Χρήστος Ζερεφός: «Καμπανάκι» για την κλιματική αλλαγή – Πώς η πυρηνική σύντηξη μπορεί να σώσει την ανθρωπότητα

Η υπαναχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων, την οποία υπέγραψαν οι χώρες πριν από δέκα χρόνια για να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη, και η αποστασιοποίηση της Κίνας από τα μέτρα για το κλίμα εκτιμάται ότι μπορεί να οδηγήσουν έως το 2100 σε άνοδο της θερμοκρασίας κατά 5 έως 6 βαθμούς σε σχέση με τα κανονικά επίπεδα. Oπως εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός, θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν θα μπορούν να αναπνεύσουν, θα πρέπει όλοι να ζουν κάτω από ένα κλιματιστικό για να επιβιώσουν, ενώ θα είναι τεράστιες οι επιπτώσεις και στους υπόλοιπους τομείς. Τα ζώα και τα φυτά θα υποστούν ανεπανόρθωτες αλλαγές και τα οικοσυστήματα σιγά-σιγά θα σβήνουν.

Ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και εθνικός εκπρόσωπος για την κλιματική αλλαγή απαντά και στους αρνητές της κλιματικής κρίσης που με τις θεωρίες τους υποστηρίζουν ότι οι θερμοκρασίες στον πλανήτη ακολουθούν κύκλους που ανοίγουν και κλείνουν. «Υπήρχαν πράγματι στο παρελθόν πολύ θερμές περίοδοι, αλλά οι αλλαγές αυτές ήταν σε βάθος πολλών χιλιάδων χρόνων. Τώρα οι αλλαγές που βλέπουμε γίνονται μέσα σε πολύ λίγα χρόνια. Αυτή την κυκλική θεωρία την υποστηρίζουν οι αρνητές της ανθρωπογενούς επίδρασης στο κλίμα, οι λεγόμενοι “deniers”. Ξεχνούν όμως ότι oι κύκλοι αυτοί οφείλονται σε αστρονομικά φαινόμενα μέσα σε δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια».

Ο διακεκριμένος επιστήμονας σχολιάζει με δηκτικό τρόπο και τη στάση του πλανητάρχη στο θέμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη που οδηγεί σε υπαναχώρηση της Αμερικής από τη Συμφωνία του Παρισιού για την αντιμετώπιση της αύξησης της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας. Οπως αναφέρει, «οι ΗΠΑ έχουν πέσει σε μεγάλες αντιφάσεις, καθώς από τη μία αφαιρούν από δημόσια έγραφα τον όρο “κλιματική αλλαγή” και ρίχνονται με ορμή στις επενδύσεις των ορυκτών καυσίμων και από την άλλη ενδιαφέρονται για τις σπάνιες γαίες». Αυτό δείχνει, σύμφωνα με τον κ. Ζερεφό, ότι θέλουν να μετασχηματίσουν τα καύσιμά τους σε ένα πιο ηλεκτρικό μείγμα, τονίζοντας ότι θα ήταν οξύμωρο να μην το έκαναν όταν ο βασικός σύμβουλος του προέδρου Τραμπ και υπουργός της κυβέρνησής του είναι ο Ιλον Μασκ (ιδιοκτήτης της Τesla), ο άνθρωπος που έχει επενδύσει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του στις μπαταρίες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.

