Ζώντας στη Σουηδία κατάλαβα τι σημαίνει «Είμαι Πολίτης» (Μην το διαβάσετε αν δεν θέλετε να μελαγχολήσετε)

Έχω ταξιδέψει σε πολλές χώρες ιδιωτικά και επαγγελματικά και έχω συναναστραφεί χιλιάδες ανθρώπους. Όταν ήρθα στη Σουηδία, γρήγορα πείστηκα ότι η σουηδική κοινωνία είναι διαφορετική από όσες έχω δει και προσπαθήσει να καταλάβω.

Η κοινωνία έχει φτιαχτεί πάνω στη στιβαρή παραδοχή ότι κάθε μέλος της είναι και συμπεριφέρεται ως τέλειος πολίτης. Καθένας προσωπικά νιώθει και συμπεριφέρεται ως τέτοιος. Είναι τρομερά σημαντικό γι’ αυτούς να υπάρχει ισότητα και δικαιοσύνη σε όλα.

Είναι ακρογωνιαίος λίθος της δημόσιας ζωής τους, για παράδειγμα, να είναι όλα τα έγγραφα της χώρας δημόσια και προσβάσιμα. Ακρίβεια στο λεπτό, επιμονή για την αλήθεια, άμεσο και ειλικρινές feedback όταν συζητούν, συνεργασία και ομαδικότητα. Έχουν αυστηρή αντίληψη του ιδιωτικού χώρου και του προσωπικού τους χρόνου, γι’ αυτό δεν είναι προσπελάσιμοι εύκολα στην ιδιωτική τους ζωή. Αλλά δεν θα δείτε πουθενά στον κόσμο τέτοιο σεβασμό στην ουρά, τέτοια υπομονή και καρτερικότητα μέχρι να εξυπηρετηθεί απόλυτα ο μπροστινός τους.

Δεν περνάει ο «γλυκός λόγος» στον κυρ-πόλισμαν, όταν παρανομήσεις. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες, όταν γίνεται έλεγχος εισιτηρίων. Δεν υπάρχει πιο επείγον από τα ήδη επείγοντα περιστατικά στα εξωτερικά ιατρεία ενός νοσοκομείου. Μου πήρε λίγο καιρό να το καταλάβω, να πάω κάτω από το εύκολο κλισέ «Βόρειοι, ορθολογιστές και αυστηροί». Η αυστηρότητα του συστήματος και της κοινωνικής οργάνωσης οφείλεται στο σεβασμό της έννοιας «Πολίτης».

«Εφόσον σε σέβονται όλοι και όλα ως υπεύθυνο Πολίτη, ο οποίος πασχίζει για το κοινό καλό, δεν θα ήταν αποδεκτό να μην εφαρμόζεις τους νόμους και τους κανόνες που δημοκρατικά όλοι συναποφασίσαμε». Σοκαρίστηκα με τα λόγια αυτά, σε μία πολύωρη συζήτηση με ένα εξαιρετικό άνθρωπο, ο οποίος μου εξηγούσε τι να περιμένω.

Άρα, επιχειρήματα του τύπου «είμαστε άνθρωποι» (εννοώντας την αδύναμη φύση μας) ή ότι «ήταν μια στιγμή αδυναμίας» δεν περνάνε, γιατί η κοινωνία σε εμπιστεύεται και δεν ανέχεται ούτε κατ’ ιδέαν να προδώσεις την εμπιστοσύνη της. Πρέπει, βρε παιδιά, να αισθάνεσαι πολύ διαφορετικά, όταν σου συμπεριφέρονται ως τέλειο και ισχυρό Πολίτη. Άλλωστε, βλέπεις ότι όλοι έτσι κάνουν γύρω σου, υπεύθυνα και νόμιμα.

Μου έλεγε Έλληνας φίλος ότι κάποτε τον πήρε άγνωστος Σουηδός τηλέφωνο, για να του πεί ότι είχε αφήσει ανοιχτά τα φώτα του αυτοκινήτου του το βράδυ και, όταν τον ρώτησε «που βρήκατε το τηλέφωνό μου;», πήρε την απάντηση «πληκτρολόγησα την πινακίδα σας».

Η διαφορά από εμάς –και θα έλεγα ολόκληρου του ευρωπαϊκού Νότου– είναι σοκαριστική. Αφενός, έχουμε κυβερνήσεις και νομολογίες που θεωρούν a priori τον Πολίτη ως ψευδόμενο, ως κλέφτη, ως μη δίκαιο (σαν να εργάζεται η Κυβέρνηση εναντίον των πολιτών). Με αυτήν την παραδοχή και με ένα σκληρό και πολυδαίδαλο νομικό σύστημα, γίνονται όλα τα μικρο-ρουσφέτια παραβίασης των κανόνων της κοινωνίας (από μία κλήση της τροχαίας έως τον γνωστό μας στην εφορία και το σύστημα υγείας).

