«Καλπάζει» η παρενόχληση στους χώρους εργασίας

Στο διάστημα 2011- 2022, οι 3 στις 10 καταγγελίες αφορούν μόνον την τελευταία διετία, αναφέρει ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη στην οποία καταγράφεται ραγδαία αύξηση για την παρενόχληση στην εργασία, σύμφωνα με τις σχετικές καταγγελίες που έχει λάβει.

Ενδεικτικό είναι μάλιστα πως οι αναφορές στην ανεξάρτητη Αρχή είναι για περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης, με τα περισσότερα να λαμβάνουν χώρα στον ιδιωτικό τομέα έναντι του Δημοσίου.

Όπως αναφέρει ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης, «είναι χαρακτηριστικό, ότι στην πλειονότητα των υποθέσεων σεξουαλικής παρενόχλησης που χειρίστηκε ο Συνήγορος του Πολίτη, το πρόσωπο που προβαίνει σε πράξεις σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας ασκεί εργοδοτικές εξουσίες και κατέχει ιεραρχική θέση στην επιχείρηση. Στον δημόσιο τομέα, συνήθως πρόκειται για πρόσωπο που κατέχει κάποια θέση στην ιεραρχία. Στον ιδιωτικό, το φαινόμενο αυτό παρατηρείται εντονότερα στις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οικογενειακές ή μη, που αποτελούν, άλλωστε, τη ραχοκοκαλιά του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου».

Αυτό περιγράφεται στην ειδική έκθεση της ανεξάρτητης Αρχής για υην παρενόχληση και την σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία που αφορά τα ευρήματα των υποθέσεων που χειρίστηκε ο Συνήγορος του Πολίτη την περίοδο 2011-2022 και αφορούν παρενόχληση και σεξουαλική παρενόχληση στην απασχόληση και την εργασία.

Όπως σημειώνει ο κ. Ποττάκης, «είναι χαρακτηριστικό, ότι στην πλειονότητα των υποθέσεων σεξουαλικής παρενόχλησης που χειρίστηκε ο Συνήγορος του Πολίτη, το πρόσωπο που προβαίνει σε πράξεις σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο εργασίας ασκεί εργοδοτικές εξουσίες και κατέχει ιεραρχική θέση στην επιχείρηση. Στον δημόσιο τομέα, συνήθως πρόκειται για πρόσωπο που κατέχει κάποια θέση στην ιεραρχία.
Στον ιδιωτικό, το φαινόμενο αυτό παρατηρείται εντονότερα στις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οικογενειακές ή μη, που αποτελούν, άλλωστε, τη ραχοκοκαλιά του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου. Στις μεγάλες επιχειρήσεις, ήδη πριν τη θέσπιση του Ν. 4808/2021, είχαν εισαχθεί κώδικες δεοντολογίας των εργαζομένων και διοργανώνονταν εκπαιδευτικά σεμινάρια, κατά το πρότυπο πρακτικών που ακολουθούνται σε άλλες χώρες, με αποτέλεσμα τον περιορισμό των περιστατικών, αλλά και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των καταγγελιών».

Δισταγμός στις μικρές επιχειρήσεις

Η έκθεση, σύμφωνα με τον κ. Ποττάκη διαπιστώνει επίσης τις δυσχέρειες στη συλλογή του απαραίτητου αποδεικτικού υλικού για τη θεμελίωση μίας καταγγελίας παρενόχλησης ή σεξουαλικής παρενόχλησης. «Ιδίως στις μικρές επιχειρήσεις, διαπιστώνεται μεγάλος δισταγμός, συχνά υπαναχώρηση και τελικά άρνηση για κατάθεση μαρτύρων που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την καταγγελία. Ειδικά σε ό,τι αφορά την αποτελεσματική διερεύνηση περιστατικών παρενόχλησης και σεξουαλικής παρενόχλησης στον δημόσιο τομέα, και παρά τη σημαντική ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου, εξακολουθεί να προβληματίζει, ότι οι καταγγέλλοντες δημόσιοι υπάλληλοι δεν νομιμοποιούνται να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία διερεύνησης της υπόθεσής τους, ότι οι οικείες καταγγελίες δεν διαβιβάζονται στον Συνήγορο του Πολίτη, το ανεξάρτητο, εξωτερικό όργανο ελέγχου, παρά την ειδική σχετική υποχρέωση των υπηρεσιών που τις παραλαμβάνουν, ότι η διαδικασία εξέτασης των σχετικών καταγγελιών είναι εξαιρετικά χρονοβόρα και, ως εκ τούτου, συντηρείται η εντύπωση στους καταγγέλλοντες μιας πρακτικής συγκάλυψης, που δρα αποτρεπτικά για την υποβολή καταγγελιών» τονίζεται.

