασχοληθούμε με το ασφαλιστι­κό σύστημα και θα αναζητήσουμε αυτές τις παθογένειες στα χρόνια του Όθωνα και στην πρώτη κατάρρευσή του, που έγινε πριν από 135 χρόνια.

Περίπου δεκαπέντε χρόνια κατάφε­ρε να επιβιώσει το πρώτο ανεξάρτητο ασφαλιστικό Ταμείο στη χώρα μας, που ήταν αυτό των δημοσίων υπαλλήλων. Για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του απορροφήθηκε από το Δημόσιο Tαμείο, το οποίο κατέβαλλε πλέον τις συ­ντάξεις, και από τότε ξεκίνησε η μεγάλη περιπέτεια!

Πρωταγωνιστής, ο πολιτι­κός, πληρεξούσιος, βουλευτής, πολλές φορές υπουργός και πρωθυπουργός Σωτήριος Σωτηρόπουλος (1831-1898), ο οποίος ως υπουργός Οικονομικών πήρε τις αποφάσεις για τη μείωση του χρόνου ασφάλισης και τη συγχώνευση των Ταμείων.

Οι αποφάσεις του αυτές είχαν αποτέλεσμα να του δοθεί το πα­ρατσούκλι «ο καταστροφεύς», που του απηύθυνε σε πρωτοσέλιδό του ο δημο­σιογράφος Φίλιππος Λούης και του φώ­ναζαν οι συνταξιούχοι στην πρώτη διαδήλωσή τους, που έγινε στο Σύνταγμα το 1876!

Το πρώτο Ταμείο

Η ιστορία των συντάξεων στην Ελλά­δα συμπλήρωσε ήδη εκατόν πενήντα χρόνια ζωής. Ο πρώτος που επιχείρησε να εισαγάγει στη χώρα μας τον θεσμό των συντάξεων, κυρίως για δημοσίους υπαλλήλους, το 1856, ήταν ο Αλέξαν­δρος Κουμουνδούρος (1815-1883).

Ο Αλ. Κουμουνδούρος, ως υπουργός Οι­κονομικών της κυβέρνησης Δ. Βούλ­γαρη, υπέβαλε το σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή, η οποία όμως διαλύθηκε και δεν πρόλαβε να το ψηφίσει. Πέντε χρό­νια αργότερα (1861), επί κυβερνήσε­ως Aθανασίου Μιαούλη, δημοσιεύθηκε ο πρώτος νόμος για τη δημιουργία του Μετοχικού Ταμείου των δημοσίων υπαλ­λήλων και λίγα χρόνια αργότερα των υπαλλήλων της Εθνικής Τραπέζης.

Καθιερωνόταν ο θεσμός των συντά­ξεων και το Ταμείο εξασφάλιζε τους πό­ρους του από τις κρατήσεις των μισθών (5%) και τη συνδρομή του κράτους. Σύ­νταξη δικαιούνταν οι δημόσιοι υπάλλη­λοι που συμπλήρωναν το εξηκοστό έτος ηλικίας και είκοσι πέντε έτη προϋπηρε­σίας. Ταυτόχρονα, και με την ίδια νομο­θεσία, καθιερώθηκαν και οι αναπηρικές συντάξεις!

Όλα τα Βασιλικά Διατάγματα και οι Νόμοι που εκδόθηκαν το 1861 και αφο­ρούσαν συντάξεις υπογράφτηκαν από τη βασίλισσα Αμαλία και υποχρεωτικά η σύνταξη – εφόσον εγκρινόταν – έπρεπε να έχει απονεμηθεί το αργότερο εντός δύο μηνών από την αίτηση του δικαιού­χου! Πάντως, το πρώτο Διάταγμα που υπογράφηκε επίσης από τη βασίλισσα Αμαλία και δημοσιεύθηκε στην Εφημε­ρίδα της Κυβερνήσεως στις 22 Σεπτεμ­βρίου 1861 ήταν για την απονομή συ­ντάξεως στις χήρες και τα ορφανά των γερουσιαστών!

Η συγχώνευση Ταμείων

Ενώ στις ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γαλλία και το Βέλγιο, ο χρόνος ερ­γασίας για να στοιχειοθετηθεί δικαίωμα συντάξεως ήταν τριάντα χρόνια, στο μι­κρό, πάμπτωχο και καταχρεωμένο ελλη­νικό βασίλειο καθιερωνόταν η εικοσιπε­νταετία.

Το 1866 δε, πέντε χρόνια μετά την εισαγωγή του θεσμού, ο Σ. Σωτηρόπουλος – ως υπουργός Οικονομικών – θα καθιερώσει την εικοσαετία! Έτσι δυναμιτιζόταν το σύστημα ουσιαστικά στη γέννησή του.

