Γκρεμίζουν τα αυθαίρετα – Αρχή από όσα έχουν πρωτόκολλο κατεδάφισης 2022

Με ένα νομοσχέδιο που θα επιχειρήσει να θέσει οριστικό τέρμα στην αυθαίρετη δόμηση εφεξής αλλά και να γκρεμίσει τα αυθαίρετα παρελθόντων ετών για τα οποία έχει συνταχθεί πρωτόκολλο κατεδάφισης, αρχής γενομένης από τα πιο πρόσφατα, ξεκινάει η νέα χρονιά.

Στο νομοσχέδιο αυτό θα περιλαμβάνονται ρυθμίσεις με τις οποίες το έργο των κατεδαφίσεων περνάει από την αποκεντρωμένη στην κεντρική διοίκηση, δημιουργείται ειδική υπηρεσία με σύγχρονα μέσα (drones) η οποία θα παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο την οικοδομική δραστηριότητα σε όλη την επικράτεια, αλλά και ένας ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός.

Ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Θεόδωρος Σκυλακάκης, θα παρουσιάσει στο Υπουργικό Συμβούλιο της ερχόμενης Τρίτης το νομοσχέδιο που, εκτός των άλλων, θα ρυθμίζει μια σειρά από εκκρεμότητες για την εκτός σχεδίου δόμηση.

«Πρέπει να τελειώσουμε με τη νέα αυθαίρετη δόμηση, η αναδρομική νομιμοποίηση της οποίας ενθαρρύνει νέους παραβάτες», υπογραμμίζει στο «ΘΕΜΑ» ανώτερη πηγή του υπουργείου εξηγώντας το πλαίσιο της κυοφορούμενης παρέμβασης. Το στίγμα το είχε δώσει μάλιστα και ο Κυριάκος Μητσοτάκης στην εισαγωγική του τοποθέτηση στο προηγούμενο συμβούλιο, όπου δεν κατέστη εφικτό να συζητηθεί το εν λόγω νομοσχέδιο λόγω έλλειψης χρόνου.

«Ενας ολοκληρωμένος χωροταξικός σχεδιασμός, ο οποίος είχε να γίνει ουσιαστικά εδώ και 100 χρόνια. Με τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια να επεκτείνονται σε όλη την επικράτεια, αλλά και με μια σειρά από παρεμβάσεις που λύνουν εκκρεμότητες που αφορούν την εκτός σχεδίου δόμηση ωσότου τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια επισημοποιηθούν με την έκδοση των σχετικών Προεδρικών Διαταγμάτων. Και βέβαια, ο υπουργός Περιβάλλοντος θα μας μιλήσει και για το πώς η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση της νέας αυθαίρετης δόμησης, όπου πιστεύω ότι μπορούμε πραγματικά να έχουμε αποτελέσματα πολύ σύντομα», έλεγε πριν από τα Χριστούγεννα ο πρωθυπουργός, δίνοντας το μήνυμα της σύγκρουσης με τους αυθαιρετούχους, αλλά και εκφράζοντας την πολιτική του βούληση να μπει μια τάξη στο σκέλος της χωροταξίας.

«Μπλόκο» στις νέες κατασκευές

Σύμφωνα με το σχέδιο που παρουσιάζει σήμερα το «ΘΕΜΑ», το υπουργείο διαμορφώνει ένα πλαίσιο για να μπει «μπλόκο» στην οικοδόμηση νέων αυθαιρέτων. Εδώ δεν μιλάμε για αδειοδοτημένα κτίσματα με αυθαιρεσίες, αλλά για πλήρως αυθαίρετα κτίρια, χωρίς καμία οικοδομική άδεια. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, λοιπόν, η ευθύνη για τις κατεδαφίσεις θα μεταφερθεί από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις της χώρας στο κεντρικό κράτος – και συγκεκριμένα στα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος και Υποδομών που θα τρέχουν τις σχετικές διαδικασίες.

Εκτός αυτού, όμως, στο υπουργείο Περιβάλλοντος θα δημιουργηθεί και ένα υπερσύγχρονο «παρατηρητήριο αυθαίρετης δόμησης». Με βάση αυτό θα παρακολουθείται το δομημένο περιβάλλον με τη βοήθεια σύγχρονων αεροφωτογραφιών, όχι από παρελθόντα έτη, όπως το έτος-αναφορά του 2011, δορυφορικών εικόνων ή φωτογραφιών από drones που θα επιστρατεύονται διαρκώς και θα σκανάρουν κάθε περιοχή ώστε να διακρίνονται οι μεταβολές, ενώ ρόλο στην εξίσωση θα παίξει και η Τεχνητή Νοημοσύνη. Στην πραγματικότητα, στόχος είναι να αναζητούνται τα αυθαίρετα που χτίζονται σε πραγματικό χρόνο ή αυτά που θα χτιστούν το επόμενο διάστημα.

