Τσάι ή καφές, τι είναι πιο πράσινο;

Το τσάι και ο καφές είναι αγαθά πολυτελείας. Δεν είναι απαραίτητα για την επιβίωσή μας, αλλά πολλοί από εμάς δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς την καθημερινή μας δόση αχνιστής καφεΐνης. Το τσάι είναι το δεύτερο ποτό που καταναλώνεται περισσότερο μετά το νερό και ο καφές δεν απέχει πολύ – πίνουμε δισεκατομμύρια από αυτά τα ροφήματα καθημερινά.

Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι εμποτισμένος και με τα δύο ποτά. Ο καφές έλκει την καταγωγή του από την Αιθιοπία του 9ου αιώνα, όπου ο θρύλος λέει ότι ένας βοσκός κατσικιών με το όνομα Kaldi ανακάλυψε τυχαία την ενεργοποιητική δράση των μούρων του καφέ. Το τσάι έχει τις ρίζες του στην αρχαία Κίνα, όπου η μυθική μορφή Shen Nong λέγεται ότι δηλητηριάστηκε κατά λάθος και σώθηκε από ένα φύλλο τσαγιού που έπεσε στο στόμα του.

Και τα δύο εθιστικά ροφήματα έφτασαν τελικά στην Ευρώπη τον 17ο αιώνα και έγιναν το ποτό της επιλογής στα καφενεία και τα τεϊοποτεία, όπου συναντιόντουσαν οι τότε διανοούμενοι για να συζητήσουν τα θέματα της ημέρας. Η δημοτικότητα αυτών των «ναρκωτικών τροφίμων», όπως είναι γνωστά, ήταν τέτοια που το εμπόριό τους βοήθησε στην επέκταση των αυτοκρατοριών.

Στις μέρες μας, καλλιεργούνται εντατικά, υπόκεινται σε επεξεργασία, συσκευάζονται και μεταφέρονται σε όλο τον κόσμο, αφήνοντας το σημάδι τους στο περιβάλλον κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα;

Ο αντίκτυπος αυτών των ροφημάτων μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με διάφορους παράγοντες. Υπάρχουν όμως κάποιες έρευνες που εξετάζουν ολόκληρο τον κύκλο ζωής και των δύο προϊόντων – από την καλλιέργεια και τη μεταφορά μέχρι την κατανάλωση και τα απόβλητα. Τα ευρήματα αναδεικνύουν ότι η γεωργία έχει τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

«Φυσικά, κάθε φάρμα είναι διαφορετική», δήλωσε η Έιμι Στόκγουελ, αναλύτρια του κύκλου ζωής, η οποία πέρασε 18 χρόνια στην έρευνα για τον καφέ. «Καλλιεργούνται σε διαφορετικές χώρες. Οι καιρικές συνθήκες είναι διαφορετικές. Οι αγρότες αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις καλλιέργειές τους».

Αλλά η βιομηχανοποίηση της συγκομιδής τσαγιού και καφέ, η άρδευση και τα λιπάσματα, τα οποία εκπέμπουν οξείδιο του αζώτου, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου, συμβάλλουν στην επίδραση στο κλίμα. Ο καφές, για παράδειγμα, παραδοσιακά φυτευόταν στη σκιά άλλων δέντρων. Τώρα καλλιεργείται σε μεγάλο βαθμό σε τεράστιες φυτείες εκτεθειμένες στον ήλιο, γεγονός που απαιτεί πιο εντατική χρήση νερού, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.

Η κοπή των δασών για φυτείες κρίσιμος παράγοντας

«Μεγάλο μέρος της αποψίλωσης των δασών που συντελείται στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου εξυπηρετεί την παραγωγή καλλιεργειών, όπως ο καφές, το μαύρο και πράσινο τσάι, για εξαγωγή σε χώρες του Παγκόσμιου Βορρά, όπως η Γερμανία», δήλωσε η Λένα Παρτς, καθηγήτρια συγκριτικής πολιτικής με έμφαση στο περιβάλλον, το κλίμα και τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου.

Το τσάι οδηγεί στην αποψίλωση των δασών σε χώρες όπως η Σρι Λάνκα και η Ινδία. Όμως η σχέση του καφέ με την απώλεια δασών είναι ιδιαίτερα καλά τεκμηριωμένη, με περίπου 130.000 εκτάρια δέντρων να εξαφανίζονται κάθε χρόνο για να κάνουν χώρο για φυτείες, σύμφωνα με το Βαρόμετρο Καφέ 2023. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου Βάγκενιγκεν, στην Ολλανδία, εκτιμά ότι το 5% της αποψίλωσης των δασών μπορεί να αποδοθεί στον καφέ.

Τα προϊόντα πρέπει επίσης να υποστούν επεξεργασία για να καταναλωθούν. Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος εδώ εξαρτάται από το είδος της ενέργειας που χρησιμοποιείται – ορυκτά καύσιμα ή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ακολουθεί η μεταφορά. Ενώ οι εκτιμήσεις για το τσάι και τον καφέ διαφέρουν, ένας καθοριστικός παράγοντας είναι το αν το προϊόν μεταφέρεται δια θαλάσσης ή αεροπορικώς. Μια μελέτη του 2021 διαπίστωσε ότι με τη μετάβαση από το αεροπλάνο στο φορτηγό πλοίο οι εκπομπές των μεταφορών μειώθηκαν σημαντικά.

Η συσκευασία αφήνει επίσης το σημάδι της. Ο αντίκτυπος εξαρτάται από το αν είναι από πλαστικό, χαρτί από βιώσιμες πηγές ή ανακυκλώσιμη. Αλλά η συσκευασία έχει και τα θετικά της. Μειώνει τα τρόφιμα που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, όπου σαπίζουν και εκπέμπουν το αέριο του θερμοκηπίου μεθάνιο. Τα απόβλητα καφέ είναι μια μεγάλη πρόκληση, λέει η Στόκγουελ.

