Περί έρωτος και αγάπης

Η ιστορική αλήθεια σχετικά με το πρόσωπο του «αγίου» Βαλεντίνου δεν είναι καθόλου ξεκάθαρη. Τα ελάχιστα ιστορικά στοιχεία συμπλέκονται με θρύλους και παραδόσεις προχριστιανικής προέλευσης.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία Άγιος με το όνομα Βαλεντίνος («Ουαλεντίνος) τιμάται στις 24 Οκτωβρίου. Πρόκειται για Μάρτυρα της Εκκλησίας, που μαρτύρησε μαζί με άλλους δύο, τους Μάρκο και Σωτήριχο. Το μόνο στοιχείο που γνωρίζουμε γι’ αυτούς είναι ότι μαρτύρησαν «κατά γης συρόμενοι». Πέραν αυτού δεν γνωρίζουμε τίποτε απολύτως. Η σχέση τους με τον «άγιο των ερωτευμένων» φαίνεται εντελώς απίθανη. Άλλος άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας φέρεται με το όνομα Βαλεντίων και τιμάται στις 24 Απριλίου. Εκείνος, όμως, μαρτύρησε σε μια πόλη της Βουλγαρίας και τα λίγα στοιχεία που γνωρίζουμε για τη ζωή του δεν συμφωνούν με τις παράδοσεις που κυκλοφορούν για τον «άγιο των ερωτευμένων».

Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη από τις παραδόσεις αυτές, ο Βαλεντίνος είναι άγιος της Καθολικής Εκκλησίας και υπήρξε ιερέας στη Ρώμη την εποχή του αυτοκράτορα Κλαυδίου του Β’ τον 3ο μ.Χ. αι.. Λόγω των αιματηρών εκστρατειών της εποχής και της άρνησης των πολιτών να μετέχουν σ’ αυτές με πρόφαση τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις, ο αυτοκράτορας απαγόρευσε αυστηρά για ένα διάστημα τους γάμους. Τότε ο Βαλεντίνος μαζί με έναν άλλον ιερέα, ονομαζόμενο Μάριο, τελούσαν κρυφά γάμους ζευγαριών, με αποτέλεσμα να γίνουν αντιληπτοί από τις αρχές και να θανατωθούν με φρικτά μαρτύρια. Σύμφωνα με την παράδοση αυτή, ο «άγιος» Μάριος σχεδόν ξεχάστηκε, ενώ ο «άγιος» Βαλεντίνος παρέμεινε στη μνήμη των ανθρώπων, ως προστάτης των ερωτευμένων.

Μια άλλη εκδοχή συνδέει την εορτή των ερωτευμένων με αρχαίες ειδωλολατρικές συνήθειες. Αιώνες προ Χριστού οι Ρωμαίοι γιόρταζαν την ίδια εποχή (14-15 Φεβρουαρίου) μια αισθησιακή εορτή προς τιμήν κάποιου Lupercus, κυνηγού λύκων, με την ονομασία Lupercallia. Μέρος της εορτής ήταν και το έθιμο της ανταλλαγής δώρων μεταξύ «αγαπημένων», όπως γίνεται και σήμερα στην περίπτωση του «αγίου» Βαλεντίνου. Σύμφωνα με άλλο έθιμο, έβαζαν τα ονόματα νέων κοριτσιών σ’ ένα κουτί, από το οποίο οι άντρες επέλεγαν λαχνούς και κατέληγαν συνήθως στην πορνεία και τα όργια με την «τυχερή» της κλήρωσης. Η εορτή, φαίνεται, συνεχίστηκε και στη χριστιανική εποχή, όπου έγιναν προσπάθειες κατάργησής της. Όμως, αυτό που τελικά κατορθώθηκε, ήταν ν’ αλλάξει χαρακτήρα και από Lupercallia να μεταβληθεί σε εορτή του «αγίου» Βαλεντίνου.