Ο αριθμός των αναφορών

Το διάστημα 2011 – 2022, ο Συνήγορος δέχτηκε 270 αναφορές για παρενόχληση στην εργασία. Η διερεύνηση κατέστη δυνατή σε 253 από αυτές, ενώ οι 17 αρχειοθετήθηκαν χωρίς να εξεταστούν για τυπικούς λόγους. Για τον λόγο αυτό, οι 17 αυτές αναφορές δεν συμπεριλαμβάνονται στις επόμενες μετρήσεις.
Από το έτος 2011 έως το 2016, ο αριθμός των αναφορών κυμαίνεται κατά μέσο όρο στις 17 περίπου αναφορές ετησίως. Από το 2017 όμως, διαφαίνεται μια αυξητική τάση, η οποία τα έτη 2018 και 2019 φτάνει τις 28 και 27 αναφορές αντίστοιχα.

Η αύξηση αυτή συμπίπτει χρονικά με την εμφάνιση του κινήματος #MeToo στις ΗΠΑ στα τέλη του 2017 και θα μπορούσε ενδεχομένως να συνδεθεί με τη δημοσιότητα και τη δυναμική που προσέδωσε το κίνημα αυτό στο φαινόμενο και στην ανάγκη καταγγελίας του.

Κυρίως, όμως, το διάστημα εκείνο ο Συνήγορος ενέτεινε τις δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και επιδίωξε την περαιτέρω ενδυνάμωση και εμπέδωση της συνεργασία του με την Επιθεώρηση Εργασίας (ΣΕΠΕ) στα θέματα αυτά, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Επιδίωξη ήταν να καταστεί ευχερέστερα δυνατή η έγκαιρη αναγνώριση και εγρήγορση των αρμόδιων επιθεωρήσεων στα ζητήματα διακρίσεων που εμπεριέχονται ή προκύπτουν κατά την εξέταση των εργατικών διαφορών, ακόμη και ως επιμέρους ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των παρενοχλήσεων λόγω φύλου, ώστε να καταστεί δυνατή η αποτελεσματική διερεύνησή τους.

Το κίνημα του #MeToo

Το ελληνικό #MeToo και η αντίστοιχη δημοσιότητα το 2020, σε συνέχεια της καταγγελίας της Σοφίας Μπεκατώρου, δεν φαίνεται να αποδίδει αντίστοιχη δυναμική στις κατατεθειμένες αναφορές για παρενοχλήσεις στην εργασία. Πρέπει να ληφθεί υπόψη, βέβαια, ότι το ελληνικό #MeToo εμφανίζεται την περίοδο της πανδημίας, όπου τα έκτακτα μέτρα και ιδίως το μέτρο της αναστολής της εργασίας, αλλά και της εργασίας από το σπίτι αφορά πλήθος εργαζομένων.

Είναι ενδεικτικό ότι την περίοδο της πανδημίας και των έκτακτων μέτρων παρουσιάζεται μείωση του συνολικού αριθμού των εργατικών διαφορών που διαβιβάζονται στον Συνήγορο από τα αρμόδια τμήματα της Επιθεώρησης Εργασίας. Το 2021, ο αριθμός των αναφορών για παρενόχληση αυξάνεται σημαντικά και ανέρχεται σε 43 υποθέσεις, αριθμός που παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα το 2022.