Η αντιπαραβολή θα γίνεται με τα δηλωθέντα στο σύστημα e-adeies ακίνητα, τα οποία πλέον θα περιλαμβάνουν και στίγμα με συγκεκριμένες συντεταγμένες για το σημείο όπου θα κατασκευαστεί το ακίνητο. Με το σημερινό νομικό πλαίσιο, εφόσον κάποιος εκδίδει άδεια μέσω του e-adeies, στη συνέχεια οι λεπτομέρειες αυτής ελέγχονται από κληρωτούς ελεγκτές δόμησης που προκύπτουν μέσα από το σύστημα. Πλέον, όμως, με τις «γεωγραφικές» ενισχύσεις το υπουργείο Περιβάλλοντος θα μπορεί να ελέγχει πολύ καλύτερα και τα κτίσματα που ανακύπτουν χωρίς άδειες.

Από εκεί και μετά, έρχεται η σειρά των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, θα προβλέπονται τακτικοί έλεγχοι από μεικτά κλιμάκια των συναρμόδιων υπηρεσιών και φορέων προκειμένου να αποφεύγεται η πολυδιάσπαση δυνάμεων. Από τη στιγμή που διαπιστώνονται οι παραβάσεις μετά τον έλεγχο του μεικτού κλιμακίου, οι διαδικασίες κατεδάφισης θα κινούνται με ταχείς ρυθμούς, ενώ στο μικροσκόπιο του υπουργείου Περιβάλλοντος έχουν μπει περιοχές που περιγράφονται σιβυλλικά από ανώτερη πηγή του ως «άγρια Δύση», με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Μύκονο, αλλά και ευρύτερα τη νησιωτική χώρα (Κυκλάδες, Ιόνια Νησιά, Κρήτη), όπου οι εξόφθαλμες αυθαιρεσίες αποτελούν ζώσα πραγματικότητα. Είναι άλλωστε νωπές οι μνήμες από τη «μάχη» που δόθηκε το καλοκαίρι, ειδικά στο Νησί των Ανέμων, για αυθαίρετα κτίσματα, με πιο κραυγαλέα παρανομία το «Principote», ενώ και σε άλλες περιοχές του νησιού κατεδαφίστηκαν αυθαίρετα κτίσματα παρουσία εισαγγελέα.

Στο νέο επιχειρησιακό σχέδιο δε θα προβλεφθούν και εργολαβίες προκειμένου οι κατεδαφίσεις να μη σκαλώσουν στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και τις πολυδαίδαλες αποφάσεις διαφορετικών φορέων της δημόσιας διοίκησης. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, στο υπό κατάθεση νομοσχέδιο προβλέπονται πολύ πιο αυστηρές κυρώσεις και πιο «τσουχτερά» πρόστιμα για τους παραβάτες.

Ξεκινούν κατεδαφίσεις από τα «φρέσκα»

Από εκεί και πέρα, το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει να αντιμετωπίσει τον όγκο των αυθαίρετων κτιρίων που ανεγέρθηκαν τα προηγούμενα χρόνια και των οποίων οι κατεδαφίσεις πρέπει επίσης να προχωρήσουν. Παράλληλα με το «μπλόκο» στα νέα αυθαίρετα, λοιπόν, θα τρέξει και η εκκαθάριση του στοκ των αυθαιρέτων, με μαζικές κατεδαφίσεις που θα ξεκινούν από τα πιο φρέσκα αυθαίρετα, εν προκειμένω από τα αυθαίρετα που χαρακτηρίστηκαν ως τέτοια το 2022. «Ο κανόνας είναι ότι κατεδαφίζεται το σύνολο των αυθαιρέτων για τα οποία βγήκαν οριστικά πρωτόκολλα κατεδάφισης το προηγούμενο έτος», αναφέρει στο «ΘΕΜΑ» ανώτερη πηγή του υπουργείου.

Με αυτή τη λογική, το υπουργείο θα κινηθεί αναδρομικά, με στόχο σε ετήσια βάση να κατεδαφίζονται και παλαιότερα αυθαίρετα, τουλάχιστον τόσα για όσα βγήκαν οριστικά πρωτόκολλα κατεδάφισης για ένα τυπικό έτος, με κριτήρια πολεοδομικά και χωροταξικά. Ο στόχος είναι, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, κάθε χρόνο να κατεδαφίζονται όλα τα καινούρια του προηγούμενου έτους και αυθαίρετα που να αντιστοιχούν σε αριθμό σε μία ακόμη χρονιά.

Κάπως έτσι, ο στόχος είναι μεσοπρόθεσμα να φτάσουμε έως τα αυθαίρετα του 2011 που είναι το έτος-ορόσημο, με δεδομένο ότι τότε έγινε η τελευταία νομιμοποίηση αυθαίρετων κτισμάτων. Μάλιστα, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, το υπουργείο θα προβλέψει και αυξημένα κονδύλια προκειμένου οι κατεδαφίσεις των ήδη υπαρχόντων αυθαιρέτων να ενταθούν το επόμενο διάστημα.

