Πλαστική συσκευασία: Νέο αυστηρότερο πλαίσιο από την Κομισιόν

Το 2023 ξεκινάει με έναν φιλόδοξο ευρωπαϊκό στόχο για τη μείωση απορριμμάτων από συσκευασίες, που σήμερα ενοχοποιούνται για το 50% της θαλάσσιας ρύπανσης, ενώ κάθε Ευρωπαίος «παράγει» ετησίως μόνο από τα υλικά συσκευασιών 180 κιλά απορριμμάτων (σχεδόν 80 εκατομμύρια τόνοι συνολικά).

Αν δεν αναληφθεί άμεσα δράση, τονίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πρόταση αναθεώρησης της οδηγίας για τις συσκευασίες, ώς το 2030 τα απορρίμματα μόνο από το πλαστικό συσκευασιών θα αυξηθούν κατά 46%, ενώ έχουν ήδη αυξηθεί πάνω από 20% την τελευταία δεκαετία. Σε αυτό το προσχέδιο νέων αυστηρότερων οδηγιών επαναλαμβάνεται η δέσμευση όλες οι συσκευασίες να είναι πλήρως και με οικονομικά αποδοτικό τρόπο ανακυκλώσιμες ώς το τέλος της δεκαετίας. Ένας από τους «σταθμούς» της ευρωπαϊκής πράσινης συμφωνίας είναι η υποχρέωση κάθε συσκευασία πλαστικού PET, όπως τα μπουκάλια νερού και αναψυκτικών, να περιέχει τουλάχιστον 30% ανακυκλωμένο υλικό, ποσοστό που ανεβαίνει στο 35% στις υπόλοιπες συσκευασίες, ενώ σύμφωνα με το τελευταίο προσχέδιο που δημοσιεύτηκε το ποσοστό πέφτει στο 10% για τις λεγόμενες «ευαίσθητες σε επαφή» συσκευασίες, όπως κάποια είδη πλαστικής μεμβράνης.

Η βιομηχανία του πλαστικού στην Ευρώπη βρίσκεται σε επιφυλακή, εν όψει της νέας αναθεωρημένης συμφωνίας, ενώ αναμένει με αγωνία και τις νέες προτάσεις της επιτροπής REΑCH, που αφορούν συνολικά καταγραφή, αδειοδότηση, αξιολόγηση αλλά και περιορισμό των χημικών ουσιών στην ευρωπαϊκή αγορά. Σε αυτό το μεταβαλλόμενο τοπίο, οι σύνδεσμοι των επιχειρήσεων του κλάδου εντείνουν τις προσπάθειες να πείσουν ότι το πλαστικό, με την κατάλληλη αξιοποίηση των μεθόδων ανακύκλωσης, μπορεί να είναι μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος, πιέζοντας από την πλευρά τους για μεγαλύτερη «ευελιξία» στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Ε.Ε.

«Είτε μας αρέσει είτε όχι, το πλαστικό συνεχίζει να προβάλλεται αρνητικά. Είναι δύσκολο να βρει κανείς ανθρώπους που να είναι θετικά διακείμενοι απέναντι στον κλάδο μας». Με αυτή την παραδοχή ξεκίνησε την ομιλία του ο Αλεξάντερ Ντανζίς, προσκεκλημένος στο πρόσφατο διεθνές συνέδριο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος (ΣΒΠΕ) με θέμα «Πλαστικά και ανακύκλωση – ο οδικός χάρτης στην κλιματική ουδετερότητα». Από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου στον οργανισμό Plastics Converters Europe, που έχει την έδρα του στις Βρυξέλλες, εκπροσωπεί τις θέσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων μεταποίησης πλαστικού και θεωρείται από τους «κορυφαίους σχεδιαστές στρατηγικής και επιδραστική προσωπικότητα (key infuencer) στην Ε.Ε.», όπως συστήνεται σε φόρουμ για την ανακύκλωση και την κυκλική οικονομία. Είναι με άλλα λόγια ένας από τους επιφανέστερους «λομπίστες», όπως αποκαλούνται οι στρατιές των στελεχών που παρεπιδημούν στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και ασκούν επιρροή υπέρ εταιρικών συμφερόντων.

Οperation Clean Sweep (ΟCS – Επιχείρηση Καθαρό Σκούπισμα)

