Bακτήριο «σκοτώνει» ελιές, κερασιές και αμυγδαλιές

Τα φύλλα χάνουν τη φρεσκάδα τους, το πράσινο χρώμα σταδιακά «σβήνει» και «βάφεται» σε αποχρώσεις του κίτρινου και του καφέ, η ζωντάνια δίνει τη θέση της στο «ζάρωμα», οι καρποί αρρωσταίνουν και σύντομα το δέντρο πεθαίνει. Αρκούν μόλις δύο ώρες από τη στιγμή που το βακτήριο Xylella θα εισβάλει στον οργανισμό για να αναπτυχθεί αστραπιαία στα τριχοειδή αγγεία του φυτού, τις ρίζες, τους βλαστούς και τα φύλλα του.

Το φονικό βακτήριο μεταδίδεται από έντομα της οικογένειας Cicadellidae και Cercopidae, τα οποία τρέφονται από τα ξυλώδη αγγεία των φυτών και αφθονούν στα ελαιόδεντρα. Τα γνωστά στην Ελλάδα ως «τζιτζικάκια», μικροσκοπικά έντομα σε καφέ ή πράσινο χρώμα και μεγέθους 3-4 εκ. που τρέφονται από τους χυμούς των φυτών, θεωρούνται οι υπαίτιοι για τη μετάδοση του βακτηρίου στους ελαιώνες της γειτονικής Ιταλίας και συγκεκριμένα στην Απουλία που από το 2013 μετράει πληγές και αποτελεί την πρώτη επιβεβαιωμένη εστία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Για «σφαγή» δέντρων έκαναν λόγο ιταλικά δημοσιεύματα όταν η Xylella άφησε πίσω της ένα τοπίο-φάντασμα στην Απουλία όπου τα τελευταία 15 χρόνια επλήγησαν περισσότερα από 21 εκατ. δέντρων και τουλάχιστον 8.000 τ.μ. έκτασης με μολυσμένα δέντρα, περίπου το 40% όλης της περιοχής.

Το βακτήριο θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα σε παγκόσμια κλίμακα και επιφέρει τεράστιες οικονομικές συνέπειες στη γεωργία, αφού μπορούν να προσβληθούν από αυτό περίπου 300 είδη φυτών -χωρίς ωστόσο να είναι όλα ευπαθή στην ασθένεια.

Στο ενδεχόμενο εξάπλωσής της σε περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες πέρα της Ιταλίας, οι ειδικοί εκτιμούν απώλειες ύψους δισεκατομμυρίων τα επόμενα 50 χρόνια. Άλλωστε, στην Καλιφόρνια όπου παρατηρήθηκε στους αμπελώνες η ασθένεια του Πιρς που προκαλείται από ένα στέλεχος του βακτηρίου Xylella fastidiosa απειλείται μία ολόκληρη βιομηχανία με αξία που ξεπερνά τα 3 δισ. δολάρια ετησίως. Σύμφωνα, δε, με παλαιότερη μελέτη της Γεωργικής Σχολής της Καλιφόρνια εκτιμάται ότι οι απώλειες από την ασθένεια ανέρχονται σε περίπου 104,4 εκατ. δολάρια ετησίως.

Πώς έφτασε στην Ευρώπη

Σύμφωνα με στοιχεία εκτιμάται ότι το βακτήριο της Xylella έφτασε στην Ιταλία από την Λατινική Αμερική, «ταξιδεύοντας» πάνω σε καλλωπιστικά φυτά καφέ, αφού πρώτα… έκανε μία στάση στην Ολλανδία. Συγκεκριμένα το βακτήριο αφίχθη στο Σαλέντο, στα νότια της Απουλίας, το 2008, από ένα φυτό καφέ που έφτασε από την Κόστα Ρίκα, ωστόσο έγινε αντιληπτό μόνο πέντε χρόνια αργότερα, όταν δεκάδες ελαιόδεντρα άρχισαν να πεθαίνουν στην περιοχή. Έκτοτε συνέχισε να εξαπλώνεται προς τα βόρεια καταλήγοντας στην επαρχία του Μπάρι.

Μέχρι πρότινος τέσσερα ήταν τα πιο γνωστά υποείδη του βακτηρίου Xylella σε όλο τον κόσμο: fastidiosa, pauca, multiplex, sabbiosa. Ωστόσο, νέα υποείδη καταγράφονται, όπως το morus, ή ανασυνδυασμοί εντός του ίδιου ή διαφορετικών υποειδών.

Ανάμεσα σε αυτά και το «ενοχλητικό» όπως μαρτυρά το όνομά του, βακτήριο της Xylella fastidiosa subsp. fastidiosa. Διπλά ενοχλητική κι επίμονη η Χylella fastidiosa fastidiosa όπως και οι περισσότερες βακτηριακές ασθένειες δεν έχει θεραπεία και η μόνη δυνατότητα περιορισμού της εξάπλωσής της είναι η επιτήρηση, η οριοθέτηση των περιοχών, η καταστροφή των μολυσμένων φυτών και ο έλεγχος των εντόμων-φορέων.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί η ταχύτητα παρέμβασης είναι θεμελιώδης, με την Απουλία να έχει πληρώσει το υψηλότερο τίμημα αφού η δράση δεν ήταν άμεση κατά τα πρώτα κρούσματα.

