Δημογραφικό: 2.500.000 λιγότεροι οι Ελληνες το 2050

Μια χώρα, της οποίας ο πληθυσμός θα μειώνεται κατά εκατοντάδες χιλιάδες άτομα από χρόνο σε χρόνο. Όπου ένας στους τρεις κατοίκους της θα έχει ηλικία άνω των 65 ετών.

Και όπου οι νέοι, άτομα υψηλής εκπαίδευσης και παραγωγικών δυνατοτήτων, θα την εγκαταλείπουν σταθερά μέρα με τη μέρα. Αναπόφευκτη κατάληξη αυτής της δραματικής πορείας, η μη αναστρέψιμη συρρίκνωση. Αυτό το εφιαλτικό μέλλον σκιαγραφεί για την Ελλάδα μια αποκαλυπτική επιστημονική ανάλυση για το ζήτημα του Δημογραφικού που παρουσιάστηκε πρόσφατα από το Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».

Σύμφωνα «ΤΑ ΝΕΑ» αξιοποιώντας δείκτες και στατιστικά στοιχεία, οι επιστήμονες κατέληξαν σε έξι διαφορετικά σενάρια για τη μείωση του πληθυσμού τα επόμενα 31 χρόνια. Σύμφωνα με το χειρότερο, η χώρα μας το 2050 θα έχει πληθυσμό μόλις 8,3 εκατ., δηλαδή 2,5 εκατ. λιγότερο από ό,τι το 2015. Η αλλαγή στη σύνθεση του πληθυσμού θα είναι εξίσου θεαματική: η μέση ηλικία από 43-45 έτη υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα σχεδόν 49, ενώ οι νέοι ηλικίας έως 18 ετών θα αποτελούν μόλις το 27% του συνολικού πληθυσμού.

Τις αναλύσεις πραγματοποίησαν οι Αναστασία Σαμαρά Κρίσπη, επίτιμη δικηγόρος, διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου και πρόεδρος του Ιδρύματος Διεθνών Νομικών Μελετών Καθηγητού Ηλία Κρίσπη, ο Βύρων Κοτζαμάνης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, και η Αλεξάνδρα Τραγάκη, καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας. Και οι τρεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου:

Το brain drain

Για πρώτη φορά στη δημογραφική ιστορία μας, επισημαίνουν, ο πληθυσμός ηλικίας 0-14 ετών είναι, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, μικρότερος από την ηλικιακή ομάδα των 65+. Το brain drain κατά τη διάρκεια της κρίσης επιδείνωσε την κατάσταση, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να κατατάσσεται πλέον μεταξύ των έξι ταχύτερα γηρασκουσών χωρών μαζί με την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Δυστυχώς οι ειδικοί εκτιμούν ότι το πρόβλημα έχει δυσχερή αναστρεψιμότητα… Τα μέτρα επιδοματικού χαρακτήρα δεν μπορούν παρά να βελτιώσουν ελάχιστα το πρόβλημα, ενώ, όπως προκύπτει από τα παραδείγματα άλλων χωρών, αυτό που απαιτείται είναι θεσμικές αλλαγές που θα εμπνεύσουν ασφάλεια για το μέλλον γονέων και παιδιών.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Βύρωνα Κοτζαμάνη, το δημογραφικό ζήτημα στην Ελλάδα έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά: την υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού σε ένα εξαιρετικά περιορισμένο τμήμα της συνολικής επιφάνειας της χώρας με ταυτόχρονη εγκατάλειψη της υπαίθρου, τη μείωση του συνολικού πληθυσμού αλλά και του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, κάτι που έχει ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 και που θα συνεχιστεί τις επόμενες δεκαετίες, και τέλος την υψηλή δημογραφική γήρανση, δηλαδή τη συνεχιζόμενη ποσοστιαία αύξηση του πληθυσμού των άνω των 65 ετών και ακόμη περισσότερο των άνω των 85 ετών.

