Μοναξιά: Επιλογή ή «τιμωρία»;

Ολοι οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν μοναξιά κάποια στιγμή στη ζωή. Η μοναξιά είναι μια συναισθηματική κατάσταση, όπου ο άνθρωπος βιώνει έντονο, θλιβερό συναίσθημα κενού, απομόνωσης, που συνοδεύεται από απελπισία, πικρία και ψυχική κούραση, μη αποδοχή των άλλων, έλλειψη αγάπης, εγκατάλειψη.

Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, με διαφορετικές εμπειρίες… Για το λόγο αυτό και το αίτιο και ο τρόπος που βιώνει ο καθένας μας τη μοναξιά, διαφοροποιείται από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Το περιβάλλον επηρεάζει τη συμπεριφορά… τις σκέψεις… τα συναισθήματα

Οι συνθήκες που συνήθως πυροδοτούν τη μοναξιά ως φυσική συναισθηματική αντίδραση είναι η απώλεια -π.χ. διαζύγιο ή χωρισμός από μια μακροχρόνια σχέση. Η αλλαγή του τρόπου ζωής, όπως μετακόμιση σε μια άλλη χώρα, μπορεί να παράγει συναισθήματα της μοναξιάς, επηρεάζοντας την ψυχική μας υγεία.

Η μοναξιά δεν βαδίζει κατά κανόνα παράλληλο δρόμο με την κοινωνική απομόνωση, μπορεί όμως να οδηγήσει σε βάθος χρόνου στην κοινωνική απόσυρση. Γι’ αυτό το λόγο, μοναξιά μπορεί να βιώνει ένας άνθρωπος, ο οποίος φαινομενικά είναι… party animal και πάντα περιβάλλεται από πλήθος ανθρώπων. Αυτό συμβαίνει, όταν ο άνθρωπος νιώθει πως κανένας από την οικογένειά του ή τον κοινωνικό περίγυρο δεν τον/την καταλαβαίνουν. Το ίδιο μπορεί να συμβεί στα πλαίσια μιας ερωτικής σχέσης ως αποτέλεσμα της έλλειψης αγάπης, που συνοδεύεται από θυμό.

Μόνος ανάμεσα στο διαδικτυακό πλήθος

Το Βρετανικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας υποστηρίζει ότι οι νέοι ηλικίας 18 έως 24 ετών, οι οποίοι χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βιώνουν μεγαλύτερη μοναξιά συγκριτικά με ανθρώπους ηλικίας άνω των 55 ετών.

Η τεχνολογία και το Ίντερνετ προσφέρουν μεγαλύτερες δυνατότητες επικοινωνίας, ενισχύοντας την ποσότητα των επαφών, αλλά όχι την ποιότητα, διότι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη φυσική παρουσία της ανθρώπινης σχέσης.

Όταν το συναίσθημα μοναξιάς διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να θορυβήσει τον άνθρωπο που την βιώνει, διότι είναι πιθανό να αποτελεί σύμπτωμα ψυχικής διαταραχής, όπως η κατάθλιψη.

Όταν η μοναξιά γίνεται χρόνια κατάσταση, τότε κρύβει κινδύνους

Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κοινωνικό ον και η κοινωνικοποίηση λειτουργεί ως ένστικτο επιβίωσης.

Όταν η ανάγκη για κοινωνικές σχέσεις δεν πληρείται, τότε έχει επιπτώσεις στην ψυχική, νοητική και σωματική υγεία. Έρευνες που διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου αποκάλυψαν πλήθος από βιολογικές επιδράσεις στο νευρικό-καρδιαγγειακό και ανοσολογικό σύστημα, καθώς και στις γνωστικές λειτουργίες. Ο επικεφαλής της έρευνας, ψυχολόγος  Cacioppo, τόνισε ότι η μοναξιά, ακόμα και όταν δεν συνοδεύεται από άγχος ή κατάθλιψη , αποτελεί υψηλό παράγοντα κινδύνου για την υγεία από μόνη της. Η μοναξιά συμπεριλαμβάνεται στους παράγοντες που προκαλούν αύξηση του άγχους και της αρτηριακής πίεσης.

