Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα: Από το Αρκαλοχώρι… «Σιδηρά Κυρία» της Τέχνης

Την τελευταία της πνοή άφησε η σπουδαία διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα, σε ηλικία 83 ετών.

Η ίδια νοσηλεύτηκε πριν δύο ημέρες στο νοσοκομείο και έχασε τη μάχη με το θάνατο τα ξημερώματα της Δευτέρας

Η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα διετέλεσε για 30 χρόνια διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης.

Τα πρώτα χρόνια της ζωής της και η γνωριμία με τον σύζυγο – μέντορα της

Γεννήθηκε το 1939 στο Αρκαλοχώρι της Κρήτης.

Ωστόσο σταμάτησε νωρίς την εκπαίδευσή της (τελείωσε μόνο τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου), καθώς Γυμνάσιο δεν υπήρχε στο χωριό και έπρεπε να πηγαίνει στην Κρήτη.

Σε ηλικία 15 χρονών γνώρισε τον Δημήτρη Πλάκα, έναν αδιόριστο δάσκαλο που έμελλε να γίνει ο μέντοράς της. Από την πρώτη στιγμή τους ένωσε η αγάπη για τα βιβλία.

Δύο χρόνια μετά το ζευγάρι παντρεύεται αλλά με την προϋπόθεση ότι η ίδια θα τελείωνε το Γυμνάσιο και θα σπούδαζε. Η ίδια μάλιστα σε συνέντευξή της είχε αποκαλύψει πως τα πρώτα χρόνια έμεναν μαζί με τους γονείς της, ώστε να μην ασχολείται με το νοικοκυριό και να μπορεί να διαβάζει.

Οι σπουδές, η ιστορία και αρχαιολογία και η ιστορία της τέχνης

Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα έκανε σπουδές σε Αθήνα και Σορβόννη με υποτροφίες από το ΙΚΥ.

Ήταν ιστορικός τέχνης, αρχαιολόγος και Ομότιμη Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Την περίοδο 1959-1964 φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλασική Αρχαιολογία έχοντας πάρει υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) με θέμα την «Προσωκρατική Φιλοσοφία και Τέχνη».

Την περίοδο 1959-1964 φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την χρονική περίοδο 1965-1968 παρακολούθησε μαθήματα στην Ιστορίας της Τέχνης του Καθηγητή Παντελή Πρεβελάκη στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Συνέχισε τα έτη 1968-1971 κάνοντας τις μεταπτυχιακές της σπουδές με υποτροφία του Ι.Κ.Υ στην Ιστορία και Κοινωνιολογία της Τέχνης στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris I).

Λοιπές σπουδές – διατριβή

Το 1973 έλαβε «Κρατικό Διδακτορικό Δίπλωμα» “Doctorat d’ État ès Lettres” με άριστα (Paris I, Σορβόννη), με τίτλο: «Ο Μπουρντέλ και η Ελλάδα».

Ακαδημαϊκή καριέρα

Το 1975 εκλέχθηκε παμψηφεί ως Τακτική Καθηγήτρια στην έδρα της Ιστορίας της Τέχνης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας αντικαθιστώντας τον αποχωρήσαντα λόγω ορίου ηλικίας Παντελή Πρεβελάκη και έγινε η πρώτη γυναίκα Καθηγήτρια στην ιστορία της Σχολής.

Ως επισκέπτρια Καθηγήτρια έχει διδάξει σε ξένα Πανεπιστήμια της Γαλλίας, των ΗΠΑ, αλλά και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ρέθυμνο.

Η 30ετής θητεία στην Εθνική Πινακοθήκη και η θέση της αναπληρώτριας υπουργού Πολιτισμού

Το 1992 διορίστηκε ως Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου.

Υπό την αιγίδα της η Εθνική Πινακοθήκη φιλοξένησε σπουδαίες εκθέσεις αλλά και σημαντικά έργα, ενώ εκπονήθηκε μια απαιτητική ανακαίνιση και επέκταση.

Διετέλεσε αναπληρώτρια υπουργός Πολιτισμού-Παιδείας και Θρησκευμάτων της Υπηρεσιακής κυβέρνησης με πρωθυπουργό την Βασιλική Θάνου την περίοδο 28 Αυγούστου με 23 Σεπτεμβρίου 2015.

Κατά τη διάρκεια της θητείας της στην προεδρία της Εθνικής πινακοθήκης, την 9η Ιανουαρίου 2012, εκλάπη το έργο «Γυναικείο Κεφάλι» του Πάμπλο Πικάσο, το οποίο είχε δωρήσει ο ίδιος ο καλλιτέχνης στον Ελληνικό λαό προς τιμήν της γενναίας του αντίστασης στους Γερμανούς κατακτητές.

Αφαιρέθηκε μαζί με δύο ακόμα σπάνια έργα τα οποία βρέθηκαν το καλοκαίρι του 2021 σε ένα ρέμα από την Ελληνική Αστυνομία.

Στα χρόνια της θητείας της η Εθνική Πινακοθήκη έχει εκσυγχρονιστεί και επεκταθεί χάρις στα νέα παραρτήματα που απέκτησε στην Κέρκυρα, στο Ναύπλιο, στην Γλυπτοθήκη στο Γουδή και στο Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα.

Επίσης η συλλογή της έχει εμπλουτιστεί με 3.000 νέα έργα, ανάμεσα στα οποία και δυο πίνακες του Θεοτοκόπουλου (El Greco).

