Άλαν Τιούρινγκ: Ο διαπρεπής μαθηματικός που έσπασε τους κώδικες του ναζιστικού στρατού

«Πατέρας της σύγχρονης υπολογιστικής επιστήμης», «πατέρας της τεχνητής νοημοσύνης», o εξέχων μαθηματικός νους του Άλαν Τιούρινγκ καταπιάστηκε με πολλά, παρά το σύντομο του βίου του, αφήνοντας κληρονομιά ζηλευτή στα πεδία δράσης του.

Πρωτοπόρος στην ανάπτυξη της θεωρίας των υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης, θεωρητικός της λογικής και κρυπτογράφος φοβερός, ο Τιούρινγκ συνέβαλε όσο λίγοι στην αποκωδικοποίηση των μυστικών κωδίκων της ναζιστικής λαίλαπας, γεγονός που έσωσε εκατομμύρια ζωές και έκανε την πλάστιγγα του Β’ Παγκοσμίου να γείρει υπέρ των Συμμάχων.

Η συμβολή του στην κατάρριψη του «άβατου» των γερμανικών μηνυμάτων που αποστέλλονταν μέσω της συσκευής «Αίνιγμα» (Enigma) έδωσε τη δυνατότητα στις συμμαχικές δυνάμεις να κερδίσουν τη μάχη του Ατλαντικού, «συντομεύοντας τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατά δύο χρόνια», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά από μελετητές και ιστορικούς.

Το σπουδαίο αυτό μαθηματικό μυαλό, που έλυσε ταυτοχρόνως και ένα βιολογικό αίνιγμα στη μορφογένεση -ακόμα και σήμερα δυσπρόσιτο στους ερευνητές-, όχι μόνο δεν έλαβε τις δάφνες που του άξιζαν, αλλά η ζωή του θα γινόταν η ίδια πεδίο μάχης: λόγω της ομοφυλοφιλίας του, καταδικάστηκε σε χημικό ευνουχισμό, γεγονός που θα τον οδηγήσει στην αυτοκτονία το 1954.

Ο ιδιοφυής μαθηματικός και πρωταγωνιστής στην αντικατασκοπεία του Β’ Παγκοσμίου καταδικάστηκε το 1952 για ομοφυλοφιλική ερωτική σχέση, όταν και υποβλήθηκε σε πειραματική χημική στείρωση στο πλαίσιο της «θεραπείας» της εποχής για την «πάθησή» του. Η καταδικαστική απόφαση σήμανε το τέλος της σταδιοδρομίας του στις κρυπτογραφικές υπηρεσίες της Βρετανίας, με τον ίδιο να δίνει άδοξο τέλος στη ζωή του 2 χρόνια αργότερα.

Ο άνθρωπος που γνωρίζει καλά κάθε φοιτητής πληροφορικής του πλανήτη, μέσω της Μηχανής Τιούρινγκ (Turing Machine) αλλά και της Δοκιμής Τιούρινγκ (Turing Test) στον τομέα του artificial intelligence, ο νους που έσπασε τον μυστικό κώδικα των ναζί όχι μόνο δεν ανακηρύχθηκε ήρωας, αλλά εξαναγκάστηκε από μια κοινωνία υποκριτική σε «θεραπεία» για τις σεξουαλικές του προτιμήσεις, γεγονός που τον ώθησε στην αυτοκτονία…

Πρώτα χρόνια

Ο Άλαν Μάθισον Τιούρινγκ γεννιέται στις 23 Ιουνίου 1912 στο Λονδίνο, μέσα σε μεσοαστκή οικογένεια δημοσίων υπαλλήλων. Από πολύ νωρίς θα επιδείξει σημάδια της ευστροφίας του, κάτι που αναγνώρισαν οι δάσκαλοί του, χωρίς απαραίτητα να σεβαστούν. Σε ηλικία 13 ετών, εντάσσεται στις σχολικές τάξεις του περίφημου ιδρύματος Sherborne School, όπου και ανέπτυξε το πάθος του για τα μαθηματικά και τις επιστήμες, λύνοντας προχωρημένα μαθηματικά προβλήματα χωρίς καν να έχει τον στοιχειώδη λογισμό.

Αποφοιτώντας, ο Τιούρινγκ γράφεται στο King’s College του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ (1931-1934), με την πτυχιακή του εργασία στη θεωρία του υπολογισμού και των αλγορίθμων να φανερώνει τη διάνοιά του και να καλεί το διδακτικό προσωπικό να τον εντάξει στις τάξεις του: του χορηγείται αυτομάτως θέση ερευνητή στη σχολή!

Το 1936, ο Τιούρινγκ δημοσιεύει την περίφημη εργασία του «On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem», στην οποία παρουσιάζει την ιδέα μιας μηχανής (που αργότερα θα ονομαστεί «Καθολική Μηχανή Τιούρινγκ» και τελικά «Μηχανή Τιούρινγκ») που θα μπορούσε να υπολογίσει οτιδήποτε μπορεί να υπολογιστεί. Κι εδώ ακριβώς εδράζεται η κεντρική ιδέα της σύγχρονης πληροφορικής.