Αφετέρου, έχουμε Πολίτες που επί 40 χρόνια μεγάλωσαν με το «εγώ» πιο δυνατό από το «εμείς». Και, έτσι, μαθημένοι με το ότι πάντα μπορείς να ξεπερνάς το σύστημα, παρανομούν έναντι του κοινού καλού. Κρύβε από τις Αρχές, διαστρέβλωσε λίγο την αλήθεια, πες ότι γνωρίζεις τον τάδε και ξαφνικά αποκτάς μια μικρή δόση εξουσίας. Στη Σουηδία δεν υπάρχει αυτό το εχθρικό, διαπλεκόμενο, αέναο παιχνίδι…

Οι Σουηδοί έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στις Αρχές και τις θεωρούν «service organizations» (που είναι 100%). Μου έλεγε Σουηδός συνάδελφος ότι τελευταία φορά πήγε στην εφορία πριν από πέντε χρόνια (γκλουπ!). Μου έλεγε Έλληνας φίλος ότι κάποτε τον πήρε άγνωστος Σουηδός τηλέφωνο, για να του πεί ότι είχε αφήσει ανοιχτά τα φώτα του αυτοκινήτου του το βράδυ και, όταν τον ρώτησε «που βρήκατε το τηλέφωνό μου;», πήρε την απάντηση «πληκτρολόγησα την πινακίδα σας» (λίγο νερό…).

Επί του τελευταίου, επειδή μπουρδολογούμε για τη διαφάνεια στην Ελλάδα (και τα opengov), παρακαλώ σημειώστε ότι η αρχή των ανοιχτών δεδομένων στη δημόσια και κοινωνική ζωή της Σουηδίας, το «Offentlighetsprincipen», είναι συνταγματικό δικαίωμα των πολιτών, ώστε να ελέγχουν αληθινά την κυβερνητική δράση.

Σε μία έρευνα, λίγα χρόνια πριν, το 77% των Σουηδών δήλωνε ικανοποιημένο από τις δημόσιες λειτουργίες και υπηρεσίες, και έτσι πληρώνουν τους υψηλούς φόρους, γνωρίζοντας ότι και το υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας θα συνεχίσει να υφίσταται.

Έχεις δικαίωμα να παραγγείλεις ένα ποτό, το οποίο δεν διαθέτει το κρατικό δίκτυο καταστημάτων, και θα το εισάγουν για εσένα. Κι αυτό διότι απαγορεύεται σε κρατική ή ιδιωτική εταιρεία να μην προσφέρει όλες τις επιλογές στον πελάτη!

Η εμμονή των Σουηδών στην ισότητα και τη δικαιοσύνη είναι μνημειώδης σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Έχεις δικαίωμα να παραγγείλεις ένα ποτό, το οποίο δεν διαθέτει το κρατικό δίκτυο καταστημάτων Systembolaget, και θα το εισάγουν για εσένα. Κι αυτό διότι απαγορεύεται σε κρατική ή ιδιωτική εταιρεία να μην προσφέρει όλες τις επιλογές στον πελάτη!

Το «nummerlapp» που παίρνεις στην ουρά, από την έκδοση εισιτηρίου στο μετρό έως το κατάστημα οπτικών και τα εξωτερικά ιατρεία, είναι η πραγματική πελατοκεντρική αντίληψη. Κάνεις πικνίκ σε ένα πράσινο λιβάδι που είναι ιδιοκτησία άλλου, αλλά όχι περιφραγμένη, γιατί βάσει του Συντάγματος όλοι οι πολίτες πρέπει να χαίρονται το κοινό αγαθό!

Δεν εννοείται να πετάγεσαι σαν ξερόλας να πεις την εξυπνάδα σου σε μία ομάδα εργασίας, χωρίς πρώτα να έχουν καταλάβει όλοι το πρόβλημα και να συζητήσουν πιθανές λύσεις (αυτό γίνεται για να σιγουρέψουν την προσωπική ανάπτυξη όλων στην ομάδα και την κοινή αντίληψη). Γιατί όλα τα μέλη μιας ομάδας, ασχέτως φύλου, ηλικίας, χρώματος, έχουν την ίδια αξία.

Κι αν αυτό σας φαίνεται θεωρητικό, ρωτήστε τους 40.000 οικονομικούς μετανάστες που βρίσκουν δουλειά στη Σουηδία κάθε χρόνο πόσο διαφορετικά νιώθουν, εξαιτίας του σεβασμού που τους δείχνουν! Και, μάλιστα, όταν όλες οι δημόσιες και ιδιωτικές εταιρείες είναι υποχρεωμένες να έχουν σε ισχύ πλάνα σχετικά με το πώς εφαρμόζουν την ισότητα στον εργασιακό χώρο.

Γι’ αυτούς και πολλούς ακόμη λόγους, όταν περπατάς στη Σουηδία, νιώθεις κάπως περίεργα. Βλέπεις τους έγχρωμους οικονομικούς μετανάστες να είναι αφομοιωμένοι και να ακολουθούν το σύστημα. Βλέπεις τους γηγενείς, πρώτους, να είναι προσηλωμένοι σε μία «ρουτίνα», η οποία όμως εγγυάται ότι ζεις καλά, με κανόνες και χωρίς «άγνωστους Χ». Βλέπεις παιδιά και οικογένειες να ζουν καλά, χωρίς το βάρος της ευθύνης που φέρνει το ψέμα και η επιθετική στάση, η φωνή, το μάλωμα, οι διενέξεις.

Μα, όλα τόσο διαφορετικά από ό,τι μεγαλώσαμε και ζήσαμε. Μοιάζει σαν ψέμα! Όχι, όχι, ψέμα είναι αυτό που ζούμε εμείς…