Τι είναι η «ελαιασίνη» και ποιες οι θεραπευτικές ιδιότητες

Η ελαιασίνη (oleiacein) είναι ένα από τα δύο βασικά δραστικά συστατικά του ελαιολάδου. Το δεύτερο είναι, ίσως, πιο γνωστό και λέγεται ελαιοκανθάλη. Η ελαιασίνη έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών διεθνώς, διότι, είναι το πιο ισχυρό αντιοξειδωτικό συστατικό του ελαιολάδου.

Η ελαιασίνη είναι μία πολυφαινόλη που συναντάται στο ελαιόλαδο σε διαφορετικές αναλογίες. Αυτό εξαρτάται από την ποιότητα του ελαιολάδου (έξτρα παρθένο ή παρθένο), από την ποικιλία του ελαιόκαρπου και από την γεωγραφική προέλευση, καθώς υπάρχουν διαφορές μεταξύ, για παράδειγμα, των ελαιοπαραγωγικών νομών της Ελλάδας.

Η κυριότερη θεραπευτική δράση της ελαιασίνης, είναι η αντιφλεγμονώδης δράση, εκτός από την αντιοξειδωτική. Η έρευνα που κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα δημοσιεύθηκε την 1η Νοεμβρίου του 2015 στο περιοδικό Phytomedicine και εκπονήθηκε από ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την Agnieszka Filipek από το Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.

Tην καρδιοπροστατευτική δράση του ελαιολάδου μελέτησε ομάδα ερευνητών στην Καλιφόρνια, με τη συμμετοχή δύο Ελλήνων, οι οποίοι θεωρούνται πλέον από τους πρωτοπόρους στη μελέτη αυτών των στοιχείων: Τον δρ. Προκόπη Μαγιάτη και την δρ. Ελένη Μέλλιου.

Η έρευνα έγινε το 2015 σε καταναλωτές ελαιολάδου στις ΗΠΑ και τα αποτελέσματά της δημοσιεύθηκαν στο Journal of Functional Foods τον Σεπτέμβριο του 2017. Ο ίδιος ο κ. Μαγιάτης παρουσίασε τα αποτελέσματα εκείνη τη χρονιά σε συνέδριο στη Χαέν της Ισπανίας:

«Το χαρακτηριστικό των εξαιρετικών παρθένων ελαιολάδων, είναι ότι περιέχουν ορισμένα συστατικά τα οποία δεν τα βρίσκουμε στα υπόλοιπα ελαιόλαδα. Καταρχάς δεν τα βρίσκουμε πουθενά αλλού, σε κανένα άλλο τρόφιμο, και τα βρίσκουμε σε πολύ χαμηλή περιεκτικότητα στα απλά παρθένα ελαιόλαδα. Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται εκτός των άλλων και από δύο χαρακτηριστικά συστατικά, αυτά που συναντώνται στον χώρο της επιστήμης ως ελαιοκανθάλη και ως ελαιασίνη. Είναι δύο ουσίες οι οποίες επικρατούν στα ελληνικά ελαιόλαδα και είναι αυτές που δίνουν αυτόν τον πικάντικο και πικρό χαρακτήρα. Φυσικά υπάρχουν και σε ελαιόλαδα και άλλων χωρών, περιοχών και ποικιλιών, αλλά στην Ελλάδα απαντώνται σε πολύ μεγάλο ποσοστό σε σχέση με άλλες χώρες. Επομένως όταν μιλάμε για ποιότητα συμφωνώ ότι και τα υπόλοιπα (μπουκάλι, συσκευασία κ.λπ.) είναι σημαντικά, αλλά συγκεκριμένα στον τομέα της υγείας έχουμε ένα πολύ μεγάλο πλεονέκτημα που μπορεί να μας κάνει ανταγωνιστικούς στις διεθνείς αγορές. Ενώ λοιπόν θεωρούμαστε αυτήν την στιγμή 3η χώρα παγκοσμίως (πίσω από Ιταλία και Ισπανία) στην παραγωγή ελαιολάδου θα μπορούσαμε να θεωρούμαστε 1οι στην παραγωγή υγιεινού ελαιολάδου.