Ωστόσο, αυτή η ασάφεια της Αμερικής συνιστά μια μεγάλη πρόκληση για ολόκληρο τον κόσμο, καθώς η Ευρώπη είναι μόνο το 7% των εκπομπών του αερίου του θερμοκηπίου, ενώ ΗΠΑ και Κίνα οι μεγαλύτεροι «ανυπάκουοι» ρυπαντές. Με μόνη την Ευρώπη στη μάχη για την αντιμετώπιση των αερίων του θερμοκηπίου ο πλανήτης δεν σώζεται! Οπως λέει ο κ. Ζερεφός, ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να παίζει με το κλίμα με όρους gambling και αυτού του είδους τα παιχνίδια δεν ξέρουμε πού μπορεί να οδηγήσουν. Οι επιστήμονες, τονίζει στη συνέντευξή του, έχουν βεβαιωθεί ότι η Συμφωνία των Παρισίων στηρίζεται σε γερές επιστημονικές αποδείξεις. Οπως δηλώνει ο επιφανής ακαδημαϊκός, σήμερα η επιστήμη προχωράει στην πυρηνική σύντηξη, δηλαδή σε μια προσπάθεια να μιμηθεί τον Ηλιο από πλευράς παραγωγής ενέργειας.

Μαριάννα Τζάννε: Μετά από έναν ήπιο και βροχερό χειμώνα, βαδίζουμε ολοταχώς προς το καλοκαίρι. Τι μας περιμένει από πλευράς θερμοκρασιών;

Χρήστος Ζερεφός: Τα πέντε τελευταία έτη έχουμε πολλά ρεκόρ θερμοκρασίας στη θάλασσα και την ατμόσφαιρα τόσο στη Μεσόγειο όσο και παγκόσμια. Οι τάσεις προβλέπεται να εξελιχθούν το ίδιο, κάτι που σημαίνει ότι και το 2025 θα είναι ένα θερμό έτος, χωρίς να μπορώ να πω αν θα είναι πιο θερμό από το 2024. Υπάρχει μια μικρή ελπίδα ότι επειδή είχαμε πολλές βροχές μέχρι τώρα δεν θα έχουμε τον πολύ αυξημένο κίνδυνο για δασικές πυρκαγιές, κάτι που θα φανεί από το αν θα συνεχίσει να είναι χαμηλή η υγρασία στο έδαφος τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Την εξέλιξη της αποσταθεροποίησης του κλίματος τη βλέπουμε παντού και δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω αν δεν πάρουμε τα μέτρα που έχουμε συνομολογήσει στη Συμφωνία των Παρισίων, που δυστυχώς ανατρέπονται από κάποιες άλλες χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, οι οποίες υπαναχώρησαν για δεύτερη φορά. Η Συμφωνία των Παρισίων δεν έχει βγει από την «κοιλιά» των ανθρώπων, αλλά μετά από υπολογισμούς. Τα μοντέλα δείχνουν ότι για να σταθεροποιήσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην υπερθέρμανση του πλανήτη θα πρέπει μέχρι το 2035 να έχουμε απαλλαγεί κατά 80% από τα ορυκτά καύσιμα και στη θέση τους να βάλουμε εναλλακτικά Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Είτε για να ζεσταθούμε, είτε για να ψυχθούμε, είτε για τις μεταφορές ή στη βιομηχανική παραγωγή. Σε πρόσφατη μελέτη που έγινε δείξαμε ότι υπάρχουν επαρκείς ΑΠΕ στην Ευρωπαϊκή Ενωση ώστε να απαλλαγούμε κατά 80% από την καύση ορυκτών καυσίμων. Το θέμα είναι ότι από το 2030 έως το 2050 θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες σε παγκόσμιο επίπεδο ώστε να απαλλαγούμε τελείως από τα ορυκτά καύσιμα.

Μ.Τζ.: Τι αλλαγές έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας σε τομείς όπως η γεωργία, η αλιεία, η στάθμη της θάλασσας; Πόσο ανησυχητική είναι η κατάσταση;