«Πόσο συχνά φτιάχνουμε μια ολόκληρη κατσαρόλα καφέ και μετά πίνουμε μόνο τη μισή; Έχω δει κάποια στοιχεία στο παρελθόν που έλεγαν ότι συνήθως το ένα τρίτο μιας κανάτας καφέ σπαταλιέται», δήλωσε η Στόκγουελ.

Τι είναι καλύτερο, λοιπόν, το τσάι ή ο καφές;

Λοιπόν, είναι περίπλοκο. Είναι δύσκολο να συγκρίνει κανείς ένα κιλό τσάι με ένα κιλό καφέ και να κάνει σταθερές συστάσεις, διότι όπως συμβαίνει με κάθε «γεωργικό προϊόν, υπάρχει τεράστιο εύρος ποικιλίας», λέει η φανατική πότρια τσαγιού Στόκγουελ.

Αλλά οι ερευνητές που εξετάζουν το αποτύπωμα άνθρακα ενός φλιτζανιού τσάι σε σχέση με ένα φλιτζάνι καφέ – χωρίς ζάχαρη ή γάλα – λένε ότι το πρώτο «κερδίζει», απλά επειδή χρησιμοποιούμε λιγότερο προϊόν ανά φλιτζάνι. Ένα φακελάκι τσαγιού περιέχει περίπου 2 γραμμάρια φύλλα και ένα φλιτζάνι καφέ χρησιμοποιεί περίπου 7 γραμμάρια κόκκους.

Αν προσθέσουμε στην εξίσωση και το γάλα, ο καφές λαμβάνει χειρότερη βαθμολογία. Το αγελαδινό γάλα έχει μεγάλο αποτύπωμα άνθρακα και τείνουμε να το προσθέτουμε περισσότερο στον καφέ – σκεφτείτε τα «latte» και τα «flat whites».

«Όταν πίνετε τον καφέ και το τσάι σας, στην πραγματικότητα η μεγαλύτερη απόφαση που παίρνετε είναι τι γάλα βάζετε σε αυτά», δήλωσε ο οπαδός του καφέ και καθηγητής του UCL Μαρκ Μάζλιν. Έτσι, η μετάβαση σε γάλα φυτικής προέλευσης ή η κατανάλωση καφέ ή τσαγιού σκέτου είναι μια πρόσφορη λύση.

Πώς να μειώσουμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις;

«Το να ζεσταίνετε μόνο την ποσότητα νερού που χρειάζεστε είναι πολύ σημαντικό», υποστηρίζει η Στόκγουελ. «Πάντα γεμίζω τον βραστήρα περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε. Και φυσικά, τότε χρησιμοποιώ όλο το επιπλέον ηλεκτρικό ρεύμα για να ζεστάνω περισσότερο νερό, από αυτό που πρόκειται να χρησιμοποιήσω».

Άλλες μικρές βελτιώσεις αφορούν την αποθήκευση των προϊόντων σε αεροστεγή δοχεία για να σταματήσουν να μπαγιατεύουν και την αγορά τσαγιού σε φύλλα, αντί για φακελάκια τσαγιού, τα οποία συχνά περιέχουν πλαστικό, οπότε δεν μπορούν να κομποστοποιηθούν.

Το συσκευασμένο τσάι αφήνει προφανώς μεγαλύτερο αποτύπωμαΕικόνα: Jens Kalaene/dpa/picture alliance
Οι επιχειρήσεις, οι αγρότες και οι κυβερνήσεις πρέπει επίσης να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο. Η μελέτη του UCL του 2021 για τον καφέ διαπίστωσε ότι η χρήση λιγότερων λιπασμάτων, η αποτελεσματικότερη διαχείριση του νερού και της ενέργειας και η εξαγωγή των κόκκων με φορτηγά πλοία αντί για αεροπλάνα, μπορούν να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα της καλλιέργειας κατά περίπου 77%.

Τι οφείλουν οι επιχειρήσεις;

Οι επιχειρήσεις μπορούν επίσης να χρησιμοποιούν πιο φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπου είναι δυνατόν. Και ορισμένες εταιρείες έχουν υπογράψει εθελοντικά προγράμματα για να διασφαλίσουν ότι οι αλυσίδες εφοδιασμού τους είναι βιώσιμες. Πέρυσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε νομοθεσία που υποχρεώνει τις επιχειρήσεις να αποδεικνύουν ότι προϊόντα όπως ο καφές και το κακάο δεν προέρχονται από αποψιλωμένες εκτάσεις.

Αυτό είναι σημαντικό επειδή η κατανάλωση καφέ προβλέπεται να διπλασιαστεί τα επόμενα 25 χρόνια. Την ίδια στιγμή ο κόσμος θερμαίνεται και η έκταση που είναι κατάλληλη για την καλλιέργεια καφέ θα μειωθεί στο μισό. Ο καφές είναι μια ευαίσθητη καλλιέργεια.

«Είναι λίγο σαν εμάς. Ξέρετε, μας αρέσει να είμαστε όμορφα και ζεστά. Μας αρέσει λίγη ανεκτή υγρασία. Δεν θέλουμε πολλή ζέστη και υγρασία», λέει ο Μαζλίν, προσθέτοντας ότι πρέπει να διασφαλίσουμε ότι «καθώς η ζήτηση για καφέ και τσάι αυξάνεται, δεν θα καταφεύγουμε στην αποψίλωση νέων περιοχών για την παραγωγή αυτή».