Oι Nέoι Δείκτες για την Eυζωία

Από τη δεκαετία του 1970 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά το φαινόμενο ότι η παραπέρα ανάπτυξη και αύξηση του εισοδήματος-από ένα ορισμένο επίπεδο και μετά-δεν οδηγεί και σε αύξηση της ικανοποίησης των ανθρώπων μέσω της αύξησης της κατανάλωσης.

Παρατηρήθηκε το παράδοξο («Easterlin-Paradox»,1974), σύμφωνα με το οποίο: Η ικανοποίηση και η ποιότητα ζωής των ανθρώπων, δηλαδή η ευζωία τους, από ένα σημείο και μετά, δεν εξαρτάται από την αύξηση του εισοδήματος, αλλά πολύ περισσότερο από άλλους παράγοντες.

Οι έρευνες για τους άλλους αυτούς παράγοντες της ευζωίας(“human well-being” στα αγγλικά, “buen vivir” στα ισπανικά) συνεχίζονται ακόμα, αλλά τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι πολύ ενδιαφέροντα. Τέτοιοι παράγοντες είναι:

• Εισόδημα και περιουσία
• Εργασία
• Συνθήκες διαμονής
• Κατάσταση υγείας
• Ισορροπία μεταξύ εργασιακής και μη εργασιακής ζωής
• Εκπαίδευση και δεξιότητες
• Βαθμός κοινωνικής δικτύωσης
• Εθελοντισμός και κοινωνική στράτευση
• Ποιότητα περιβάλλοντος
• Προσωπική ασφάλεια
• Προσωπική αντίληψη για την απόλαυση κ.λπ.

Οι τρείς από τους παραπάνω παράγοντες έχουν σχέση με τις υλικές απολαβές και είναι άρα συνδεδεμένοι με το ύψος του κατά κεφαλή ΑΕΠ. Αυτοί είναι οι: εισόδημα, εργασία και συνθήκες διαμονής. Από τους υπόλοιπους, κάποιοι συνδέονται πολύ λίγο και κάποιοι είναι εντελώς ανεξάρτητοι από το ΑΕΠ. Αυτό εξηγεί και το γεγονός ότι στις έρευνες δηλώνουν ίδια ή και μεγαλύτερη ικανοποίηση, κάτοικοι χωρών όπου το κατά κεφαλή εισόδημα είναι κατά πολύ μικρότερο από κάποιων άλλων.

Στη Γερμανία π.χ. όπου κατά τεκμήριο αυτή την περίοδο υπάρχει η μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη στην Ευρώπη, ο μέσος γερμανός καταναλωτής έχει στη διάθεσή του περίπου 10.000 αντικείμενα. Όμως δεν έχει αυξηθεί η ικανοποίησή του, γιατί «τρέχοντας» για να τα αποκτήσει, δεν έχει ούτε το χρόνο για να τα χρησιμοποιήσει, ούτε το χώρο για να τα αποθηκεύσει και μάλλον είναι αναγκασμένος να τα πετάει στην ανακύκλωση. Στο γερμανικό κοινοβούλιο συστάθηκε μεταξύ 2011 και 2013 μια επιτροπή-Enquete Kommission- με θέμα: «Ανάπτυξη, Ευημερία, Ποιότητα Ζωής».

Ένα από τα καθήκοντά της ήταν να παρουσιάσει ένα νέο δείκτη για τη μέτρηση της ευημερίας. Δε μπόρεσε να καταλήξει σε ένα συνολικό νέο δείκτη, αλλά τουλάχιστον πρόσθεσε δίπλα στο ΑΕΠ και κάποιους άλλους δείκτες από το οικονομικό, κοινωνικό και οικολογικό πεδίο προσδοκιών. Εξακολουθεί όμως να θεωρεί ότι το ΑΕΠ είναι ο καθοριστικός στο σετ των δεικτών που πρότεινε. Αυτός εξακολουθεί να καθοδηγεί την πολιτική στη Γερμανία.