Για τα επόμενα δύο χρόνια, ο Τιούρινγκ θα βρεθεί στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, σπουδάζοντας μαθηματικά και κρυπτολογία στο Institute for Advanced Study στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Αφού λάβει και το διδακτορικό του από το Πρίνστον το 1938, επιστρέφει στο Κέιμπριτζ και πιάνει δουλειά στη βρετανική υπηρεσία αποκρυπτογράφησης (Government Code and Cypher School)…

Κρυπτανάλυση και πρώιμα υπολογιστικά συστήματα

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τιούρινγκ θα βρεθεί στο περίφημο Μπρέτσλεϊ Παρκ, την καρδιά της Βρετανικής Υπηρεσίας Αντικατασκοπείας, όπου και θα γίνει ο κινητήριος μοχλός της έρευνας για την αποκρυπτογράφηση των κωδικοποιημένων γερμανικών μηνυμάτων. Εκεί θα προβεί σε 5 καθοριστικές συνεισφορές στον τομέα της αποκρυπτογράφησης, προσδιορίζοντας επακριβώς το «Βombe», την ηλεκτρομαγνητική συσκευή που ήταν σε θέση να αποκωδικοποιεί τα μυστικά σήματα του γερμανικού «Enigma»!

H εργασία του στον τομέα της αποκωδικοποίησης δεν σταμάτησε φυσικά εκεί: χρησιμοποιώντας προωθημένες υπολογιστικές τεχνικές, πάντρεψε τα μαθηματικά με την αποκρυπτογράφηση, μετασχηματίζοντας άρδην το τοπίο και δείχνοντας τον δρόμο που θα έπρεπε να ακολουθήσει στο μέλλον ο τομέας (λόγω της απόρρητης φύσης των εργασιών του, η Βρετανική Υπηρεσία Αντικατασκοπείας περίμενε μέχρι τον Απρίλιο του 2012 για να δημοσιοποιήσει τις συνεισφορές του στα Εθνικά Αρχεία του Ηνωμένου Βασιλείου).

Μεταπολεμικά, στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ο Τιούρινγκ επέστρεψε στο Λονδίνο, αναλαμβάνοντας πια καθαρά ερευνητική θέση στο National Physical Laboratory. Εκεί είναι που θα αφήσει τη μεγαλύτερη κληρονομιά του, μέσω του πειραματικού σχεδιασμού για το «Automatic Computing Engine», δημιουργώντας έναν καινοτόμο σχεδιασμό για τους υπολογιστές του μέλλοντος. Προβαίνοντας στην αυστηρή μαθηματική διατύπωση της έννοιας του αλγορίθμου, που ήταν τότε στα σπάργανα, έδειξε ότι είναι δυνατόν να υπολογιστούν πρακτικά τα πάντα, μέσω αντίστοιχων προγραμμάτων και λογισμικών διατάξεων.

Παρά το γεγονός ότι δεν ολοκλήρωσε ποτέ μια λειτουργική εκδοχή του υπολογιστικού του συστήματος, εξαιτίας περιπλοκών στην ανάπτυξή του και τη χρηματοδότηση, οι πρωτοποριακές του εργασίες επηρέασαν άπαντες και χρησίμευσαν ως υποδειγματικό μοντέλο πάνω στο οποίο βασίστηκαν οι πρώτοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές του κόσμου (ο βρετανικός DEUCE και ο αμερικανικός Bendix G-15, μεταξύ άλλων): η υπολογιστική συσκευή του Τιούρινγκ βασιζόταν στην κοινή σήμερα πεποίθηση ότι πολλαπλές εργασίες θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν μέσω αλλαγής του λογισμικού και όχι των εξαρτημάτων της.

Ασίγαστος και πολυμαθής, μετακινείται στα τέλη της δεκαετίας του ’40 στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, αναλαμβάνοντας προβεβλημένες θέσεις στο Τμήμα Μαθηματικών και κατόπιν στο εργαστήριο υπολογιστών του εκπαιδευτικού ιδρύματος. Εκεί θα μιλήσει για πρώτη φορά για την τεχνητή νοημοσύνη, στην εργασία του 1950 «Computing machinery and intelligence», προτείνοντας μια πειραματική διάταξη (Δοκιμή Τιούρινγκ) για τον καθορισμό προτύπων για τις μηχανές που διαθέτουν νοημοσύνη: έναν τρόπο δηλαδή να διαπιστωθεί πειραματικά αν ένα σύστημα διαθέτει αυθεντικές γνωστικές ικανότητες και μπορεί να «σκεφτεί». Στις επόμενες δεκαετίες, η Δοκιμή Τιούρινγκ θα φέρει την επιστημονική συζήτηση στην επικράτεια της τεχνητής νοημοσύνης, επηρεάζοντας καθοριστικά το ερευνητικό πεδίο…

Επιπρόσθετα, ο Τιούρινγκ εργάστηκε και στη λεγόμενη «μαθηματική βιολογία», ιδιαιτέρως στη μορφογένεση των φυτών, με τις πειραματικές του εργασίες να παραμένουν ωστόσο αδημοσίευτες μέχρι σχετικά πρόσφατα, το 1992…

Ομοφυλοφιλία, καταδίκη και θάνατος

Στην προσωπική του ζωή, ο Τιούρινγκ ήταν δαιμόνιος μαραθωνοδρόμος, με τις επιδόσεις του μάλιστα να λογίζονται ιδιαιτέρως ικανοποιητικές!