Το πολεοδομικό ισοδύναμο

Πέραν του σκέλους της κατεδάφισης των αυθαιρέτων, πάντως, το νομοσχέδιο έρχεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές και στην εκτός σχεδίου δόμηση, που αποτελεί μια διαχρονική παθογένεια, με κυβερνητικούς κύκλους να υπογραμμίζουν ότι το «πολεοδομικό ισοδύναμο» που θα εφαρμοστεί θα είναι μία γενικότερη αρχή, εφαρμόσιμη και στο μέλλον, για την τακτοποίηση παλαιότερων αυθαιρέτων, όπως κάποια από τα αυθαίρετα τύπου 5.

Στην πραγματικότητα, θα δημιουργηθεί ένα πιο λειτουργικό πλαίσιο για την εκτός σχεδίου δόμηση προκειμένου να αντιμετωπιστούν και τα προσκόμματα που έχει θέσει το ΣτΕ με τις πρόσφατες αποφάσεις του. Υπενθυμίζεται ότι η γνωστή πλέον απόφαση 176/2023 του ΣτΕ αφορά σε υπόθεση ανέγερσης διώροφης οικοδομής με υπόγειο σε γήπεδο εκτός σχεδίου και σύμφωνα με αυτή, για την εκτός σχεδίου δόμηση δεν αρκεί το ελάχιστο εμβαδόν, αλλά απαιτείται ως προϋπόθεση, ήδη από το 1985, και η ύπαρξη προσώπου σε κοινόχρηστο χώρο (δρόμο). Με άλλα λόγια, βάσει της νομολογίας του ΣτΕ, δεν επιτρέπεται η δόμηση σε «τυφλά» οικόπεδα.

Με αυτό το δεδομένο, αναμένεται να προβλεφθεί η αναγνώριση ως κοινόχρηστου του οδικού δικτύου που υπήρχε το 1977, με βάση αεροφωτογραφίες εκείνης της χρονιάς, ώστε να αξιοποιηθούν εκτός σχεδίου οικόπεδα που προέκυψαν από το 1985 έως και το τέλος του 2003 και ένα από τα όριά τους εφάπτεται σε οδούς που απεικονίζονται στις αεροφωτογραφίες του 1977.

Αναγκαία προϋπόθεση, βεβαίως, θα είναι οι δρόμοι αυτοί να είναι δημόσιοι, να συντηρούνται δηλαδή από τον δήμο ή την περιφέρεια, και όχι από ιδιώτες.

Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, λοιπόν, οι ιδιώτες δεν θα αποδίδουν απλώς το γνωστό 5% επί της οικοδομικής άδειας υπέρ του Πράσινου Ταμείου, όπου τα χρήματα κατευθύνονταν για τη χρηματοδότηση δράσεων στις εκτός σχεδίου περιοχές που αντιστάθμιζαν την επιβάρυνση του περιβάλλοντος από το γεγονός ότι δομούνται περιοχές που δεν προορίζονταν για δόμηση. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια οι πόροι του Πράσινου Ταμείου χρησιμοποιήθηκαν για τους σκοπούς της εξυπηρέτησης του χρέους.

Πλέον, για τις αναγκαίες οικοδομικές προσαρμογές οι ιδιοκτήτες θα πληρώνουν ένα ειδικό τέλος εν είδει πολεοδομικού ισοδυνάμου. Το ύψος του ειδικού αυτού τέλους θα καθοριστεί το επόμενο διάστημα με βάση υπουργική απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος και θα κατατίθεται, προ της έκδοσης της οικοδομικής άδειας, σε ειδικό λογαριασμό του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων με αποτέλεσμα να μην πηγαίνει υπέρ του δημόσιου χρέους.

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, στο Παρακαταθηκών και Δανείων θα υπάρχει ένας ξεχωριστός λογαριασμός ανά δήμο ή περιφέρεια όπου τα χρήματα από το ειδικό αυτό τέλος θα βρίσκονται τοποθετημένα.

Για να καταλήξουν στο Πράσινο Ταμείο, θα πρέπει να προβλέπονται έργα με βάση τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια ή άλλα τμήματα του πολεοδομικού σχεδιασμού και όχι με αυθαίρετες αποφάσεις. Υπενθυμίζεται ότι τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια είναι ένα από τα σημαντικά έργα του Ταμείου Ανάκαμψης, για τα οποία έχει προβλεφθεί κονδύλι της τάξης των 400 εκατ. ευρώ και θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2025.

Για το σημαντικό αυτό νομοσχέδιο που αφορά εκατοντάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες ακινήτων υπήρξε πολύμηνη προετοιμασία σε διυπουργικό επίπεδο. Η ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος (ο υπουργός Θεόδωρος Σκυλακάκης, ο υφυπουργός Χωροταξίας Νίκος Ταγαράς και ο γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος Ευθύμιος Μπακογιάννης) είχε άμεση επικοινωνία με το Μέγαρο Μαξίμου, και συγκεκριμένα με τον υπουργό Επικρατείας Ακη Σκέρτσο, ενώ εντατικές διαβουλεύσεις υπήρξαν και με τον υπουργό Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη και την υπουργό Εσωτερικών Νίκη Κεραμέως.