Στο συνέδριο του ΣΒΠΕ, που πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» και χαιρέτισε ο υπουργός Ανάπτυξης και Επενδύσεων Αδ. Γεωργιάδης, έγινε σαφής η επιμονή των επιχειρήσεων να προβάλλουν το οικολογικό τους πρόσωπο, με πρωτοβουλίες όπως το Operation Clean Sweep (ΟCS – Επιχείρηση Καθαρό Σκούπισμα), μια καμπάνια για «τον περιορισμό της θαλάσσιας ρύπανσης». Τα μέλη του OCS, που δεν είναι άλλα από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις μεταποίησης πολυμερών του πλανήτη, δεσμεύονται ότι «θα έχουν μηδενικές απώλειες από ίνες πλαστικού εντός των εγκαταστάσεών τους». Αυτό από μόνο του, όπως παραδέχονται, δεν διασφαλίζει ότι ίνες μικροπλαστικού, σε μορφή σφαιριδίων, νιφάδων ή πούδρας, δεν θα βρουν τον δρόμο τους προς τα τοπικά δίκτυα ύδρευσης, καταλήγοντας με τη σειρά τους στους ωκεανούς, και δεν θα γίνουν δηλητηριώδης τροφή για ψάρια, πουλιά ή ακόμα και για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Παράλληλα, οι επιχειρήσεις πλαστικού προβάλλουν τη συνεισφορά τους στην οικονομία, το ΑΕΠ και την απασχόληση, αλλά και στα πλεονεκτήματα των προϊόντων τους έναντι άλλων υλικών, όπως ότι είναι ελαφρά, ανθεκτικά και λιγότερο ενεργοβόρα στην παραγωγή, προτείνοντας μεθόδους ανακύκλωσης που θα τα καταστούν λιγότερο ρυπογόνα.

Ο αντίλογος από τις οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος είναι ότι ο στόχος για την πλήρη ανακύκλωση πλαστικού είναι μη επιτεύξιμος, ενώ η πρώτη ύλη του, τα ορυκτά καύσιμα, ενοχοποιούνται για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Όπως υποστηρίζει η Greenpeace, τα πλαστικά απορρίμματα είναι αδύνατο να συλλεχθούν στο σύνολό τους, αφού μας κατακλύζει τεράστια ποσότητα από παντού, ενώ ακόμα και αν συλλέγονταν η αποτελεσματική διαλογή των διαφορετικών τύπων, ώστε να οδηγηθούν στην ανακύκλωση, απαιτεί τεράστιους πόρους και καταλήγει μη συμφέρουσα. Ο αντίλογος, από τους υπέρμαχους της ανακύκλωσης του πλαστικού, είναι ότι σήμερα υπάρχουν νέες λύσεις περιβαλλοντικά βιώσιμες και οικονομικά αποδοτικές. Μιλώντας στο συνέδριο του ΣΒΠΕ ο Αρης Γκορόγιας, πρόεδρος του Συλλόγου Χημικών Μηχανικών και τεχνικός υπεύθυνος της ελληνικής εταιρείας Thermolysis, παρουσίασε την καινοτόμο μέθοδο χημικής ανακύκλωσης, που όπως είπε διαφέρει από την πυρόλυση, αφού δεν περιλαμβάνει καύση και δεν απελευθερώνει ρύπους, ενώ μπορεί όπως είπε να παράγει καύσιμα ανακυκλωμένου άνθρακα από πλαστικά απόβλητα.

Προς το παρόν πάντως οι στόχοι της ανακύκλωσης απορριμμάτων, συμπεριλαμβανόμενου του πλαστικού στην Ελλάδα παραμένουν πολύ πίσω, αφού μόλις το 21% ανακυκλώνεται, έναντι 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ ο στόχος για ανακύκλωση του 90% ώς το τέλος της δεκαετίας φαντάζει υπερβολικά φιλόδοξος, αν όχι άπιαστος. Οπως παραδέχθηκε ο πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης Νίκος Χιωτάκης μιλώντας στο συνέδριο του ΣΒΠΕ, η Ελλάδα πρέπει να επιταχύνει δραστικά τις διαδικασίες ανακύκλωσης, δίνοντας έμφαση στη διαλογή στην πηγή, τη χωριστή συλλογή των βιοαποβλήτων και την επαναχρησιμοποίηση όλων των υπόλοιπων ανακυκλώσιμων υλικών.

Το πλαστικό, αποδιοπομπαίος τράγος

«Η στοχοποίηση του πλαστικού ως αποδιοπομπαίου τράγου είναι απολύτως άδικη. Ο λόγος που το πλαστικό έχει επικρατήσει είναι ότι έχει πολύ καλές ιδιότητες ως υλικό, έχει χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα ανά μονάδα βάρους, ακόμα και σε σχέση με το χαρτί. Το οποίο δεν είναι μόνο χαρτί, αλλά περιέχει και πλαστικό μίας χρήσης, ό,τι αλχημείες και λόμπινγκ και αν κάνει η Ε.Ε.». Αυτή την παραδοχή έκανε ο γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας δρ Πέτρος Βαρελίδης, μιλώντας στο συνέδριο του ΣΒΠΕ, επιμένοντας ότι το πλαστικό δεν πρέπει να δαιμονοποιείται, αλλά να βρεθούν τρόποι ορθολογικής χρήσης και επαναχρησιμοποίησής του. Ο ίδιος είπε ότι «οι αλχημείες μπορεί να δημιουργήσουν μεγαλύτερο πρόβλημα από αυτό που υποστηρίζουν ότι λύνουν, και οι λύσεις που προτείνονται ως οικολογικές να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Αυτό συνέβη στο παρελθόν, με τα τα λεγόμενα οξεοδιασπώμενα και βιοδιασπώμενα πλαστικά, που δεν βιοδιασπώνται παρά σε πολύ συγκεκριμένες συνθήκες».