Ο ίδιος ήρθε σε επαφή με τη σεξουαλικότητά του ήδη από τα χρόνια της εφηβείας, με την ομοφυλοφιλία να είναι βέβαια απαγορευμένη στη Βρετανία στις αρχές του ’50. Αυτό φυσικά δεν τον έκανε να μασήσει τα λόγια του όταν τον Ιανουάριο του 1952 παραδέχτηκε στην αστυνομία ότι διατηρούσε ερωτικές σχέσεις με τον δράστη της επίθεσης στο σπίτι του, τον 19χρονο Arnold Murray.

Έτσι, διώχθηκε για «διαστροφή» και συνελήφθη, με το δικαστήριο να του δίνει την επιλογή της ορμονικής θεραπείας για την ιδιαίτερη λίμπιντό του ή τη φυλάκιση. Ο Τιούρινγκ διάλεξε το πρώτο και σύντομα θα υποβαλόταν σε χημικό ευνουχισμό, μέσω μιας πειραματικής διαδικασίας έγχυσης συνθετικών ορμονών στον οργανισμό του για έναν ολόκληρο χρόνο. Το φρικιαστικό τέλος της «θεραπευτικής αγωγής» ήταν να μείνει σεξουαλικά ανίκανος.

Ταυτοχρόνως, ως αποτέλεσμα της καταδίκης του, ο Τιούρινγκ έχασε τη μόνιμη θέση του στη Βρετανική Υπηρεσία Αποκρυπτογράφησης, με την όλη διαπρεπή σταδιοδρομία του στα ανώτερα ιδρύματα της χώρας να παίρνει έτσι απρόοπτο τέλος. Ο άνθρωπος που συνέβαλε όσο λίγοι στη βρετανική αντικατασκοπεία και άφησε πρωτογενές έργο στην επιστήμη ήταν πλέον άνεργος και κοινωνικά απαξιωμένος.

Ο Τιούρινγκ πέθανε στις 7 Ιουνίου 1954, με την ιατροδικαστική έκθεση να δείχνει ίχνη κυανίου στο μισοφαγωμένο μήλο που βρέθηκε δίπλα στο πτώμα του. Θεωρήθηκε λοιπόν αυτοκτονία, αν και νεότερα ευρήματα θέτουν εν αμφιβόλω τη θεωρία της αυτοκτονίας, με πλήθος βιογράφων, φίλων και οικείων του να εκτιμούν ότι το περιστατικό ήταν κατά πάσα πιθανότητα ατύχημα…

Βραβεία, αναγνώριση και απολογία

Λίγο μετά τον θάνατό του, του απονεμήθηκε το βραβείο Order of the British Empire για το σύνολο της πρωτοποριακής δουλειάς του, ενώ το 2007 αποκαλύφθηκε το άγαλμά του στην υπηρεσία που μεγαλούργησε, το Μπρέτσλεϊ Παρκ.

Το περίφημο Πανεπιστήμιο Πρίνστον τον ονόμασε ως τον δεύτερο σημαντικότερο απόφοιτό του σε όλη την πλούσια ιστορία του ιδρύματος, ενώ το περιοδικό «Time» δεν παρέλειψε να τον συμπεριλάβει στις 100 κορυφαίες μορφές του 20ού αιώνα.

Και πώς θα μπορούσε να συμβεί εξάλλου διαφορετικά, αφού κάθε φορά που ανοίγουμε τον υπολογιστική μας και πληκτρολογούμε κάτι δουλεύουμε πάνω σε μια ενσάρκωση της Μηχανής Τιούρινγκ! Γι’ αυτό και η επιστήμη των υπολογιστών τον τίμησε αποκαλώντας τον «πατέρα» της.

Τέλος, στις 10 Σεπτεμβρίου 2009, ο τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν απολογήθηκε μεταθανάτια στον Τιούρινγκ εκ μέρους της κυβέρνησης για τη δίωξή του ως ομοφυλόφιλου. Κι αυτό γιατί τον Άλαν Τιούρινγκ αξίζει να τον θυμόμαστε για την καθοριστική συνεισφορά του στην πολεμική προσπάθεια αλλά και τη σπουδαία κληρονομιά που άφησε στα μαθηματικά, τη λογική, την πληροφορική και τη βιολογία…