Το έθιμο του Κλήδονα στη Κρήτη

Ο Κλήδονας είναι ένα ελληνικό έθιμο που τελείται στις 24 Ιουνίου, την ημέρα του Αγίου Ιωάννου σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα. Από περιοχή σε περιοχή παρατηρούμε διαφορές στην αναβίωση του εθίμου. Στην Κρήτη συγκεκριμένα το έθιμο αναβιώνει ως εξής:

Την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού, και κάποια ή κάποιες από αυτές φέρνουν από το πηγάδι ή την πηγή το “αμίλητο νερό”. Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο, κόσμημα, κλειδί κ.α.), το λεγόμενο ριζικάρι.

Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι (“κλειδώνεται”) και τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων. Λέγεται ότι, οι ανύπαντρες που έχουν ρίξει ριζικάρι στο δοχείο, τη νύχτα θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο. Ανήμερα του Αϊ-Γιαννιού, αλλά πριν βγει ο ήλιος, η υδροφόρος νεαρή της προηγουμένης φέρνει μέσα στο σπίτι το αγγείο.

Το μεσημέρι, ή το απόγευμα, συναθροίζονται πάλι οι ανύπανδρες κοπέλες και οι υπόλοιποι χωριανοί για να παίξουν το ρόλο μαρτύρων της μαντικής διαδικασίας. Καθισμένη στο κέντρο της συντροφιάς, η υδροφόρος νεαρή ανασύρει ένα-ένα από το αγγείο τα αντικείμενα, που αντιστοιχούν στο “ριζικό” κάθε κοπέλας και μια άλλη, κάποια που έχει ποιητικό ή μαντικό ταλέντο απαγγέλλει ταυτόχρονα τυχαίες μαντινάδες. Μαντινάδες που είναι επηρεασμένες απλώς και μόνο από τη θέα του ριζικαριού, αφού η μαντιναδολόγος δεν ξέρει σε ποιον ανήκει το κάθε ριζικάρι. Η μαντινάδα που αντιστοιχεί στο αντικείμενο (ριζικάρι) της κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνάει το μέλλον της και σχολιάζεται από τους υπόλοιπους, που προτείνουν τη δική τους ερμηνεία σε σχέση με την ενδιαφερόμενη. Σε κάποιας κοπέλας το ριζικάρι ο αείμνηστος μαντιναδολόγος Καμινοκωστής, είχε πει την εξής μαντινάδα:

Σα μάθει ο σκύλος γράμματα κι η γάτα να διαβάζει
τότε και συ θα παντρευτείς να κάμει ο κόσμος χάζι….
(Και η κοπελιά αυτή πράγματι μέχρι σήμερα δεν έχει παντρευτεί!)

Μετά που θα βγουν όλα τα ριζικάρια από το υδροφόρο αγγείο, η υδροφόρος νεαρά χύνει το νερό του αγγείου μέσα σε ένα πηγάδι σταυρωτά και στη συνέχεια το σκεπάζει με ένα κόκκινο πανί. Το μεσημέρι ή τα μεσάνυκτα οι κοπέλες, ενίοτε και νεαροί, σηκώνουν προσεκτικά το πανί, ώστε να μη δει φως το νερό του πηγαδιού, και βάζουν μέσα το κεφάλι τους. Συνάμα η υδροφόρος με ένα καθρέπτη κατεβάζει τις ακτίνες του ήλιου ή του φεγγαριού μέσα στο πηγάδι και οι κοπέλες ρίχνοντας με ειδικό τρόπο μια – μια τα ριζικάρια τους μέσα στο πηγάδι και εκεί στα κύματα του νερού του πηγαδιού οι παριστάμενοι βλέπουν υπερφυσικά ή μεταφυσικά φαινόμενα, τα οποία επεξηγούν μετά οι μεγαλύτερες και μυημένες γυναίκες, όπως επίσης και αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει ή το πρόσωπο που θα παντρευτούν κ.α.

Σύμφωνα με ορισμένους η λέξη «Κλήδωνας» προέρχεται από τη λέξη κλειδί που ανοίγει και κλείνει το κουτί τη τύχης, εξ ου και οι μαντινάδες:

Κλειδώνουμε τον κλήδονα μ’ ένα μικιό κλειδάκι, κι απόης τον αφήνουμε έξω στο φεγγαράκι

Με τις φωτιές του Αϊ-Γιαννιού είδα την ομορφιά σου,κ’ είπα να πέσω να καώ μέσα στην αγκαλιά σου.

Ένα αστέρι τ ’Αϊ Γιαννιού μήνυμα θα σου φέρει,το πόσο θέλω να γενώ παντοτινό σου ταίρι
Τ’Άη Γιαννιού στον Κλήδονα που τις φωθιές πηδούνε,οι κοπελιές ελπίζουνε καλό γαμπρό να βρούνε.

Ανήμερα τ’ Άη Γιαννιού με καλομοίρας χέρι,θε να γραφτεί αιώνια πως θα σε κάνω ταίρι
Κιονά τ΄αμίλητο νερό που’ ναι στο κιούπι μέσα,πίνω το μα κατέχω το ότι δεν έχει μπέσα
Μου το πανε στο Κλήδονα πως θα με κάνεις ταίρι,μα την αυγή που ξύπνησα σε πήρε το αγέρι
Σας εύχομαι από καρδιάς του Κλήδονα τ΄αστέρι,στιγμές πολλές στιγμές χαράς στο σπίτι σας να φέρει.

Κρητικοπούλα κοπελιά με το σταμνί στον ώμο,φέρε τ’ αμίλητο νερό και πρόσεχε στο δρόμο
Στον Κλήδονα χαροκοπούν κι έλα στο πανηγύρικαι στα παλιά μας χωρατά η σκέψη να γιαγύρει.

Του Κλήδονα τα μυστικά κανείς δεν τα κατέχει,μόνο τ’ αμίλητο νερό που στο κουρούπι έχει.
Ας πιεί τ’ αμίλητο νερό μα μένα μη μου δώσει,για να της λέω σ’ αγαπώ μέχρι να ξημερώσει
Τα ριζικάρια ρίχνουνε στον Κλήδονα με χάρη,για να προβλέψουν ποια με ποιόν θα γίνουνε ζευγάρι.

Άσπρο γαρύφαλλο κρατώ , κόκκινο θα το βάψω,κι αν το πετύχω στην μπογιά, πολλές καρδιές θα κάψω.