Χρ.Ζ.: Από τη Λάρισα μέχρι περίπου τη Μάνη η περιοχή είναι ήδη σε ημιερημική κατάσταση. Οι καύσωνες που ήρθαν μετά το 1988 ήταν πολύ έντονοι. Επίσης, η θάλασσα έχει αρχίσει να αυξάνει τη θερμοκρασία της και να μοιάζει με εκείνη της Αλεξάνδρειας, η οποία συμβάλλει στην ένταση ακραίων φαινομένων όπως ο «Daniel» και ο «Ιανός». Στη γεωργία υπάρχει σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας, καθώς η στάθμη των υπόγειων υδάτων έχει υποχωρήσει κατά εκατοντάδες μέτρα και πρέπει να πάμε ολοταχώς στην αφαλάτωση. Ενα είναι σαφές: αν δεν ακολουθήσουμε τα δεδομένα της επιστήμης, η χώρα μας θα επωμιστεί πολλά δισεκατομμύρια ευρώ από τις ζημιές που θα υποστεί λόγω των ακραίων φαινομένων. Αντίθετα, εάν προσαρμοστεί και ακολουθήσει την απανθρακοποίηση, θα γλιτώσει αυτό το κόστος που υπολογίζεται σε πάνω από 200 έως 300 δισ. ευρώ μέσα στα προσεχή 50 χρόνια. Παγκοσμίως το κόστος υπολογίζεται σε 130.000 δισ. δολάρια.

Μ.Τζ.: Αναφερθήκατε στη στάση των ΗΠΑ, η οποία αποτελεί ένα πλήγμα στις προσπάθειες για την ανάσχεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Είδαμε όμως πριν από λίγες ημέρες και τον πρόεδρο Μακρόν να μιλάει για «πυρηνική ομπρέλα». Προς ποια κατεύθυνση βαδίζουμε;

Χρ.Ζ.: Τα πυρηνικά εξακολουθούν να παίζουν ρόλο για την προστασία της Ευρώπης από τις επιβουλές άλλων χωρών οι οποίες έχουν επεκτατικές πολιτικές. Αλλά νομίζω ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ δίνει με τη στάση του παραδείγματα από «χαρτοπαίγνιο», δηλαδή  θεωρεί ότι κάθε πολιτική κίνηση ή απόφαση στηρίζεται σε κάποια δοκιμή και σφάλμα. Αυτό σημαίνει ότι δοκιμάζουμε, όπως παίζουμε ένα παιχνίδι με την τράπουλα, τις αντιδράσεις των συμπαικτών μας και αναλόγως υπαναχωρούμε ή ξαναγυρίζουμε στο τραπέζι. Αυτό που λέω το στηρίζω στις αντιφάσεις αλλά και στις αποφάσεις που λαμβάνονται, για παράδειγμα, με τους δασμούς, που τη μία ημέρα επιβάλλονται και την επομένη αναιρούνται. Οι προτάσεις και οι αποφάσεις του προέδρου δείχνουν μια πολύπλοκη σκέψη, ένα gambling! Εμείς πάντως ως επιστήμονες έχουμε βεβαιωθεί ότι η Συμφωνία του Παρισιού στηρίζεται σε γερές επιστημονικές αποδείξεις αλλά και στην ανάγκη πλήρους απαλλαγής από τα ορυκτά καύσιμα.

Μ.Τζ.: Τι θα συμβεί όμως αν μια χώρα, όπως η Κίνα ή οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, συνεχίσει να αντιστέκεται στην προσπάθεια αυτή και δεν παίρνει μέτρα για να θεραπεύσει και να διορθώσει τα προβλήματα που δημιουργεί η κλιματική κρίση;