Μιλάμε για «sex» όταν η σεξουαλική πράξη αποβλέπει αποκλειστικά στην ηδονή και μόνο. Όταν γίνεται εγωιστική χρήση του άλλου ανθρώπου για απολαβή ηδονής και μόνο. Όταν δηλ. η σεξουαλική πράξη δε γίνεται ως η φυσική εξέλιξη ενός έρωτα ή ενός δεσμού, δύο ανθρώπων που αποβλέπουν στην οικοδόμηση της αγάπης. Οι συνέπειες του «sex», όταν αυτονομείται από τον έρωτα και την αγάπη είναι καταστρεπτικές σε όλες τις περιπτώσεις. Λέει ,σχετικά, ο καθηγητής Σταύρος Φωτίου: «στον κόσμο της απουσίας αγάπης ο αποξενωμένος άνθρωπος, βλέπει τον άλλο ως απρόσωπο αντικείμενο, ως όργανο για χρήση και κατάχρηση…Ο άνδρας εκλαμβάνει τη γυναίκα σαν αντικείμενο για κτήση και κατάκτηση, σαν σκεύος ηδονής για σεξουαλική εκτόνωση. Αλλά και ο δούλος εκδικείται τον αφέντη του καθιστώντας τον δούλο δούλου. Η γυναίκα εκδικείται τον άνδρα γενόμενη αντικείμενο ενός πόθου, υποτάσσοντας τον ψυχολογικά …….Η επιθυμία αυτονομείται από την αγάπη. Η ένωση των σωμάτων δεν εκφράζει και δεν υπηρετεί την ένωση των ψυχών….»

Ο έρωτας εκφράζει μια αποκλειστικότητα ασφαλώς πολύ σημαντική, ξεπερνώντας και το «sex» και την ανωνυμία του φύλου. Πρόκειται για μια έκσταση ή επιθυμία, στην οποία ο άνδρας ή η γυναίκα παρουσιάζονται ζηλωτές μιας αποκλειστικής προσωπικής σχέσης. Δεν είναι καθόλου άνευ σημασίας ότι η Ορθόδοξη Παράδοση χρησιμοποιεί τον έρωτα των ανθρώπων σαν τύπο του θείου έρωτα. «Ο έρωτας των σωμάτων να σου γίνεται τύπος του πόθου προς το Θεό, όμοιος με αυτόν που έχει ο μοναδικός εραστής προς την ερωμένη του». Και το γράφει αυτό ένας από τους ασκητικότερους Πατέρες, ό Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Και τούτο με την έννοια ότι «ο αληθινός έρωτας δεν αφήνει τους εραστές να ανήκουν στον εαυτό τους, αλλά στους ερωμένους και απαιτεί να ζουν όχι τη δική τους ζωή, αλλά τη ζωή του εραστή, σαν υπερβολικά αγαπητή», λέει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής .

Μ’ αυτή την έννοια, ο έρωτας δεν μπορεί παρά να αποκορυφώνεται στην πραγματική αγάπη, να κατοικεί στην καρδιά που είναι γεμάτη από αγάπη, στο επίπεδο δηλ. εκείνο στο οποίο η ζωή μας κατακλύζεται από την παρουσία του αγαπημένουπροσώπου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει ότι «ο έρωτας του άνδρα προς τη γυναίκα και τανάπαλιν «έρως εμφωλεύων τη φύσει» . Δεν είναι ο έρωτας κακός ή παρα φύσιν , αλλά είναι μέρος της φύσης του ανθρώπου, βαθιά φυτευμένος μέσα στην ανθρώπινη ψυχή και όχι απλά σαρκική επιθυμία.Ο έρως είναι η δύναμη που ενώνει την ουσία του ανθρώπου σε μία και τον ολοκληρώνει . Η Εύα δημιουργήθηκε από την ουσία του Αδάμ. Στον Αδάμ (ή στον κάθε άνδρα) ενούται ξανά το έτερο μέρος του ανθρώπινου γένους με τη δύναμη του έρωτα για να ολοκληρώσει τον άνθρωπο στη μία του ουσία. Επειδή η γυναίκα έγινε από την πλευρά του άνδρα τώρα είναι σαν δύο μισά. Στο μυστήριο αυτό της αγάπης τα δύο συνέρχονται και γίνονται ένα σώμα.Η εφευρετική σοφία του Θεού διήρεσε το ένα σε δύο αντίθετα από την αρχή και θέλοντας να δείξει ότι και μετά τη διαίρεση πάλι ένας μένει, δεν επέτρεψε να είναι επαρκής ο ένας για τη γέννηση των παιδιών. Γιατί δεν είναι ο ένας ποτέ, αλλά το ήμισυ του ενός.Γιατί η γυναίκα και ο άνδρας δεν είναι δύο άνθρωποι, αλλά ένας άνθρωπος.Ο έρωτας είναι η δύναμη που οδηγεί στην ένωση αυτή. Ο έρως όμως αυτός δεν πρέπει να είναι μόνο στο σώμα, αλλά και στη ψυχή. Και τότε ο έρως θα παραμένει δυνατός επειδή είναι έρως του κάλλους της ψυχής και όχι του σώματος