Αντίθετα, κάποιοι ανεξάρτητοι επιστήμονες(Hans Diefenbacher, Roland Zieschank) δημιούργησαν ένα νέο Εθνικό Δείκτη «Ευημερίας», τον NWI(Nationaler Wohlfahrindex) για τη Γερμανία. «Καθαρίζουν» το υπάρχον ΑΕΠ από τα στοιχεία που το ανεβάζουν οικονομικά, αλλά στην ουσία κατεβάζουν την ποιότητα ζωής, όπως είναι τα κόστη της κοινωνίας για την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών, των ζημιών από την εγκληματικότητα, από τα ατυχήματα και από τα μποτιλιαρίσματα στους δρόμους κ.λπ., όπως επίσης προσθέτουν και κάποια θετικά στοιχεία-που σήμερα δε λαμβάνει υπόψη του το ΑΕΠ-όπως είναι η αξία της εργασίας στο σπίτι και τα νοικοκυριά.

Τα αποτελέσματα αυτού του νέου δείκτη είναι απρόσμενα: εφαρμόζοντάς π.χ. τους δύο δείκτες στα δεδομένα του γερμανικού κρατιδίου του Schleswig Holstein μεταξύ 1999 έως 2008 είχαν αύξηση του τοπικού ΑΕΠ κατά μόνο 0.2%, ενώ του NWI κατά 9,4%. Εφαρμόζοντάς τους για όλη την ομόσπονδη Γερμανία το ίδιο διάστημα είχαν αντίθετα αύξηση του ΑΕΠ κατά 7,45%, ενώ του NWI μόνο 3,2%. Και πραγματικά καλύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες στο Schleswig Holstein, καθώς και μεγαλύτερη κοινωνική ισότητα οδήγησαν σε μικρότερο ΑΕΠ, αλλά σε μεγάλη αύξηση της ποιότητας ζωής σε σύγκριση με τον γερμανικό μέσο όρο.

Ένα παρόμιο δείκτη δημιούργησαν και στην πολιτεία του Μέρυλαντ στις ΗΠΑ(GPI: Genuine Progress Indicator), που έδειξε ότι: παρά τη μεγάλη αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ στο Μέρυλαντ από το 1960 και μετά, ο GPI δεν αυξήθηκε καθόλου.

Η αναγκαιότητα της αλλαγής της κατεύθυνσης της πολιτικής στο ζήτημα της ευζωίας φαίνεται και στο παράδειγμα του μικρού κράτους του Μπουτάν: εδώ και χρόνια η πολιτική του κατευθύνεται από τον δείκτη GNHI(Gross National Happiness Index), ο οποίος καθορίζεται από τον συνδυασμό των ακόλουθων επτά συνθηκών ζωής:

1. Οικονομικές
2. Οικολογικές
3. Φυσικές
4. Ψυχικές
5. Θέση εργασίας
6. Κοινωνικές
7. Πολιτικές

Αυτή η πολιτική έχει οδηγήσει στο να δίνεται στο Μπουτάν μεγάλη σημασία στην υγεία, στην παιδεία, και στα σχεσιακά αγαθά που παράγονται από τη συμμετοχή και την αλληλο-συσχέτιση των πολιτών του.

Από τα παραπάνω παραδείγματα φαίνεται ότι για την ευζωία παίζουν μεγαλύτερο ρόλο οι νέοι δείκτες σε σχέση με τον παλιό του ΑΕΠ, οι οποίοι όμως θα πρέπει να κατευθύνουν την πολιτική, για να δημιουργηθούν αυτές οι συνθήκες ευζωίας.

Στην ουσία θα χρειασθεί να διαμορφωθεί ένα νέο είδος πολιτικής, γιατί το πολιτικό επίπεδο ήταν και είναι αυτό που καθορίζει πάντα τις εξελίξεις και στο ιδεολογικό και στο κοινωνικό και στο οικονομικό επίπεδο. Αυτή η νέα πολιτική θα πρέπει να είναι δυνατόν να εφαρμοσθεί και σε τοπικό και σε περιφερειακό και σε παγκόσμιο επίπεδο, θα μπορεί όμως πιο εύκολα να ξεκινήσει τοπικά, όπου και αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκότερες. Και θα πρέπει να έχει μια νέα πυξίδα, που θα της δείχνει το δρόμο. Την πυξίδα της ευζωίας και όχι την μέχρι τώρα πυξίδα της «ευημερίας» μέσω της κατανάλωσης.

Γιώργος Κολέμπας