Το χρόνιο συναίσθημα της μοναξιάς υποδηλώνει αδυναμία στην προσαρμογή. Σύμφωνα με έρευνες, τα περισσότερα παιδιά που εγκατέλειψαν το σχολείο αντιμετώπισαν δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, ήταν απομονωμένα και ένιωθαν μοναξιά. Στην περίοδο της εφηβείας ως αντίδραση καταφεύγουν σε παραβατικές συμπεριφορές. Στους ενήλικες η μοναξιά μπορεί να είναι ο προθάλαμος της κατάθλιψης, υπερφαγίας, ψυχοσωματικών προβλημάτων και καταχρήσεων -π.χ. αλκοολισμός και ναρκωτικά.

Ένα μοναχικό παιδί που προσπαθεί να κάνει φίλους στο σχολείο έχει διαφορετικές ανάγκες από έναν μοναχικό γέροντα, που έχασε τη σύντροφο της ζωής του, τη γυναίκα του ή βλέπει σπάνια τα παιδιά και τα εγγόνια του.

Οι γιορτές μοιάζουν με τιμωρία όταν αισθάνεσαι μόνος…

Για τους ανθρώπους που βιώνουν τις γιορτές χωρίς οικογένεια ή κάποιον οικείο τους, το μοναχικό γιορτινό κλίμα τους δυσκολεύει και τους ρίχνει ακόμα περισσότερο τη διάθεση τα Χριστούγεννα, που είναι η πιο χαρούμενη γιορτή, καθώς εορτάζεται η γέννηση του Θεανθρώπου. Για εκείνους που αισθάνονται μοναξιά ή είναι μοναχικά άτομα, τους κάνει να αισθάνονται περισσότερο μόνοι, διότι δεν έχουν κάποιον άνθρωπο να μοιραστούν αυτήν τη χαρά.

Όταν η μοναχικότητα είναι επιλογή

Η κοινωνία στιγματίζει την επιλογή κάποιου να είναι μοναχικός, θεωρώντας την ως αδυναμία του ανθρώπου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κοινωνίας. Με βάση το προφίλ τους, οι μοναχικοί άνθρωποι είναι συνήθως ευαίσθητοι, που έχουν πληγωθεί κατά το παρελθόν. Για τους μοναχικούς ανθρώπους η μοναξιά είναι ένα είδος αποστασιοποίησης από οτιδήποτε τους πλήγωσε, ώστε να αφουγκραστούν τον εσωτερικό τους πόνο, να ανασυνταχθούν και να εξελιχθούν.

Η εσωστρέφεια είχε τη δική της αλήθεια…

Η Επιστήμη της Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς (Applied behavior Analysis) υποστηρίζει ότι η συμπεριφορά των ανθρώπων του περιβάλλοντός μας επηρεάζει την σφαίρα των σκέψεων, των συναισθημάτων, των πεποιθήσεων και τη συμπεριφορά μας. Με την αποστασιοποίηση από κάθε είδους επιρροή, ο άνθρωπος αποκτά μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τα «θέλω» του. Η υπαρξιακή διαδρομή προς την αυτογνωσία είναι μοναχική, επιτρέποντας την πρόσβαση σε δημιουργικές και διαισθητικές πτυχές του εαυτού σας. Άλλωστε, οι πιο σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή λαμβάνονται χωρίς εξωτερική επιρροή.

Μήπως ο φόβος της μοναξιάς σας ελέγχει;

Στον αντίθετο πόλο των μοναχικών ανθρώπων, συναντούμε εκείνους που τρέμουν στην ιδέα της μοναξιάς, διότι τους δημιουργεί αισθήματα ανασφάλειας, άγχους και μελαγχολίας. Ο φόβος της μοναξιάς συσχετίζεται με τη χαμηλή αυτοπεποίθηση. Γι’ αυτό το λόγο, οι άνθρωποι αυτοί αναζητούν συνεχώς την επιβεβαίωση μέσα από την αποδοχή των άλλων. Η απόρριψη αντιπροσωπεύει ένα είδος εγκατάλειψης, που τους δημιουργεί πανικό.