Η αγάπη είναι δώρο Θεού , που προσφέρεται σε όσους το ζητούν. Η ανδρόγυνη σχέση δεν στηρίζεται σε δίκαιο διακανονισμό υποχρεώσεων και δικαιωμάτων, αλλά στην αυτοθυσία και στην αυτοπροσφορά των αγαπώντων προσώπων. Δύο ψυχές σ’ ένα σώμα και δυο σώματα σε μία ψυχή, να τι είναι έρωτας για την Εκκλησία. Πότε αμφισβητείται ο έρωτας? Όταν εκπίπτει σε ερωτισμό, είτε μηχανοποιημένο, είτε απρόσωπο. Από το σημείο που καταντά μια διαδικασία η οποία ζητά χωρίς να δίνει. Είναι κρίμα γιατί ερωτευόμαστε και «κάνουμε έρωτα» επειδή δεν έχουμε τίποτα άλλο να κάνουμε. Χωρίς δηλ. να έχει προηγηθεί η έκπληξη και η έκσταση που μας βγάζει από τον εαυτό μας για να συναντήσουμε το πρόσωπο του άλλου. Ο έρωτας αμφισβητείται από τη στιγμή που χάνει τον προσανατολισμό του προς τη νοσταλγία της προσωπικής κοινωνίας. Προς την αυθεντική αγάπη που δε ζητεί «τα ευατής», δηλ. την ανιδιοτελή αγάπη. Να λοιπόν, η πηγή της αδυναμίας των σχέσεων του άνδρα και της γυναίκας, το λάθος ή το ψέμα, που καταστρέφει κάθε άνοιγμα: όταν λέμε «αγάπη» να εννοούμε το «sex» και τον έρωτα, και το αντίστροφο.

Ο καθηγητής Γεώργιος Πατρώνος λέει τα εξής περί έρωτα και αγάπης: « η συζυγική ζωή χρειάζεται ένα ισχυρό κίνητρο, τον έρωτα. Την εσωτερική εκείνη παρόρμηση της εγκατάλειψης των πάντων για την αφοσίωση και προσκόλλησης σ’ ένα πρόσωπο της ελεύθερης εκλογής. Χρειάζεται η μεταμόρφωση που φέρνει στη ζωή των δύο ένας αληθινός έρωτας. Μεταμόρφωση των αισθημάτων, του χαρακτήρα και των σκοπών της ζωής. Αλλά, πάνω απ’ όλα ο έρωτας μεταμορφώνει και βαθαίνει τη σεξουαλική συμπεριφορά, της αφαιρεί τον ενστικτώδη και ζωικό χαρακτήρα. Ο έρωτας δεν έχει καμιά σχέση με το βέβηλο και ανήθικο. Αντίθετα, καλλιεργεί και πλουτίζει τον άνθρωπο γιατί στη φύση του ο έρωτας «δεν είναι απλώς ανθρώπινος, αλλά από τον ίδιο το Θεό σπάρθηκε στις καρδιές των ανθρώπων», όπως λέει και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς τονίζει ότι «πάσα αγάπη δι ενώσεως έχει την τελείωσιν».

Η αγάπη μέσα στο γάμο οδηγεί τον έρωτα στην τέλεια μορφή του και τον κάνει διαχρονικό και αιώνιο. Το μυστήριο αυτό της αγάπης εν Χριστώ μεταμορφώνει τους συζύγους από άτομα σε αγαπώμενα πρόσωπα και ο γάμος τους γίνεται μορφή ζωής κοινής αποδοχής και πορεία χαράς. Αυτό το μυστήριο της αγάπης για την κοινή πορεία μέσα στη ζωή δείχνει και ο χορός που κάνει το ζευγάρι των νεόνυμφων, πιασμένο χέρι με χέρι, γύρω από την τράπεζα, κατά την τελετή του στεφανώματος. Η συμμετοχή του ιερέα και όλης της κοινότητας σ’ αυτό το χορό δείχνει τη ζωντανή παρουσία όλης της Εκκλησίας σ’ αυτό το μεγάλο μυστήριο της αγάπης. Ο γάμος, ως πράξη ελευθερίας, καταξιώνεται κυρίως από την αγάπη. Ενώ, ο άνθρωπος πάντοτε, είτε άνδρας, είτε γυναίκα αναζητάει την ελευθερία του και την απελευθέρωσή του από οποιαδήποτε μορφή υποταγής και δεσμεύσεως, αυτός ο ίδιος άνθρωπος και μάλιστα στις πιο εξαίσιες και όμορφες στιγμές της ζωής του, στην περίοδο εκείνη της σφριγηλής νιότης του, όταν αρχίζει να γιγαντώνεται η αυτοσυνειδησία του και η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας του, τότε ακριβώς το πρωτόγνωρο και βαθύ ερωτικό του αίσθημα, που το νιώθει ίσως ως το μοναδικό και καταδικό του βίωμα, τον ωθεί στην πιο βαθιά υποταγή και παράδοση, στο δεσμό ενός ισόβιου γάμου.

