Γιατί λέμε «ναι» ακόμα και όταν δεν θέλουμε

Το να λέμε «ναι» όταν πραγματικά θέλουμε να πούμε «όχι» είναι μια κοινή συμπεριφορά με την οποία πολλοί άνθρωποι προβληματίζονται. Είτε μας προτείνει το αφεντικό μας μια επιπλέον εργασία, ενώ δεν μπορούμε να αναλάβουμε άλλη, είτε μας ζητούν να βγούμε για ποτό οι φίλοι, αλλά εμείς είμαστε τόσο κουρασμένοι που το κρεβάτι μοιάζει μονόδρομος, είτε μας «φορτώνουν» με ευθύνες, που όμως εμείς στην πραγματικότητα αδυνατούμε να στηρίξουμε, ο καταναγκασμός να συμφωνήσουμε συχνά μοιάζει αυτόματος.

Αλλά γιατί το κάνουμε αυτό και ποιες είναι οι συνέπειες για την ψυχική και σωματική μας υγεία; Η έρευνα ρίχνει φως σε αυτή τη συμπεριφορά, αποκαλύπτοντας τόσο ψυχολογικούς όσο και κοινωνικούς λόγους πίσω από την τάση μας να συμμορφωνόμαστε ακόμη και όταν αυτό είναι ενάντια στο συμφέρον μας.

Η ψυχολογία πίσω από το να λέμε ναι

Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους για τους οποίους λέμε ναι όταν δεν θέλουμε είναι η κοινωνική προσαρμογή. Από νεαρή ηλικία, διδασκόμαστε να είμαστε ευχάριστοι, εξυπηρετικοί και προσαρμοστικοί. Αυτό ενισχύεται από τις κοινωνικές προσδοκίες που εξισώνουν το όχι με τον εγωισμό ή την αγένεια. Οι ψυχολόγοι επισημαίνουν την ανάγκη να ανήκουμε ως θεμελιώδη παράγοντα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με έρευνα των Baumeister και Leary του1995, η επιθυμία για κοινωνική αποδοχή είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας, καθιστώντας δύσκολο να διακινδυνεύσουμε την απόρριψη λέγοντας όχι.

Επιπλέον, το να λέμε ναι μπορεί να συνδεθεί με τάσεις ικανοποίησης των ανθρώπων, που συχνά έχουν τις ρίζες τους σε παιδικές εμπειρίες. Οι άνθρωποι με υψηλή συναίνεση-ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που προσδιορίζεται στο μοντέλο Big Five της προσωπικότητας- είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να λένε ναι για να αποφύγουν τις συγκρούσεις και να διατηρήσουν την αρμονία στις σχέσεις. Οι ψυχολόγοι επισημαίνουν επίσης το φόβο της απογοήτευσης των άλλων και την αποφυγή της αντιπαράθεσης ως κοινά κίνητρα πίσω από αυτή τη συμπεριφορά.

Η επιβάρυνση της ψυχικής και σωματικής υγείας

Ενώ το να λέμε ναι μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε στιγμιαία ανακούφιση ή αποδοχή, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες μπορεί να είναι επιβλαβείς. Το να συμφωνούμε συνεχώς σε πράγματα που δεν θέλουμε να κάνουμε οδηγεί σε χρόνιο στρες και εξουθένωση. Μια μελέτη των Kouchaki και Smith (2014) διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που καταπιέζουν συνεχώς τις πραγματικές τους επιθυμίες για να συμμορφωθούν με τους άλλους, βιώνουν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής κόπωσης.

Οι ειδικοί σε θέματα ψυχικής υγείας προειδοποιούν ότι η ικανοποίηση των ανθρώπων μπορεί να συμβάλει στο άγχος και την κατάθλιψη. Όταν δίνουμε προτεραιότητα στις ανάγκες των άλλων έναντι των δικών μας, καταπιέζουμε τα δικά μας συναισθήματα, οδηγώντας σε δυσαρέσκεια, απογοήτευση και συναισθηματική εξάντληση. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να διαβρώσει την αυτοεκτίμηση και να δημιουργήσει έναν κύκλο όπου νιώθουμε παγιδευμένοι σε υποχρεώσεις που εξαρχής δεν θέλαμε ποτέ.

Σωματικά, το άγχος από την υπερβολική δέσμευση μπορεί να εκδηλωθεί με διαταραχές του ύπνου, πονοκεφάλους, μυϊκή ένταση, ακόμα και με εξασθενημένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Το χρόνιο στρες έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων και άλλων σοβαρών παθήσεων της υγείας. Η αντίδραση του οργανισμού στο στρες -η απελευθέρωση κορτιζόλης και αδρεναλίνης- μπορεί να φθείρει το σύστημα αν ενεργοποιείται πολύ συχνά λόγω του συναισθηματικού φορτίου της συνεχούς συμμόρφωσης.

Μαθαίνοντας να λέμε όχι

Το πρώτο βήμα για να απελευθερωθούμε από αυτό το μοτίβο είναι να αναγνωρίσουμε τους λόγους που κρύβονται πίσω από το ψυχαναγκαστικό ναι μας. Η ανάπτυξη αυτοεκτίμησης και ο καθορισμός υγιών ορίων είναι ζωτικής σημασίας σε αυτή την διαδικασία. Μελέτες δείχνουν μάλιστα ότι οι άνθρωποι που εξασκούνται στο να λένε όχι με αποφασιστικότητα αλλά και σεβασμό, βιώνουν χαμηλότερα επίπεδα στρες και βελτιωμένη ευεξία.

Είναι επίσης σημαντικό να επαναπροσδιορίσουμε την πράξη του να λέμε όχι ως μια πράξη αυτοφροντίδας και όχι εγωισμού. Το να μάθουμε να δίνουμε προτεραιότητα στις δικές μας ανάγκες, μας βοηθά να διατηρήσουμε τη συναισθηματική ισορροπία και τη σωματική υγεία. Η εξάσκηση σε μικρές πράξεις άρνησης και η υπενθύμιση στον εαυτό μας ότι είναι εντάξει να απογοητεύουμε τους άλλους περιστασιακά μπορεί να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε αυτοπεποίθηση στον καθορισμό ορίων.

Το να λέμε ναι όταν δε θέλουμε είναι μια βαθιά ριζωμένη συνήθεια που επηρεάζεται από ψυχολογικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Ωστόσο, το μακροπρόθεσμο κόστος για την ψυχική και σωματική μας ευεξία καθιστά απαραίτητο να μάθουμε πώς να λέμε όχι. Τελικά, το να λέμε όχι δε σημαίνει να απορρίπτουμε τους άλλους – σημαίνει να τιμάμε τον εαυτό μας.