Όταν λέμε υγιεινό όλοι συμφωνούμε πως τα ελαιόλαδα είναι υγιεινά κι αυτό γιατί περιέχουν το ελαϊκό οξύ, που είναι το κύριο μονοακόρεστο λιπαρό οξύ και βρίσκεται σε όλα τα ελαιόλαδα του κόσμου, το οποίο είναι ευεργετικό για την υγεία μας ούτως ή άλλως. Τα εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα όμως χαρακτηρίζονται και από υψηλά φαινολικά χαρακτηριστικά εκ των οποίων τα κυριότερα είναι η ελαιοκανθάλη και η ελαιασίνη και τα οποία σχετίζονται με την προστασία της υγείας.»

Τι απέδειξε η έρευνα για την ελαιοκανθάλη και την ελαιασίνη;

«Πραγματοποιήσαμε μία μελέτη η οποία αφορούσε την επίδραση του ελαιολάδου στη συσσώρευση των αιμοπεταλίων σε υγιείς ενήλικες.

Όταν παθαίνει κανείς ένα έμφραγμα ή ένα εγκεφαλικό, αυτό που γίνεται είναι ότι κάποια στιγμή το αίμα του πήζει, δημιουργούνται θρόμβοι δηλαδή οι οποίοι πηγαίνουν και φράζουν κάποια αρτηρία ή κάποιο αγγείο. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται από τα έμμορφα συστατικά του αίματός μας που ονομάζονται αιμοπετάλια, τα οποία ενεργοποιούνται όταν πιστεύουν ότι γίνεται κάποια αιμορραγία και πάνε να δημιουργήσουν θρόμβους για να πήξει το αίμα. Άρα καταλαβαίνετε πως θα ήταν πολύ σημαντικό αν αυτήν την διαδικασία θα μπορούσαμε να την ελέγξουμε μέσα στο σώμα μας. Αυτό επιτυγχάνεται με φαρμακευτικούς τρόπους, ένας εκ των οποίων και ο πιο συνηθισμένος είναι η μακροχρόνια λήψη ασπιρίνης. Αν θα μπορούσαμε λοιπόν εμείς να αποδείξουμε ότι το ελαιόλαδο μπορεί να κάνει κάτι παρόμοιο, τότε θα είχαμε προφανώς και ένα επιστημονικό στοιχείο στα χέρια μας.

Γνωρίζουμε εδώ και πολλά χρόνια ήδη από το 2005 ότι το ελαιόλαδο περιέχει μια ουσία που ονομάζεται ελαιοκανθάλη και μια πολύ παρεμφερή της η οποία ονομάζεται ελαιασίνη, οι οποίες στον δοκιμαστικό σωλήνα δείξανε ότι μπορούν να αναστείλουν δύο ένζυμα, το COX και το LOX. Αυτά τα δύο ένζυμα είναι υπεύθυνα για την διαδικασία της φλεγμονής και είναι τα ένζυμα τα οποία μπλοκάρει η ασπιρίνη ή η ιβουπροφένη, χαρακτηριστικά και γνωστά αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Πέρα των άλλων, αυτές οι δύο ουσίες (ελαιοκανθάλη και ελαιασίνη) είναι γνωστό ότι έχουν αναγνωρισμένη αντιοξειδωτική δράση, είναι συστατικά δηλαδή τα οποία προστατεύουν από την οξείδωση άρα και ένας ακόμη μηχανισμός προστασίας για τον οργανισμό. Όμως εδώ μιλάμε για κάτι πολύ πιο ειδικό και συγκεκριμένο: Την εμπλοκή αυτών των συγκεκριμένων ενζύμων στη διαδικασία ενεργοποίησης και συσσώρευσης των αιμοπεταλίων. Όπως σας είπα ξέραμε από τον δοκιμαστικό σωλήνα τη δράση που είχαν η ελαιοκανθάλη και η ελαιασίνη πάνω σε αυτά τα δύο ένζυμα, δεν ξέραμε όμως τι επιτυχία θα είχε αυτό στον άνθρωπο, γιατί από τον δοκιμαστικό σωλήνα στο πειραματόζωο και από το πειραματόζωο στον άνθρωπο υπάρχει τεράστια απόσταση, άρα το κρίσιμο στοιχείο θα ήταν να αποδείξουμε ότι αυτό είναι πραγματικότητα.

Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό ήταν να περιοριστούμε σε μια δόση ελαιοκανθάλης η οποία βρίσκεται μέσα στο ελαιόλαδο και να την χορηγούσαμε μέσω του ελαιολάδου για να δούμε αν θα έχουμε αποτέλεσμα. Για να γίνει σύγκριση, επιλέξαμε τρία ελαιόλαδα:

α) ένα ελαιόλαδο Α που περιείχε πολλή ελαιασίνη αλλά λίγη ελαιοκανθάλη

β) ένα ελαιόλαδο Β που περιείχε πολλή ελαιοκανθάλη και λίγη ελαιασίνη

γ) και ένα ελαιόλαδο Γ που δεν περιείχε κανένα από το τα δύο,

και πήγαμε να δούμε αν θα καταλήγαμε σε κάποιο συμπέρασμα όσον αφορά την προστασία από τους θρόμβους.

Έτσι λοιπόν επιλέχθηκαν εννέα (9) υγιείς εθελοντές με ηλικία κατά μέσο όρο 25 χρονών και ιδανικό βάρος, οι οποίοι σε μια χρονική στιγμή μια συγκεκριμένη μέρα παραλήφθηκε το αίμα τους, είδαμε σε τι κατάσταση είναι και τους χορηγήσαμε τρεις κουταλιές από το πρώτο λάδι (40 γρ. περίπου), δόση που τουλάχιστον εδώ στην Ελλάδα είναι πολύ συνηθισμένη ως ημερήσια δόση. Μετά από δύο ώρες έγινε πάλι αιμοληψία και διερευνήθηκε η συσσώρευση αιμοπεταλίων στο αίμα. Οι ίδιοι εννέα άνθρωποι μετά από μία εβδομάδα έφαγαν το δεύτερο λάδι και ξαναέγινε η ίδια διαδικασία μέτρησης του αίματος. Την τρίτη εβδομάδα έφαγαν από το τρίτο λάδι και ακολουθήθηκε πάλι η ίδια διαδικασία, ενώ την τέταρτη εβδομάδα πήραν μια φαρμακευτική αγωγή, πήραν δηλαδή ένα χαπάκι Ibuprofen των 400mg όπως αυτό που θα έπαιρναν για να προστατεύσουν την καρδιά τους, και έγινε πάλι αιμοληψία και μέτρηση.»

Αφού ο κ. Μαγιάτης εξήγησε ότι στη σύγκριση μεταξύ τριών ελαιολάδων που επιλέχθηκαν για τις ανάγκες της έρευνας, το μεσσηνιακό ελαιόλαδο από ελιές κορωνέικης ποικιλίας είχαν τα καλύτερα αποτελέσματα, κατέληξε στα εξής συμπεράσματα:

• τα ελαιόλαδα που είναι πλούσια σε ελαιοκανθάλη πρωτίστως και δευτερευόντως σε ελαιασίνη, μειώνουν σε οξεία χορήγηση την συσσώρευση των αιμοπεταλίων.

• η επίδραση στη συσσώρευση αιμοπεταλίων είναι ισχυρά συνδεδεμένη με την αναστολή συγκεκριμένων ενζύμων που εμπλέκονται στην διαδικασία της φλεγμονής.

