Κλιματική αλλαγή: Τι θα υπάρχει στο πιάτο μας τα επόμενα χρόνια;

Κριτσίνια γρύλου, μπριζόλα συνθετικής καλλιέργειας, μπέργκερ από πρωτεΐνη αέρα, smoothie με φύκη, φρέσκια τάρτα με συντηρημένα φρούτα φτιαγμένη από 3D εκτυπωτή.

Μπορεί να μην σας ανοίγει η όρεξη διαβάζοντας το μενού, ίσως όμως να αποτελεί μέρος της καθημερινής μας διατροφής στο μέλλον. Ακόμη και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού -σήμερα κοντά στα 7,8 δισεκατομμύρια- βρισκόταν αντιμέτωπο με το φάσμα της επισιτιστικής επισφάλειας και της πείνας.

Έτερες ένοπλες συγκρούσεις, τα κλιματικά σοκ, η COVID-19, ο συγκεντρωτισμός στις αγορές τροφίμων σε προμήθειες και αποθέματα, τα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα και ο καλπάζων πληθωρισμός οδηγούν από τα μέσα του 2020 τις παγκόσμιες τιμές τροφίμων συνεχώς στα ύψη. Τώρα βρίσκονται σε υψηλό όλων των εποχών, με πολλαπλασιαστή τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία -το «καλάθι του ψωμιού» για μεγάλο μέρος του κόσμου- και επιταχυντή την ενεργειακή κρίση.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο αριθμός των ανθρώπων σε σοβαρή επισιτιστική επισφάλεια διπλασιάστηκε μέσα σε μόλις δύο χρόνια: από 135 εκατομμύρια που ήταν πριν από την πανδημία σε 276 εκατομμύρια σήμερα, με το μισό εκατομμύριο να είναι αντιμέτωπο με συνθήκες λιμού. Πρόκειται για μια αύξηση άνω του 500% από το 2016.

Κι όσο αυξάνεται ο παγκόσμιος πληθυσμός και εντείνονται τα ακραία καιρικά φαινόμενα -χώρια τους πολέμους- τόσο το πρόβλημα θα οξύνεται. Μέχρι το 2050, σε λιγότερο από 30 χρόνια από τώρα δηλαδή, ο πληθυσμός της Γης εκτιμάται ότι θα έχει φτάσει τα 9,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Συν άλλα δύο δισεκατομμύρια στόματα για να τραφούν τουτέστιν…

Ένα σημαντικό ποσοστό αυτής της αύξησης αναμένεται ότι θα καταγραφεί στην υποσαχάρια Αφρική, όπου οι συνθήκες της ερήμου καθιστούν τη γεωργία πρόκληση. Σε κάθε περίπτωση εκτιμάται ότι για να καλυφθούν οι μεγαλύτερες διατροφικές ανάγκες, θα πρέπει να αυξηθεί κατά 70% η παραγωγή τροφίμων.

Ήδη η τρέχουσα εν τω μεταξύ ευθύνεται για την εκπομπή του 20% των αερίων του θερμοκηπίου, περισσότερο από το σύνολο όλων των μεταφορών μαζί. Πρόκειται προφανώς για έναν φαύλο κύκλο, τονίζουν ειδικοί.

Προς έκρηξη της επισιτιστικής επισφάλειας

Λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών, της αποψίλωσης των δασών και της ανθρώπινης ανάπτυξης, προβλέπουν ότι πολλές τροφές θα αφανιστούν από προσώπου Γης ή θα είναι πολύ ακριβά για την εισαγωγή τους. Τα αβοκάντο της ολοένα και πιο «διψασμένης» Καλιφόρνιας, για παράδειγμα, κινδυνεύουν με εξαφάνιση έως το 2050.

Ανάλογες είναι οι προβλέψεις για περίπου το 60% των υφιστάμενων ειδών καφέ μέσα στην επόμενη 20ετία. «Δεν ξέρω εάν στο μέλλον θα έχουμε μπροστά μας ένα πιάτο με κράκερς εμποτισμένα με εξειδικευμένα θρεπτικά συστατικά», λέει η Αμάντα Λιτλ, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Το πεπρωμένο των τροφίμων».

Όμως «αυτό ακούγεται σαν μια γαστρονομική κόλαση, στην οποία κανείς δεν θα θέλει να ζήσει». Πέρα από τις βραχυπρόθεσμες λύσεις που αναζητούνται εν μέσω και του πολέμου στην Ουκρανία, ειδικοί τονίζουν ότι θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος, οι πρακτικές και αρκετά είδη παραγωγής, από τη γεωργία έως την κτηνοτροφία.

Στο μεσοδιάστημα η βιομηχανία τροφίμων -συχνά χωρίς σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο- θέτει σε εφαρμογή ή εξετάζει διάφορα καινοτόμα σχέδια για την επόμενη ημέρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις βαδίζουν στα «χνάρια» αυτού που πριν από 15 χρόνια κάποιοι ονόμασαν «το μέλλον των τροφίμων» με τα GMOs, ήτοι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα.

Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, προσπαθούν να βρουν απαντήσεις στην ίδια τη φύση…

Είναι κρέας αυτό που τρως;

Με την παραγωγή κρέατος σε όλα τα στάδιά της να θεωρείται από τις πλέον ρυπογόνους βιομηχανίες, έχει αρχίσει να αυξάνεται η τάση για εναλλακτικές λύσεις.

Στα ψυγεία των καταστημάτων ήδη βρίσκονται τα φυτικά υποκατάστατα κρέατος, μειώνοντας την ανάγκη εκτροφής και σφαγής βοοειδών και άλλων ζώων, την κατανάλωση νερού, την αποψίλωση δασών για τη χρήση γης (για βοσκή και καλλιέργεια ζωοτροφών) και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Μια άλλη υπό ανάπτυξη πρακτική είναι αυτή της παραγωγής συνθετικού κρέατος, γνωστό και ως κρέατος in vitro, μιας και καλλιεργείται στο εργαστήριο. Η καινοτόμος τεχνολογία εφαρμόζεται ήδη από το 2013, αρχικά με την καλλιέργεια βόειου κιμά από βλαστοκύτταρα αγελάδας. Πλέον έχει εξελιχθεί και σε άλλα είδη «τεχνητού κρέατος» -ακόμη και σε κοτόπουλο- που φαίνεται, μαγειρεύεται, μυρίζει και έχει γεύση σαν το κανονικό.

Φύκια… με ή χωρίς μεταξωτές κορδέλες

Πολλοί θεωρούν ότι οι καλλιέργειες βρώσιμων φυκών θα μπορούσαν να προσφέρουν λύση στον σύγχρονο διατροφικό «γρίφο». Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διατροφή ανθρώπων και ζώων και να παραχθούν σε αφθονία στο αλμυρό και στο γλυκό νερό, σε θάλασσες και λίμνες.

Εδώ και χρόνια χρησιμοποιούνται ευρέως στις ασιατικές κουζίνες. Σήμερα, έχουν ήδη βρει τη θέση τους και στις δυτικές αγορές ακόμη και ως superfood. Σε αποξηραμένη κυρίως μορφή τα φύκη χρησιμοποιούνται επίσης στη βιομηχανία τροφίμων, π.χ. ως ενισχυτικό γεύσης στην παρασκευή… θαλασσινών από πρωτεϊνούχους μύκητες από μια start-up με έδρα το Σαν Φρανσίσκο.

Ένα υποκατάστατο τροφής, αλλά και απάντηση στην υπεραλίευση, καθώς και στη συσσώρευση βαρέων μετάλλων και μικροπλαστικών στα ψάρια.

Πρωτεϊνούχα… έντομα

Η εντομοφαγία αποτελεί κοινή πρακτική σε χώρες της Αφρικής, στην Ταϊλάνδη, στην Κίνα, στη Βραζιλία, στο Μεξικό και αλλού.

Για πολλούς, αντιπροσωπεύει το μέλλον της διατροφής, είτε ως αναγκαία λύση στην επισιτιστική επισφάλεια, είτε ως καταναλωτική επιλογή. Η βρώση εντόμων γίνεται σε διάφορες μορφές και υφές: ολόκληρων, μερών τους ή ως -κονιορτοποιημένο ή μη- συστατικό σε διατροφικά προϊόντα.

Στα διαφημιζόμενα προτερήματά τους είναι η υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και το γεγονός ότι ευθύνονται για λιγότερο από το 1% του αποτυπώματος άνθρακα του ζωικού κεφαλαίου. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, πάνω από 1.900 είδη εντόμων ήδη χρησιμοποιούνται ως τροφή παγκοσμίως.

Από τα πλέον διαδεδομένα είναι οι γρύλοι, οι ακρίδες και οι αλευροσκούληκες. Οι τελευταία μάλιστα είναι το πρώτο έντομο που με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορεί να καταναλώνεται στην Ευρώπη.

Στο πλαίσιο του κανονισμού για τα νέα τρόφιμα, η Επιτροπή ανέφερε ότι έχει λάβει αρκετές αιτήσεις για την έγκριση και άλλων ειδών εντόμων προς βρώση.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι προνύμφες Alphitobius diaperinus (μικρό σκαθάρι των αλεύρων), Gryllodes sigillatus (τροπικός οικοδίαιτος γρύλος), Acheta domesticus (οικοδίαιτος γρύλος ή τριζόνι), Locusta migratoria (αποδημητική ακρίδα) και προνύμφες Hermetia illucens (μαύρη μύγα των απορριμμάτων).