Ανοιχτά σύνορα στα βακτήρια

Όπως επισημαίνει ο Guardian «η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανοιχτό σύστημα εισαγωγών: Όλα όσα δεν είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβή μπορούν να εισέλθουν. Ορισμένες χώρες, όπως η Νέα Ζηλανδία και η Χιλή, έχουν επιλέξει ένα κλειστό σύστημα: Όλα θεωρούνται ένοχα μέχρι να αποδειχθεί η αθωότητά τους».

Ο Αλμπέρτο Σαντίνι, δασολόγος στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας της Ιταλίας, μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα εξήγησε ότι ένα τέτοιο ανοικτό σύστημα έχει επιτρέψει την είσοδο σε έναν ανησυχητικό αριθμό φυτοπαθογόνων και ασθενειών από τρίτες χώρες.

«Αν γνωρίζεις τον εχθρό σου, μπορείς να προσπαθήσεις να τον αποτρέψεις από το να εισέλθει στη χώρα σου», είπε χαρακτηριστικά ο Σαντίνι, διευκρινίζοντας ότι μπορεί το βακτήριο της Xyllela να μην επηρέασε τα φυτά του καφέ στην Κόστα Ρίκα, αλλά όταν συνάντησε τα ελαιόδεντρα της Ιταλίας αναπτύχθηκε και μεταδόθηκε ραγδαία.

Παρά τη μεταγενέστερη τροποποίηση των ευρωπαϊκών κανονισμών για μέτρα προστασίας από επιβλαβείς οργανισμούς των φυτών, οι επιστήμονες και οι ρυθμιστικές αρχές δεν καταφέρνουν πάντα να διαχειριστούν τον όγκο που εισάγεται.

Αμυγδαλιές, κερασιές, αμπέλια τα θύματα

Το υποείδος προήλασε προς το Μπάρι θέτοντας σε κίνδυνο ακόμα και τους κήπους ιδιωτικών επαύλεων, με το Φυτοϋγειονομικό Παρατηρητήριο της Περιφέρειας Απουλίας να ανακοινώνει πως θύματά του ήταν και αμυγδαλιές στην περιοχή Τριτζιάνο. Άμεσοι ήταν οι έλεγχοι των επιθεωρητών σε ακτίνα δύο χλμ. σε μία προσπάθεια να περιοριστεί η εξάπλωσή του. Προς το παρόν, εικάζεται ότι δεν επιτίθεται σε ελαιόδεντρα, αλλά σε αμυγδαλιές, κερασιές και αμπέλια, τα οποία ωστόσο αποτελούν τρία από τα σημαντικότερα γεωργικά προϊόντα της Απουλίας. Οι αρμόδιες αρχές αποφάσισαν την καταστροφή των μολυσμένων, αλλά και επιρρεπών στην ασθένεια, δέντρων προκειμένου να αποτρέψουν περαιτέρω εξάπλωση της μόλυνσης , ενώ πραγματοποιούνται έλεγχοι και σε άλλες περιοχές του Μπάρι.

Ποια τα μέτρα για την αποτροπή εξάπλωσης του βακτηρίου

Ο Απρίλιος θεωρείται κρίσιμος και καθοριστικός για τον περιορισμό εξάπλωσης του βακτηρίου, με τους αρμοδίους να καλούν σε εφαρμογή μέτρων ώστε να αποτραπεί η απόλυτη καταστροφή. Όπως εξηγεί η Ιταλική Συνομοσπονδία Αγροτών (CIA) τα αυγά μυζητικών εντόμων της οικογένειας των αφροφορίδων φορείς του βακτηρίου εκκολάπτονται μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος το έντομο δεν μπορεί ακόμη να πετάξει και δεν είναι μολυσματικό. Τον Απρίλιο, όμως, που ανακτά αυτή την ικανότητα είναι απαραίτητο να καταπολεμηθεί για να μην μεταδοθεί η Xylella.

Σε μία προσπάθεια αποτροπής της μετάδοσης οι ιδιοκτήτες γεωργικών εκτάσεων καλούνται να πραγματοποιήσουν εργασίες για παράδειγμα όργωμα, άλεσμα, φρεζάρισμα, σβάρνισμα και τεμαχισμό όπως προβλέπεται στο σχέδιο δράσης της Περιφέρειας Απουλίας.

Ο περιφερειακός πρόεδρος της CIA Απουλίας και εθνικός αντιπρόεδρος της συνομοσπονδίας, Τζενάρο Σίκολο, έκανε λόγο για «απαραίτητες ενέργειες» προκειμένου να μειωθεί η παρουσία του εντόμου-φορέα και καλεί τους δημάρχους να πραγματοποιήσουν ελέγχους για ένα φαινόμενο που όπως τόνισε αποτελεί «εθνική κατάσταση έκτακτης ανάγκης».

Εξάλλου, όπως είπε το βακτήριο Xylella δεν απασχολεί μόνο την Ιταλία και δη την Απουλία, αλλά ολόκληρο τον κόσμο καθώς αν τεθεί εκτός ελέγχου μπορεί να επηρεάσει τη γεωργία στο σύνολό της και όχι μόνο τους ελαιώνες.

Περιστατικά παρατηρήθηκαν και σε ελαιόδεντρα στην Κορσική, τις Βαλεαρίδες Νήσους και την ηπειρωτική Ισπανία απειλώντας πολλά φυτικά είδη, με αποτέλεσμα να έχουν ληφθεί φυτοϋγειονομικά μέτρα με στόχο την εξάλειψη ή τον περιορισμό της ασθένειας.