Θα μπορούσε κανείς να καταλογίσει στον εκπρόσωπο του υπουργείου Περιβάλλοντος τον ρόλο του απολογητή της βιομηχανίας του πλαστικού. Ο ίδιος άλλωστε έχει πει στο παρελθόν ότι η απόφαση να απαγορευτούν τα πλαστικά καλαμάκια «δεν είναι ελληνική, αλλά ευρωπαϊκή απόφαση, την οποία οφείλουμε όλοι να τηρούμε». Η δήλωσή του μεταφέρθηκε σε πληθώρα δημοσιευμάτων με τον τίτλο «Κακώς απαγορεύτηκαν τα πλαστικά καλαμάκια», δικαιώνοντας, έστω και με τη μέθοδο της παρερμηνείας, όσους διαμαρτύρονται για την κατάργησή τους.

Η παραπάνω ατάκα, ειπωμένη σε έξαλλο ύφος από Ελληνα tik-toker, έγινε viral πρόσφατα και έδωσε αφορμή σε δεκάδες παρωδίες, αφού συμπυκνώνει το στερεότυπο του ατομικιστή, που οργίζεται όχι με τη ρύπανση του περιβάλλοντος, αλλά με ό,τι του χαλάει την απόλαυση του φραπέ ή του φρέντο του. Η πραγματικότητα είναι ότι η απαγόρευση του πλαστικού μίας χρήσης εξακολουθεί να μην εφαρμόζεται αποτελεσματικά στην Ελλάδα, καθώς όπως επισημαίνει πρόσφατη έκθεση της WWF τα είδη αυτά εξακολουθούν να κατακλύζουν την αγορά, ενώ έχει δημιουργηθεί ακόμα και «παρακύκλωμα παράνομης διάθεσης αυτών των ειδών».

Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει όποιος κάνει μια βόλτα στην ελληνική Chinatown στο κέντρο της Αθήνας ή απλώς αγοράζοντας πλαστικά καλαμάκια στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Την ίδια στιγμή το περιβαλλοντικό τέλος στις συσκευασίες μίας χρήσης, όπως το πλαστικό ποτήρι και το καπάκι του καφέ που παραγγέλλουμε στα όρθια, έχει μετατραπεί σε άλλο ένα φορομπηχτικό χαράτσι, ενώ ήδη άλλες ευρωπαϊκές χώρες καταργούν σταδιακά και τις χάρτινες συσκευασίες, κρίνοντας ότι και αυτές δημιουργούν τόνους τόνους σκουπιδιών. Ηδη στη Γαλλία από την αρχή του 2023 απαγορεύεται στα ταχυφαγεία να χρησιμοποιούν ποτήρια, μαχαιροπήρουνα και πιάτα μίας χρήσης, ακόμα και αν προέρχονται από ανακυκλώσιμα υλικά, αναγκάζοντας τις μεγάλες αλυσίδες να επενδύσουν σε πλυντήρια πιάτων και να προσλάβουν λαντζέρηδες εν μέσω διαμαρτυριών από τις επιχειρήσεις χάρτινων συσκευασιών.

Η βιομηχανία πλαστικού στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών ο κλάδος μεταποίησης πλαστικού στην Ελλάδα συνεισφέρει περίπου 2 δισ. ευρώ ετησίως ή 1,1% του ΑΕΠ και στηρίζει 43.000 θέσεις εργασίας ή 0,9% της απασχόλησης. Περισσότερες από χίλιες επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στην παραγωγή πλαστικών υλών και προϊόντων, με το 1/3 να παράγουν πλαστικά είδη συσκευασίας. Η αξία παραγωγής των πλαστικών υλών και προϊόντων δείχνει μεν σταδιακή υποχώρηση, καθώς μειώθηκε κατά €875 εκατ. κατά μέσον όρο τη διετία 2019-2020 για τα είδη συσκευασίας, ενώ ελαφρώς χαμηλότερη ήταν η μείωση στα βιομηχανικά πλαστικά (πλάκες – σωλήνες) κατά 490 εκ. ευρώ. Αντίθετα η προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας πλαστικού αυξήθηκε στα 644 εκ. ευρώ (από τα 560 εκ. ευρώ), ενώ ο δείκτης του κύκλου εργασιών κινήθηκε ανοδικά κατά 25% την τριετία 2019-2021. Αντίστοιχα την ίδια τριετία ο όγκος παραγωγής αυξήθηκε κατά 15,2%, με διακυμάνσεις ανά κλάδο πλαστικών, ενώ το 2021 ενισχύθηκαν σημαντικά και οι εξαγωγές, αγγίζοντας τα 1,6 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας 35% αύξηση.