• και επομένως η αλλαγή στην συσσώρευση των αιμοπεταλίων και η συνεπαγόμενη καρδιαγγειακή προστασία εξαρτάται όχι από αυτό που γνωρίζαμε ως τώρα ολικές φαινόλες αλλά από την επακριβή φαινολική σύσταση του κάθε ελαιολάδου.

Νέα κλινική μελέτη

Όμως το δίδυμο Μαγιάτη-Μέλλιου δεν σταμάτησε εκεί και προς το τέλος του 2020 μας έδωσε άλλη μία σημαντική δημοσίευση, αυτή τη φορά σε συνεργασία με Ισπανούς επιστήμονες.

Η ομάδα των ερευνητών Beatriz Gutierrrez-Miranda, Isabel Gallardo, Isabel Cabero, Yolanda Alvarez, Marita Hernandez, Maria Luisa Nieto (Ινστιτούτο Βιολογίας και Μοριακής Γενετικής του Βαγιαδολίδ, Ισπανία), Ελένη Μέλλιου και Προκόπης Μαγιάτης (Φαρμακευτική ΕΚΠΑ, Ελλάδα) απέδειξαν για πρώτη φορά ότι το φυσικό δραστικό συστατικό του ελαιολάδου, ελαιασίνη, μπορεί να σταματήσει την εξέλιξη της αυτοάνοσης εγκεφαλομυελίτιδας δίνοντας πολλές ελπίδες για την ενδεχόμενη ευεργετική δράση του συστατικού αυτού στη θεραπεία της σκλήρυνσης κατά πλάκας στους ανθρώπους.

Στα πλαίσια της μελέτης, διερευνήθηκαν εκατοντάδες διαφορετικά ελαιόλαδα και επιλέχθηκε επώνυμο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο από ποικιλία Κουτσουρελιά και Κορωνέικη (Βόρεια Πελοπόννησος) ως μια από τις καλύτερες πρώτες ύλες για την απομόνωση καθαρής ελαιασίνης.

Η ουσία χορηγήθηκε σε πειραματόζωα σε ενέσιμη μορφή και διερευνήθηκε η επίδραση της στα κύρια κλινικά-παθολογικά χαρακτηριστικά της πειραματικής αυτοάνοσης εγκεφαλομυελίτιδας, ενός ζωικού μοντέλου που μιμείται την ανθρώπινη σκλήρυνση κατά πλάκας, συμπεριλαμβανομένης της παράλυσης, της απομυελίνωσης, της φλεγμονής του κεντρικού νευρικού συστήματος και του οξειδωτικού στρες. Η θεραπεία με ελαιασίνη μείωσε αποτελεσματικά την κλινική βαθμολογία και τα τυπικά ιστολογικά συμπτώματα της εγκεφαλομυελίτιδας, την έκφραση των προ-φλεγμονωδών κυτοκινών, τη σύνθεση προφλεγμονωδών μεσολαβητών καθώς και το οξειδωτικό στρες. Συνολικά, τα αποτελέσματά της μελέτης έδειξαν ότι η ελαιασίνη έχει νευροπροστατευτική δράση στο ΚΝΣ ποντικών με εγκεφαλομυελίτιδα, αναδεικνύοντας αυτό το φυσικό συστατικό του ελαιολάδου ως πολλά υποσχόμενο ευεργετικό παράγοντα για τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Έτσι, ανοίγεται ο δρόμος για τη μελέτη της επίδρασης του υψηλού φαινολικού ελαιολάδου στη σκλήρυνση κατά πλάκας σε ανθρώπους, η οποία είναι ήδη σε εξέλιξη και σύντομα αναμένονται περισσότερα αποτελέσματα.

Νέα δεδομένα για την ελαιασίνη

Μία ακόμα έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν τον Απρίλιο του 2020, αναφέρεται στον ρόλο της ελαιασίνης στην πρόληψη του σχηματισμού αφρωδών κυττάρων στον άνθρωπο, που προκαλούν αθηροσκληρωτικές βλάβες.