Χρ.Ζ.: Αυτή η κατάσταση προκαλεί μεγάλο προβληματισμό γιατί η Ευρώπη είναι μόνο το 7% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Από μόνη της δεν αρκεί για να σώσει τον πλανήτη. Μπορούμε να πούμε ότι είναι δυνατό να καθυστερήσει τις βλάβες και να εξασφαλίσει περίπου μία δεκαετία σχετικά ομαλής διαβίωσης. Αυτή την περίοδο στην Αμερική υπάρχει ένα μεγάλο μούδιασμα. Η διαγραφή του όρου «κλιματική κρίση» από δημόσια έγγραφα δεν είναι επιθυμητή, αλλά φαίνεται -έτσι όπως διαβάζω- ότι συμβαίνει. Διατηρώ όμως μεγάλες επιφυλάξεις για το τι τελικά θα πράξει ο Τραμπ, καθώς μέσα από το ενδιαφέρον για τις σπάνιες γαίες δείχνει να θέλει να στηρίξει την τεχνολογία της μπαταρίας. Αυτό σημαίνει ότι θέλει να μετασχηματίσει το μείγμα καυσίμων σε ένα πιο ηλεκτρικό μείγμα. Αλλωστε θα ήταν και οξύμωρο σχήμα να μην το έκανε, αφού ο βασικός σύμβουλός του και της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ, ο Ιλον Μασκ, ιδιοκτήτης της Tesla, έχει στηρίξει ένα μεγάλο μέρος της τεράστιας περιουσίας του στις μπαταρίες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ολο αυτό δημιουργεί μια αντίφαση. Νομίζω ότι δεν βρισκόμαστε πλέον στη σκακιέρα, γιατί σε αυτήν παίζουν δύο. Βρισκόμαστε πάλι σε αυτό που έλεγα προηγουμένως, δηλαδή στα χαρτοπαίγνια όπου μπορεί να παίζουν δύο άνθρωποι απέναντι σε πολύ περισσότερους, σε 100 ή και σε 200 που είναι όλες οι χώρες του κόσμου. Θα μπορούσε λοιπόν να φανταστεί κανείς τέτοια παιχνίδια, τα οποία δεν ξέρω πού θα οδηγήσουν. Εκείνο όμως που ξέρω είναι ότι αυτή τη στιγμή η επιστήμη προχωράει -και προχωράει στη σύντηξη, δηλαδή σε μια προσπάθεια να μιμηθεί τον Ηλιο από πλευράς παραγωγής ενέργειας.

Μ.Τζ.: Ακούγεται πολύ ενδιαφέρον. Σε τι θα μας ωφελήσει όμως ο Ηλιος;

Χρ.Ζ.: Ο Ηλιος, όπως ξέρουμε όλοι, είναι ένα υπέρθερμο σώμα από αέρια και βασικά από υδρογόνο. Ο Ηλιος καίει το υδρογόνο του και το μετατρέπει σε ήλιον. Αυτή η διαδικασία της καύσης αποτελεί το φαινόμενο της σύντηξης. Αν πετύχουμε να κάνουμε «μικρούς Ηλιους», τότε οι «Ηλιοι» αυτοί θα δημιουργήσουν νέες πηγές ενέργειας χωρίς τη χρήση πυρηνικών αποβλήτων που παράγουν οι πυρηνικοί αντιδραστήρες. Το 2018 δόθηκε το Νόμπελ Φυσικής σε δύο Γάλλους επιστήμονες (ο ένας μάλιστα είναι και επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών) που κατασκεύασαν ένα «σούπερ» λέιζερ, που είναι μια τεχνολογία που όλοι γνωρίζουμε ότι έχει μεγάλη εφαρμογή στην Υγεία, στην Ιατρική και την Ερευνα. Αν με το λέιζερ αυτό, που έχει πολύ μεγάλη ένταση, βομβαρδίσουμε το πυρηνικό απόβλητο που ζει χιλιάδες χρόνια και μένει ραδιενεργό, τότε αλλάζουμε τη μορφή του και το μετατρέπουμε σε φθόριο, που είναι ένα άκακο απόβλητο. Επομένως, αντί να επιβιώνει για χιλιάδες χρόνια το πυρηνικό απόβλητο και να είναι επικίνδυνο, γίνεται με τη μέθοδο αυτή ακίνδυνο και μέσα σε 2 με 3 ώρες σβήνει η ραδιενέργεια. Αν το πετύχουμε αυτό, θα πάμε και σε χρήση της πυρηνικής ενέργειας, αλλά με τη μέθοδο πλέον της σύντηξης.