Ως προς τις αιτίες του φαινομένου οι ειδικοί καταδεικνύουν τόσο την ταχύτατη πτώση των γεννήσεων όσο και το κύμα μετανάστευσης Ελλήνων που μετά το 2010 αναζήτησαν μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Ετσι, παρά την προσφυγική κρίση και το γεγονός ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας περιλαμβάνει σήμερα περίπου 950.000 αλλοδαπούς – κυρίως προερχόμενους από πρώην σοσιαλιστικές χώρες ή από λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές του πλανήτη –, το μεταναστευτικό ισοζύγιο παραμένει αρνητικό.

Στη διαμόρφωση της γενικής εικόνας έχουν συντελέσει και ριζικές κοινωνικές αλλαγές: η επικράτηση ενός νέου τύπου οικογένειας με περιορισμένο αριθμό παιδιών, η αύξηση της διάρκειας σπουδών στις νεότερες γενιές, η συμμετοχή της γυναίκας στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό.

Οι επιπτώσεις στην οικονομία

Οι ερευνητές αναδεικνύουν τις άμεσες επιπτώσεις που έχει το δημογραφικό πρόβλημα στην οικονομία της χώρας. Σύμφωνα με τον Βύρωνα Κοτζαμάνη, ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας, που το 2015 καταμετρήθηκε στα 7 εκατ. άτομα, το 2035 αναμένεται με βάση το χειρότερο σενάριο να έχει φτάσει τα 5,8 εκατ. και το 2050 τα 4,6 εκατ. Είναι ενδεικτικό ότι η μείωση του πλήθους των ατόμων εργάσιμης ηλικίας επιταχύνεται σε όλα τα σενάρια, ακόμη και στα πιο αισιόδοξα, μετά το 2030, με αποτέλεσμα το 2035 ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός να υπολείπεται αυτού του 2015 κατά 0,5-1 εκατ. ανθρώπους και το 2050 κατά 1,1-1,7 εκατ.

Η Αναστασία Σαμαρά Κρίσπη κάνει λόγο για «δημογραφική κατάρρευση της χώρας» και επισημαίνει ότι το φαινόμενο της γεωγραφικής συρρίκνωσης παρατηρείται σε ολόκληρη την Ευρώπη ταυτόχρονα με μια αύξηση πληθυσμού στον Τρίτο Κόσμο. «Το μέγεθος των συνεπειών της υπογεννητικότητας δεν συνειδητοποιείται άμεσα από την ελληνική κοινωνία» αναφέρει η Αναστασία Σαμαρά Κρίσπη, εντοπίζοντας παράλληλα μια «κρατική αδιαφορία για το πρόβλημα τα τελευταία 30 χρόνια».

Αρνητικά ισοζύγια

«Είναι ενδεικτικό ότι σήμερα στην Ευρώπη ζει μόλις το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ στα μέσα του προηγούμενου αιώνα η Γηραιά Ηπειρος φιλοξενούσε σχεδόν έναν στους τέσσερις κατοίκους της Γης» λέει η Αλεξάνδρα Τραγάκη. «Ο ρυθμός αύξησης του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι οριακά θετικός και αυτό οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στις εισροές μεταναστών».

Οι επιστήμονες τονίζουν ότι τα ισοζύγια θα παραμείνουν αρνητικά αν δεν ληφθούν στοχευμένα μέτρα, τα αποτελέσματα των οποίων μπορεί να γίνουν ορατά έπειτα από δεκαετίες. Κι αυτό επειδή οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν ήδη γεννηθεί, το πλήθος τους είναι γνωστό και όσο και αν αυξηθεί η γονιμότητα δεν θα μπορέσουν να ισοσκελίσουν τους αναμενόμενους θανάτους. Στον σχεδιασμό που προτείνουν περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων πολιτικές για την ταχεία μείωση της ανεργίας, την εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή, τη βελτίωση του επιπέδου ζωής του πληθυσμού χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων και την αύξηση της γονιμότητας στις γυναίκες που γεννήθηκαν από το 1980 και μετά.