Αποτέλεσμα του πανικού και του άγχους είναι οι εσφαλμένες επιλογές. Οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν νιώθουν άνετα με τον εαυτό τους, δυσκολεύονται να αναπτύξουν βαθύτερα επίπεδα εγγύτητας με το άλλο τους μισό. Σύμφωνα με κλινικές έρευνες, ο φόβος της μοναξιάς είναι ο πιο συχνός λόγος, που κάποιος επιλέγει να παραμείνει σε μια τοξική σχέση. Η σχέση που βασίζεται στο φόβο είναι καταδικασμένη σε δυστυχία…

Παίζει και η προσωπικότητα το ρόλο της…

Σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο, οι άνθρωποι με αρνητική αυτοεικόνα είναι ευάλωτοι στη μοναξιά και στην κοινωνική αποξένωση, διότι θεωρούν ότι δεν αξίζουν την προσοχή των άλλων. Η ψυχοσύνθεση αυτών των ανθρώπων χαρακτηρίζεται συνήθως από απαισιοδοξία, αρνητικές σκέψεις, ενοχικότητα και φοβίες. Συνήθως δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία να «χτίσουν» μια ουσιαστική σχέση από το φόβο της απόρριψης… Και, αν μπουν στη διαδικασία του να «χτίσουν» μια σχέση -π.χ. φιλική ή ερωτική- εξαιτίας του φόβου της απόρριψης, αποφεύγουν να βγάζουν προς τα έξω τον πραγματικό τους εαυτό.

Οι άνθρωποι που αισθάνονται μόνοι δεν σημαίνει ότι έχουν ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες, αλλά, προφανώς, επειδή αισθάνονται μοναξιά, δεν χρησιμοποιούν τις κοινωνικές δεξιότητες που έχουν στο έπακρο και απογοητεύονται, γιατί θεωρούν ότι δεν λαμβάνουν αυθεντική και ειλικρινή ανταπόκριση στην επικοινωνία και την κατανόηση. Σε εκείνες τις περιπτώσεις, όπου ο μοναχικός άνθρωπος νιώθει ανεπαρκής και ανάξιος, η γλώσσα του σώματός του εκπέμπει έλλειψη αυτοπεποίθησης και ενδεχομένως να απωθήσει τους άλλους.

Σύμφωνα με την Applied behavior Analysis, οι ανθρώπινες σχέσεις είναι προϊόν αλληλεπίδρασης. Στην προκείμενη περίπτωση, αν επισκιάζουμε τα πραγματικά μας «θέλω», πίσω από τη μάσκα του τι νομίζουμε ότι είναι αρεστό, τότε δημιουργούμε τις προϋποθέσεις να μην μας καταλαβαίνουν οι άλλοι.

Οι νοητικές αναπαραστάσεις και οι προσδοκίες που έχει κάποιος από τον εαυτό του και από τους άλλους επηρεάζουν τη σχέση μαζί τους. Η απογοήτευση ορισμένες φορές επηρεάζει τη διάθεση, ώστε να είναι είναι κανείς λιγότερο ανεκτικός σε επικριτικά σχόλια. Για το λόγο αυτό, η μοναξιά μερικές φορές μπορεί να εκφραστεί με θυμό ή και αγανάκτηση, απομακρύνοντας το φιλικό περίγυρο…

Η συναισθηματική αποδιοργάνωση δημιουργεί ανασφάλειες και φοβίες, συνεπώς οι μοναχικοί άνθρωποι μπορεί να νιώθουν ότι απειλούνται και αυτό να οδηγεί σε κοινωνική απόσυρση. Η αδυναμία στη λειτουργική αυτοδιαχείριση των συναισθημάτων που σχετίζονται με την απομόνωση, έχει ως αποτέλεσμα λανθασμένες αξιολογήσεις σχετικά με τις προθέσεις των άλλων ανθρώπων.

Το να αφιερώνετε χρόνο στον πιο σημαντικό άνθρωπο του κόσμου -τον εαυτό σας- έχει ανεκτίμητη αξία, αρκεί να μην φτάνει να περιθωριοποιεί τον ίδιο σας τον εαυτό. Στις   διαπροσωπικές σχέσεις χρειάζεται προσπάθεια, επιμονή και υπομονή, προκειμένου να μην φθαρούν και φτάσουν σε τέλμα.

Το αντίδοτο της μοναξιάς

Είμαστε οι πεποιθήσεις μας… Όταν πιστέψουμε ότι αξίζουμε την αγάπη, μόνο τότε θα εισπράξουμε αγάπη. Το μισοάδειο ποτήρι των μη ρεαλιστικών αρνητικών σκέψεων, μας στεγνώνει συναισθηματικά και μας βυθίζει στη μαύρη τρύπα της μοναξιάς. Ο δρόμος είναι μονόδρομος: το πέρασμα από τη μοιρολατρία στη δράση.

• Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.