Μ.Τζ.: Αυτή η διαδικασία έχει ξεκινήσει εργαστηριακά, δουλεύεται η μεθοδολογία;

Χρ.Ζ.: Ξέρω ότι στη Γαλλία πειραματίζονται έντονα, όπως επίσης και σε άλλα εργαστήρια ανά τον κόσμο, αλλά προφανώς αυτά είναι και στρατιωτικά μυστικά, επομένως δεν γνωρίζουμε περισσότερα για τις έρευνες αυτές.

Μ.Τζ.: Αν συνεχίσουμε όπως βαδίζουμε σήμερα, πότε μπορούμε να πούμε ότι ο πλανήτης θα επιστρέψει εκεί που ήταν τα προηγούμενα χρόνια;

Χρ.Ζ.: Θα μας πάρει πολλά χρόνια για να γιάνει. Δεν είναι κάτι που θεραπεύεται αμέσως. Η ασθένεια που έχει ο πλανήτης, την οποία προσδιορίζουμε με τους όρους «κλιματική κρίση», «υπερθέρμανση» ή «πυρετό», θα μας πάρει δεκαετίες για να διορθωθεί και θα δούμε ποιες θα είναι οι εναλλακτικές ιδέες και τα σενάρια για να προχωρήσουμε. Στην αρχή οι Γερμανοί είχαν προτείνει το υδρογόνο ως καύσιμο, αλλά και ως μηχανισμό αποθήκευσης της επιπλέον ενέργειας που παίρνουμε το πρωί και την αξιοποιούμε το βράδυ όταν δεν φυσάει. Γενικά, σε κάθε καινούρια πρόταση που έρχεται στο τραπέζι υπάρχουν τα υπέρ και τα κατά. Ο πλανήτης όμως δεν έχει ισορροπήσει ακόμη σε κάτι ώστε να πούμε ότι έχουμε τη λύση στα χέρια μας και από αύριο βγαίνουν αποφάσεις σε κοινοτικό ή σε παγκόσμιο επίπεδο και ακολουθούμε τις κατευθυντήριες γραμμές. Υπάρχουν αρκετές ανανεώσιμες πηγές. Τουλάχιστον η Ευρώπη μπορεί να είναι ανεξάρτητη κατά 80% από τα ορυκτά καύσιμα επειδή δείξαμε ότι μπορεί μέχρι το 2030 να τα αντικαταστήσει με ΑΠΕ. Πολλές άλλες χώρες, επίσης, είναι ήδη ανεξάρτητες. Ομως με το πολιτικό παιχνίδι της ασάφειας που παίζουν οι ΗΠΑ κανείς δεν μπορεί να κάνει εκτιμήσεις γιατί δεν υπάρχουν τελικές αποφάσεις.

Μ.Τζ.: Κατά την άποψή σας, πού μπορεί να μας οδηγήσει το πισωγύρισμα των ΗΠΑ;

Χρ.Ζ.: Το πισωγύρισμα της Αμερικής θα οδηγήσει το 2100 σε έναν πλανήτη διαφορετικό από αυτόν που έχουμε σήμερα. Οταν θα λέμε «καύσωνας», θα εννοούμε 5 έως 6 βαθμούς πάνω από το κανονικό. Σήμερα είναι 1,5 βαθμός. Θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν θα μπορούν να αναπνεύσουν, ενώ θα πρέπει όλοι να ζούμε με κλιματισμό για να επιβιώσουμε. Μιλάμε για έναν εντελώς διαφορετικό πλανήτη. Τα ζώα και τα φυτά θα υποστούν ανεπανόρθωτες αλλαγές, ενώ τα οικοσυστήματα σιγά-σιγά θα σβήνουν το ένα μετά το άλλο. Θα είναι πολύ άσχημη η εικόνα του πλανήτη, εάν δεν κάνουμε τίποτα. Αυτό το έχουν αποδείξει χιλιάδες επιστημονικές έρευνες και εργασίες.