Τρώγοντας… αέρα

Κατά τη Δρ. Μοργκέιν Γκέι, αυτοαποκαλούμενη «μελλοντολόγο τροφίμων», το μέλλον της διατροφής είναι… στον αέρα! Ακούγεται τρελό, όμως ήδη start-up στην Καλιφόρνια και στη Φινλανδία χρησιμοποιούν ζύμωση υψηλής τεχνολογίας, μετατρέποντας τον αέρα σε τρόφιμα.

Για την ακρίβεια παράγουν μια εναλλακτική πρωτεΐνη σε μορφή σκόνης, χρησιμοποιώντας απλά το διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο και μικρόβια, με… «μπλέντερ» ειδικές δεξαμενές. Το τελικό προϊόν είναι διατροφικά παρόμοιο με το κρέας, τα γαλακτοκομικά ή το γάλα, με διαφορά ότι για την παραγωγή του απαιτούνται ελάχιστοι πόροι και καθόλου χρήση αγροτικής ή ζωικής προέλευσης πρώτης ύλης. Πρακτικά θα επιτρέπει την παρασκευή θρεπτικών τροφίμων, σε οποιαδήποτε υφή, μορφή και γεύση. Και δη από τη Γη, έως και το διάστημα…

Το μέλλον στο πιάτο μας

Σε μια προσπάθεια σταχυολόγησης όλων των επιστημονικών καινοτομιών και σεναρίων, το αμερικανικό περιοδικό Bon Appétit επιχείρησε να προβλέψει τι μπορεί να υπάρχει στο πιάτο μας μέσα στα επόμενα χρόνια.

Σε μία 10ετία, εκτιμά, το κρέας που θα τρώμε θα παράγεται κυρίως από βιοαντιδραστήρες σε εργαστήρια, η αναβαθμιστική ανακύκλωση (upcycling) τροφών θα είναι ευρέως διαδεδομένη και σε πολλές περιοχές η υδροδότηση θα γίνεται αναγκαστικά από υπερ-φιλτραρισμένα ανακυκλωμένα λύματα, καθώς μεγάλο μέρος του πλανήτη θα αντιμετωπίσει ελλείψεις γλυκού νερού και αύξηση του κόστους του.

Σε μία 20ετία, η εξατομικευμένη διατροφή θα είναι η νόρμα, με φορητές ηλεκτρονικές συσκευές να παρακολουθούν την κατάσταση της υγείας μας και να μας ειδοποιούν πότε και τι χρειαζόμαστε σε τροφή και για ενυδάτωση. Φούρνοι 3D εκτύπωσης θα φτιάχνουν ζεστά γεύματα με συντηρημένες πρώτες ύλες.

Αρκετά τρόφιμα θα είναι ενισχυμένα με πρωτεΐνη (η ζήτησή της αναμένεται να αυξηθεί κατά 40% έως το 2050). Μεγάλες ποσότητες λαχανικών θα καλλιεργούνται σε εσωτερικές κάθετες φάρμες, θωρακισμένες από το εξωτερικό περιβάλλον. Στις εξωτερικές καλλιέργειες θα χρησιμοποιούνται γενετικά επεξεργασμένοι σπόροι, ώστε να αντέχουν στην υπερβολική ζέστη και στη ξηρασία.

Θα χρησιμοποιούνται ευρέως αναζωογονητικά βιολογικά συστήματα καλλιέργειας, που στηρίζουν και βελτιώνουν το έδαφος και το περιβάλλον. Για τα επόμενα 100 χρόνια πολλά λέγονται και γράφονται, κανείς όμως δεν ξέρει. Συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας διατυπώνουν διάφορες θεωρίες σε πρόσφατα βιβλία.

Η Σάρα Μπλέικ γράφει στο «Καθαρός Αέρας» («Clean Air») για φυτά που υπερπαράγουν θανατηφόρα γύρη για να σώσουν τα οικοσυστήματα του πλανήτη, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ οι υπόλοιποι ζουν πια σε θόλους και τρέφονται σε υπερμεγέθεις τροφές που καλλιεργούν ρομπότ.

Η Μάθρα Γουέλς από την άλλη οραματίζεται τους ανθρώπους να ζουν σε διαστημικούς σταθμούς ή σε άλλους πλανήτες μετά την εξάντληση των πόρων της Γης, με αποτέλεσμα όλες οι καλλιέργειες να γίνονται πια σε εναέριες φάρμες στην ανώτερη ατμόσφαιρα της Αφροδίτης.

Αυτή είναι μάλλον μια αισιόδοξη οπτική συγκριτικά με την πλοκή του «Γολιάθ» του Τότσι Ονιεμπούτσι, σύμφωνα με τον οποίο οι  πλούσιοι θα έχουν μεταναστεύει σε διαστημικές αποικίες, αφήνοντας τους υπόλοιπους στην κατεστραμμένη από την ακτινοβολία Γη, όπου δεν θα έχει μείνει «όρθιος» ούτε ένας κόκκος καφέ.