Κατά τη διάρκεια της θητείας της έχουν διοργανωθεί στην Εθνική πινακοθήκη σημαντικές εκθέσεις τόσο ξένων όσο και Ελλήνων καλλιτεχνών, όπως αυτήν τον χειμώνα του 1992-93 με θέμα «Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν» με πάνω από 600.000 επισκέπτες.

Τα εκθέματα αυτής της έκθεσης είχαν έρθει με πρόγραμμα ανταλλαγής από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και από την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον. Οι δράσεις αυτές έχουν πραγματοποιηθεί από χορηγίες που κάλυψαν ποσοστό 60-100%.

Μετά από προσπάθειες χρόνων, εκπονήθηκε μελέτη επέκτασης του κτιριακού συγκροτήματος της ΕΠΜΑΣ, προσθέτοντας 11040 m2 στους χώρους της και εκσυγχρονίζοντάς την μουσειολογικά, αισθητικά και λειτουργικά.

Συγγραφικό έργο 

Παράλληλα συμμετείχε σε πολλά επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ έχει συγγράψει 21 βιβλία και χιλιάδες επιστημονικές μελέτες και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες, όπως και περισσότερα από εκατό εισαγωγικά κείμενα σε καταλόγους εκθέσεων.

Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα: Δεν πιστεύω στην τύχη αλλά… στο τυχαίο

Σε συνέντευξή της το 2017 στο CretaTV, η κα Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα είχε μιλήσει για τα παιδικά της χρόνια στην Κρήτη και είχε αποκαλύψει ότι είχε εγκαταλείψει το σχολείο και έκανε αγροτικές δουλειές, ενώ εργάστηκε και ως πωλήτρια σε κατάστημα συγγενικού της προσώπου. Ιδιαίτερη αναφορά έκανε και στη γνωριμία της με τον Δημήτρη Πλάκα.

«Στη δική μου ζωή έπαιξε πάρα πολύ μεγάλο ρόλο το “τυχαίο”. Δεν λέω η τύχη γιατί δεν πιστεύω στην τύχη. Πιστεύω στο τυχαίο γεγονός και πώς ο άνθρωπος μπορεί να εκμεταλλευθεί το τυχαίο για να αλλάξει δρόμο.

Σκέφτομαι πολλές φορές ότι εάν είχα τελειώσει την Εμπορική Σχολή θα ήμουν μια συνταξιούχος της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, καθώς τότε ήταν περιζήτητοι οι απόφοιτοι της Εμπορικής Σχολής.

Ευτυχώς που διέκοψα. Ευτυχώς που έγινε κοινοτικό Γυμνάσιο στο Αρκαλοχώρι και ο Δημήτρης Πλάκας ήρθε να διδάξει. Είχαμε μια διαφορά 10 ετών.

Επειδή δούλευα στο κατάστημα ως πωλήτρια και ο θείος μου ήταν μορφωμένος, ερχόταν εκεί ο Δημήτρης Πλάκας και έκαναν παρέα.

Άρχισα να παίρνω βιβλία από την πλούσια βιβλιοθήκη που τον… συνόδευε.

Είχε έρθει με μια άδεια βαλίτσα, αλλά με 4.000 βιβλία και ένα πικάπ. Ήταν ο εμπνευσμένος δάσκαλος. Έλεγε στους μαθητές του ότι δεν θέλει να είναι πρώτοι, αλλά να είναι ο εαυτός τους.

Δάνειζε βιβλία από την βιβλιοθήκη του και έτσι εφάρμοζε το σύστημα αυτό. Εγώ ήμουν και ερωτευμένη και ήθελα στα μάτια του να φανώ καλύτερη και από ό,τι ήμουν».

Τα παιδιά που δεν απέκτησε

Τα πρώτα χρόνια ως ζευγάρι αντιμετώπιζαν πολλές οικονομικές δυσκολίες.

Μάλιστα, όπως αποκάλυψε η ίδια σε συνέντευξη της κατάφερε «να χτίσει σπιτικό» 15 χρόνια μετά τον γάμο του. Οι δυο τους τα έβγαζαν δύσκολα πέρα και όσα χρήματα κέρδιζαν τα δαπανούσαν σε βιβλία και παραστάσεις.

Το ζευγάρι δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, όμως ο Δημήτρης Πλάκας είχε καταφέρει να μεταλαμπαδεύσει την αγάπη για τη μάθηση σε παρά πολλά παιδιά. Ο σύζυγος της πέθανε τον Ιούνιο του 1992 και τάφηκε στον οικογενειακό τάφο της μητέρας του στη Σύρο.

Η Μαρίνα Λαμπράκη – Πλάκα είχε εξομολογηθεί σε συνέντευξή της στα ΝΕΑ το 1998, ότι για χρόνια έβρισκε μηνύματα αγάπης από μαθήτριές του στον τάφο του.

Βραβεύσεις

• Βραβείο Καζαντζάκη του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης (1985),
• Α΄ Κρατικό Βραβείο Μελέτης-Δοκιμίου για το βιβλίο Περί Ζωγραφικής-Αλμπέρτι και Λεονάρντο (1988),
• πολλά παράσημα και διακρίσεις:
• παράσημο του Ιππότη και Ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1997 και 2005),
• παράσημο του Αλφόνσου του Σοφού του Υπουργείου Πολιτισμού της Ισπανίας (2000),
• Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας (2004),
• Βραβείο ΤΕΙ Κρήτης (2005),
• Βραβείο International Lions (2006),
• Βραβείο XENIA (2006),
• παράσημο του Ιππότη και Ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών της Ιταλικής Δημοκρατίας (1994 και 2007),
• Βραβείο «Αριάδνη» από την Παγκρητική Ένωση Αμερικής (2009),
• παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας (2011).