Το 77,5% αφορά σεξουαλική παρενόχληση

Από τις 253 υποθέσεις, οι 196 αφορούν καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση. Ως προς τη μορφή παρενόχλησης, 56 περιπτώσεις αφορούν λεκτική σεξουαλική παρενόχληση, γραπτή ή/και προφορική και 134 περιπτώσεις αφορούν σωματική επαφή (αγγίγματα, χειρονομίες).

Σύμφωνα με τα στοιχεία, πράξεις σεξουαλικής βίας, όπως ο βιασμός και η απόπειρα βιασμού αποτελούν εξαιρετικά περιορισμένο αριθμό αναφορών (4 και 2, αντίστοιχα).

Στις υπόλοιπες 57 περιπτώσεις καταγγέλλεται παρενόχληση λόγω φύλου που αφορά συμπεριφορά συνδεόμενη με σεξιστικά κίνητρα. Ειδικότερα, πρόκειται για εξύβριση (15 υποθέσεις), ηθική παρενόχληση (11 υποθέσεις), βίαιη συμπεριφορά (5 υποθέσεις ξυλοδαρμού), ενώ σε 26 περιπτώσεις, η καταγγελλόμενη παρενόχληση αφορούσε συμπεριφορά που το θιγόμενο πρόσωπο εκλαμβάνει ως γενικότερα προσβλητική και υποτιμητική λόγω του φύλου του.

Εντονότερο εμφανίζεται το φαινόμενο σεξουαλικής παρενόχλησης στον ιδιωτικό τομέα έναντι του Δημοσίου. Συγκεκριμένα, στο Δημόσιο το 57% των καταγγελιών αφορούν σεξουαλική παρενόχληση και το 43% άλλες μορφές παρενοχλητικής συμεριφοράς. Στον ιδιωτικό τομέα, το 80,5% των αναφορών αφορούν σεξουαλική παρενόχληση και μόλις το 19,5% άλλη μορφή παρενόχλησης.

Στην πλειονότητα γυναίκες τα θύματα

Σε ό,τι αφορά το φύλο, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων οι αναφερόμενες είναι γυναίκες. Στις περιπτώσεις αυτές, οι καταγγελλόμενοι είναι σχεδόν αποκλειστικά άντρες. Σε 2 μόνο περιπτώσεις, αμφότερα τα εμπλεκόμενα μέρη είναι γυναίκες.

Οι αναφορές από άντρες είναι μόλις 12, από τις οποίες σε 6 περιπτώσεις, οι καταγγελλόμενοι είναι επίσης άντρες. Στις δε 2 από τις 6 περιπτώσεις με καταγγέλλοντες άντρες και καταγγελλόμενες γυναίκες, η σεξουαλική παρενόχληση συνοδεύεται από απαξιωτική συμπεριφορά των καταγγελλόμενων γυναικών έναντι των παρενοχλούμενων λόγω γνωστοποίησης του σεξουαλικού προσανατολισμού τους.

«Οι σχετικές αναφορές στον Συνήγορο του Πολίτη αναδεικνύουν και επιβεβαιώνουν την έμφυλη διάσταση του φαινομένου, την πλέον συνήθη εκδήλωσή του σε βάρος γυναικών, αλλά και την ευθεία σύνδεση με βαθιά ριζωμένες κοινωνικο-πολιτισμικές αντιλήψεις και πρότυπα που χαρακτηρίζουν άνδρες και γυναίκες και δυσχεραίνουν την αποτελεσματική αντιμετώπισή του» τονίζεται στην έκθεση.

Ιεραρχικά ανώτερος ο θύτης

Σημαντική παράμετρο στο προφίλ των «καταγγελόντων» και των «καταγγελλόμενων» αποτελεί η θέση στο πλαίσιο της επαγγελματικής ιεραρχίας.

Στην πλειονότητα των αναφορών (198 περιπτώσεις) ο καταγγελλόμενος για παρενόχληση είναι ιεραρχικά ανώτερος, σε πολύ μικρότερο βαθμό (53 περιπτώσεις) ομόβαθμος/συνάδελφος, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις (μόλις 2) υφιστάμενος.