Αρχαίοι ιοί στους πάγους – Η επόμενη πανδημία ίσως έρθει από τους παγετώνες

Μία γενετική ανάλυση ιζημάτων από τη λίμνη Hazen, τη μεγαλύτερη λίμνη γλυκού νερού στον Αρκτικό Κύκλο, υποδεικνύει ότι ο κίνδυνος μετάδοσης κάποιου ιού – στο σενάριο που ο ιός μολύνει για πρώτη φορά έναν νέο ξενιστή – ίσως είναι υψηλότερος κοντά σε παγετώνες που λιώνουν.

Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι, καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται παγκοσμίως λόγω της κλιματικής αλλαγής, γίνεται όλο και πιο πιθανό οι ιοί και τα βακτήρια που έχουν εγκλωβιστεί στους παγετώνες και το μόνιμο στρώμα πάγου να «ξαναξυπνήσουν» και να μολύνουν την κοντινή άγρια πανίδα, ιδίως όταν οι περιοχές που ευδοκιμούν τα ζώα μετατοπίζονται πιο κοντά στους πόλους.

Για παράδειγμα, το 2016 μια επιδημία άνθρακα στη βόρεια Σιβηρία που σκότωσε ένα παιδί και μόλυνε τουλάχιστον επτά άλλους ανθρώπους αποδόθηκε σε ένα κύμα καύσωνα που έλιωσε τον μόνιμο πάγο και εξέθεσε ένα μολυσμένο κουφάρι ταράνδου. Πριν από αυτό, το τελευταίο κρούσμα στην περιοχή είχε εκδηλωθεί το 1941.

Για να κατανοήσουν καλύτερα τους κινδύνους που εγκυμονούν οι παγωμένοι ιοί, η Stéphane Aris-Brosou και οι συνεργάτες της στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα στον Καναδά συνέλεξαν δείγματα εδάφους και ιζήματος από τη λίμνη Hazen, κοντά στο σημείο όπου εισρέουν μικρές, μεσαίες και μεγάλες ποσότητες νερού από τους τοπικούς παγετώνες.

Στη συνέχεια, προχώρησαν σε ανάλυση RNA και DNA σε αυτά τα δείγματα για να εντοπίσουν ίχνη που ταιριάζουν στενά με εκείνες γνωστών ιών, καθώς και πιθανών ζωικών και φυτικών ξενιστών, ή και μυκητών. Στη συνέχεια, χρησιμοποίησαν έναν αλγόριθμο που αξιολόγησε την πιθανότητα οι ιοί αυτοί να μολύνουν άσχετες ομάδες οργανισμών.

Η έρευνα, η οποία δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the Royal Society B, υπέδειξε ότι ο κίνδυνος μετάδοσης των ιών σε νέους ξενιστές ήταν υψηλότερος σε τοποθεσίες κοντά σε περιοχές όπου εισρέουν μεγάλες ποσότητες παγετώδους λιωμένου νερού – μια κατάσταση που γίνεται πιο πιθανή καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται.

Η ομάδα δεν προσδιόρισε επακριβώς πόσοι από τους ιούς που εντόπισε ήταν προηγουμένως άγνωστοι -κάτι που σκοπεύει να κάνει τους επόμενους μήνες- ούτε αξιολόγησε αν οι ιοί αυτοί ήταν ικανοί να προκαλέσουν μόλυνση.

Ωστόσο, άλλες πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι άγνωστοι ιοί μπορεί να παραμονεύουν στον πάγο των παγετώνων. Για παράδειγμα, πέρυσι, ερευνητές του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι βρήκαν γενετικό υλικό από 33 ιούς – 28 από τους οποίους ήταν νέοι – σε δείγματα πάγου που ελήφθησαν από το οροπέδιο του Θιβέτ στην Κίνα. Με βάση τη θέση τους, οι ιοί εκτιμήθηκαν ότι είναι ηλικίας περίπου 15.000 ετών.

Το 2014, επιστήμονες του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας στην Aix-Marseille κατάφεραν να αναβιώσουν έναν γιγαντιαίο ιό που απομόνωσαν από τον μόνιμο πάγο της Σιβηρίας, καθιστώντας τον ξανά μολυσματικό για πρώτη φορά μετά από 30.000 χρόνια. Ο συγγραφέας της μελέτης, Jean-Michel Claverie, δήλωσε τότε στο BBC ότι η έκθεση τέτοιων στρωμάτων πάγου θα μπορούσε να είναι «συνταγή για καταστροφή».

Ακόμα κι έτσι, η ομάδα του Aris-Brosou τόνισε ότι η πρόβλεψη υψηλού κινδύνου εξάπλωσης δεν είναι το ίδιο πράγμα με την πρόβλεψη πραγματικών μεταδόσεων ή πανδημιών. «Όσο οι ιοί και οι ξενιστές «γέφυρες» δεν είναι ταυτόχρονα παρόντες στο περιβάλλον, η πιθανότητα δραματικών γεγονότων παραμένει πιθανώς χαμηλή», έγραψαν.

Από την άλλη πλευρά, η κλιματική αλλαγή προβλέπεται να μεταβάλει το εύρος των υφιστάμενων ειδών, φέρνοντας ενδεχομένως νέους ξενιστές σε επαφή με αρχαίους ιούς ή βακτήρια.

«Το μόνο συμπέρασμα που μπορούμε με σιγουριά να διατυπώσουμε είναι ότι καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, ο κίνδυνος διάχυσης στο συγκεκριμένο περιβάλλον αυξάνεται, δήλωσε η Aris-Brosou. «Θα οδηγήσει αυτό σε πανδημίες; Δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα».

Επίσης, δεν είναι σαφές αν η δυνατότητα εναλλαγής ξενιστών που εντοπίστηκε στη λίμνη Hazen είναι μοναδική μέσα στα ιζήματα της λίμνης. «Απ’ όσο γνωρίζουμε, θα μπορούσε να είναι το ίδιο με την πιθανότητα αλλαγής ξενιστή που παρουσιάζουν οι ιοί από τη λάσπη μιας κοντινής σας λίμνης», δήλωσε ο Arwyn Edwards, διευθυντής του Διεπιστημονικού Κέντρου Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο Aberystwyth.

Ωστόσο σημείωσε ότι «χρειάζεται επειγόντως να εξερευνήσουμε τους μικροβιακούς κόσμους σε όλο τον πλανήτη για να κατανοήσουμε αυτούς τους κινδύνους σε ένα πλαίσιο».

«Δύο πράγματα είναι πλέον πολύ ξεκάθαρα. Πρώτον, ότι η Αρκτική θερμαίνεται με ταχείς ρυθμούς και οι σημαντικότεροι κίνδυνοι για την ανθρωπότητα προέρχονται από την επιρροή της στο κλίμα μας. Δεύτερον, ότι ασθένειες από άλλα μέρη βρίσκουν το δρόμο τους στις ευάλωτες κοινότητες και τα οικοσυστήματα της Αρκτικής.»