Σύντομα θα δοθεί και το δεύτερο με­γάλο χτύπημα. Όταν προσαρτούνταν τα Επτάνησα, διέθεταν δικό τους Ταμείο, το οποίο μάλιστα είχε περιουσία ένα εκατομμύριο δραχμές. Θαμπώθηκε ο Σωτηρόπουλος από το μεγάλο για εκείνη την εποχή αποθεματικό του Ταμείου των Επτανήσων και χωρίς να εξετάσει τα βά­ρη και τις υποχρεώσεις του έσπευσε να συγχωνεύσει το Ταμείο των Επτανήσων στο υφιστάμενο.

Αλλά τα βάρη του Ταμείου Συντάξε­ων της πρώην Ιονίου Πολιτείας ξεπερ­νούσαν τις τριακόσιες χιλιάδες δραχμές ετησίως, κι έτσι εντός τριετίας το κεφά­λαιο εκείνου του Ταμείου εξαντλήθηκε και το βάρος επωμιζόταν πλέον το κοινό Ταμείο. Η ένωση των δύο διαφορετικών Ταμείων τελικά ζημίωσε και τα δύο.

Εν τω μεταξύ το ενιαίο Ταμείο αφε­νός επιβαρυνόταν και με τις «συντάξεις του Αγώνα» και αφετέρου δε το Δημό­σιο αδυνατούσε να καταθέτει τη δική του συμμετοχή. Επιπροσθέτως, μέγιστη ήταν η επιβάρυνση που προκαλούνταν στο Ταμείο λόγω της συνταξιοδότησης πλήθους δικαιούχων με εικοσαετή μό­νον προϋπηρεσία.

Το 1876 θα γίνει και η πρώτη κινητο­ποίηση συνταξιούχων στην Ελλάδα. Συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Συντάγμα­τος περίπου πεντακόσιοι συνταξιούχοι για να διαμαρτυρηθούν και να χαράξουν την πορεία τους. Το Ταμείο Συντάξεων αποκαλούνταν πλέον «καταβόθρα» και ο Σωτηρόπουλος «καταστροφέας».

Όταν έφυγε ο Όθωνας, το Ταμείο είχε συμπληρώσει έναν χρόνο ζωής και διέ­θετε αποθεματικό ενός εκατομμυρίου δραχμών και όλοι το θεωρούσαν υγιέ­στατο. Μετά την καθιέρωση της εικοσα­ετίας όσοι συμπλήρωναν τα απαραίτητα χρόνια έσπευδαν να συνταξιοδοτηθούν. Έτσι, η Ελλάδα πρωτοπορούσε σε πα­γκόσμια κλίμακα και λίγα χρόνια αργό­τερα θα αποκτούσε σαραντάρηδες και πενηντάρηδες συνταξιούχους, οι οποίοι μετά την… προπαίδευσή τους στο Δη­μόσιο μεγαλουργούσαν στον ιδιωτικό τομέα.

Οι συντάξεις των πολιτικών

Το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε όταν το Ταμείο Συντάξεων κλήθηκε να καλύψει και τις συντάξεις του πλήθους των βου­λευτών, ιδιαιτέρως δε των υπουργών, οι οποίοι λόγω υψηλού μισθού απολάμβα­ναν και παχυλές συντάξεις, χωρίς ωστό­σο να τους γίνονται κρατήσεις! Το Ταμείο έφθασε σε αδυναμία πληρωμών, έγιναν διαμαρτυρίες και θερμότατα επεισόδια και έτσι κατέρρευσε οικονομικά. Την πληρωμή των συντάξεων ανέλαβε πλέ­ον το Δημόσιο Ταμείο, στο οποίο συγχω­νεύτηκε ο πρώτος ασφαλιστικός φορέ­ας της χώρας με νόμο το 1877.

Όσο για τον Σωτηρόπουλο, σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση, τον Μάιο του 1893, αλλά ανατράπηκε λίγους μήνες αργότε­ρα. Η Βουλή απέσυρε την εμπιστοσύνη της, λόγω της σύναψης εξωτερικού δα­νείου με Άγγλο τραπεζίτη και δυσβά­στακτους όρους προκειμένου να απο­φύγει η Ελλάδα τη χρεοκοπία. Η υπό­θεση θεωρήθηκε σκανδαλώδης χωρίς ποτέ να ερευνηθεί.

Τυχόν ομοιότητες με σημερινές κατα­στάσεις δεν είναι συμπτωματικές!