Μ.Τζ.: Εκτός από τις ΗΠΑ που παίζουν το δικό τους παιχνίδι με την κλιματική αλλαγή, υπάρχουν και οι αρνητές της υπερθέρμανσης του πλανήτη που υποστηρίζουν ότι οι θερμοκρασίες που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια κάνουν κύκλους, με άλλοτε κρύες και άλλοτε πολύ ζεστές εποχές, και κάποια στιγμή ο κύκλος θα κλείσει και θα επανέλθουμε στα φυσιολογικά επίπεδα. Τι απαντάτε σε αυτούς;

Χρ.Ζ.: Υπήρχαν πράγματι στο παρελθόν πολύ θερμές περίοδοι, αλλά οι αλλαγές αυτές εξελίσσονταν σε βάθος πολλών χιλιάδων χρόνων. Τώρα οι αλλαγές που βλέπουμε γίνονται μέσα σε λίγες δεκαετίες. Την κυκλική αυτή θεωρία την υποστηρίζουν οι αρνητές της ανθρωπογενούς επίδρασης στο κλίμα, οι λεγόμενοι «deniers». Ξεχνούν όμως ότι oι κύκλοι αυτοί οφείλονται σε αστρονομικά φαινόμενα μέσα σε δεκάδες και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και ότι σχετίζονται με το πόσο κοντά είναι η Γη στον Ηλιο ή πόσο μακριά. Δεν έχουν επομένως καμία σχέση με την αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας στην οποία οφείλεται η υπερθέρμανση και η οποία προέρχεται από το διοξείδιο του άνθρακα. Το αέριο αυτό δεν αφήνει τη Γη να ψυχθεί προς το Διάστημα, της χαλάει την ισορροπία. Τα επίπεδα της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα και των αερίων του θερμοκηπίου που βλέπουμε στην Ανταρκτική δεν τα έχουμε ξαναδεί, σύμφωνα με μετρήσεις, τουλάχιστον το προηγούμενο 1,5 εκατομμύριο χρόνια. Ζούμε σε μια περίοδο πολύ περιορισμένη -περίπου 100 ετών- μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία θεωρούμε ότι ήταν μία από τις αιτίες που απογειώθηκαν οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου. Το ύψος των συγκεντρώσεων που βλέπουμε τα τελευταία 30 χρόνια δεν το έχουμε ξαναδεί ποτέ στην ιστορία του πλανήτη μας.

Μ.Τζ.: Η Ελλάδα έχει επενδύσει στον τομέα των ΑΠΕ τα τελευταία χρόνια. Βλέπουμε όμως ότι και εκείνη εξετάζει με άλλο μάτι την επέκταση στα ορυκτά καύσιμα και τις εξορύξεις. Πώς κρίνετε αυτή τη στροφή;

Χρ.Ζ.: Η χώρα μας είναι προικισμένη με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και τις έχει εκμεταλλευτεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Θεωρώ μάλιστα ότι μπορεί να γίνει ακόμη πιο ανεξάρτητη. Σε ό,τι αφορά τα σχέδια για τα ορυκτά καύσιμα, από τη στιγμή που η χώρα θεωρεί ότι έχει αέριο και πετρέλαιο και το ίδιο πουλάνε και οι γείτονές της, κάνει καλά που επεκτείνεται και στους υδρογονάνθρακες. Ας μην ξεχνάμε ότι η χρήση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα συνεχίσει να υπάρχει για κάποιες δεκαετίες ακόμη. Αρα καλό είναι να αξιοποιήσουμε τα χρήματα που θα μας φέρουν οι επενδύσεις από τα ορυκτά καύσιμα για να τα επενδύσουμε στις ΑΠΕ και τις πράσινες εφαρμογές. Οσοι υποστηρίζουν το αντίθετο δεν ξέρουν!