Και αυτό το αναζητάει και τ’ αποδέχεται ελεύθερα, το χαίρεται με τη ψυχή και το σώμα, έστω κι’ αν τον οδηγεί στην πιο μεγάλη απάρνηση του εαυτού του. Δε γίνεται αυτό από ηθικό χρέος ή από κοινωνική αναγκαιότητα, αλλά από το γεγονός μια βαθιάς αγάπης, που αισθάνεται να μεταμορφώνει τον κόσμο όλο και τον εαυτό του. Είναι μια στιγμή προσωπικής αυτοσυνειδησίας. Και αυτοσυνειδησία, ολοκλήρωση της προσωπικότητας και εύρεση του προσωπικού δρόμου, δε σημαίνει αποκοπή και μόνωση, αλλά κοινωνία και συνάντηση στο χώρο της αγάπης.

ΑΓΑΠΗ, όμως, τι είναι? Αληθινή και γνήσια αγάπη υπάρχει μεταξύ δύο ανθρώπων όταν και στων δύο τη ζωή ενεργεί το Μυστήριο, η άκτιστη ενέργεια του Σταυρού του Χριστού. Πονά ο άλλος? Πονά κι’ αυτός. Χαίρεται ο άλλος? Χαίρεται κι’ αυτός. Η αγάπη διδάσκεται. Κάποιος πρέπει να μας τη διδάξει. Όχι, όμως με λόγια, αλλά με το παράδειγμά του. Αλλιώς, δε θα μάθουμε ν’ αγαπάμε ποτέ. Κάποιος πρέπει να θυσιασθεί για να ζήσουμε εμείς. Εκείνος τότε θα είναι για μας ο δάσκαλος της αγάπης. Αυτός ο κάποιος, όμως, ήδη υπάρχει και μάλιστα για κάθε ψυχή. Υπάρχει ήδη κάποιος που θυσιάστηκε για να ζήσουμε εμείς. Για να μας διδάξει την αγάπη. Και αυτός δεν είναι άλλος από τον Ιησού Χριστό. Πολλοί μέσα στην ιστορία θυσιάστηκαν για ζήσει ένας άλλος ή μερικοί άλλοι. Κανείς, όμως, δε θυσιάσθηκε για να ζήσουμε όλοι μας, όσοι γεννήθηκαν και πέθαναν, όσοι ζουν και όσοι θα γεννηθούν. Κάτι τέτοιο άνθρωπος απλός δε μπορούσε να το κάνει. Μόνο Εκείνος μπορούσε και το έκανε.

Εκτός από το Χριστό, που μας έδωσε πανανθρώπινο παράδειγμα, δάσκαλος μπορεί να υπάρξει για μας και κάποιος άνθρωπος. Συνήθως αυτός ο κάποιος ή η κάποια είναι ο πατέρας και η μητέρα. Οι γονείς δεν αρκεί να φέρουν τα παιδιά του στον κόσμο. Πρέπει να τους διδάξουν και την αγάπη. Εκτός, όμως από τους γονείς και «κάποιος άλλος» μπορεί να γίνει δάσκαλος της αγάπης για μας. «Αυτός ο άλλος» μέσα στο γάμο είναι ο ή η σύζυγός μας. Αν θεμέλιο στη σχέση μας μ’ ένα άνθρωπο του άλλου φύλου βάλουμε τον έρωτα, ο έρωτας είναι μεν κάτι το φυσιολογικό και το υπέροχο, όμως δε είναι το θεμέλιο επάνω στο οποίο μας συμφέρει να κτίζουμε πάντοτε τη ζωή μας. Αν όμως, δε μείνουμε με αυτόν τον άνθρωπο στον έρωτα, αλλά από τον έρωτα περάσουμε στην αγάπη, τη γνήσια, την αληθινή, η οποία είναι ανιδιοτελής και «ου ζητεί τα ευατής», τότε πράγματι τη σχέση τη κτίζουμε πάνω στην πέτρα της αγάπης, που κρυμμένος μέσα της είναι ο ίδιος ο Χριστός.Κι’ αν ενυπάρχει στη σχέση μας αυτή η αγάπη, τότε όσες και όσο μεγάλες συμφορές κι’ αν μας έλθουν, η ζωή μας δε σαλεύεται, δε καταστρέφεται δεν αποτυγχάνει ποτέ. Γιατί? Διότι με τη Χάρη του Χριστού, που Τον πιστεύουμε και Τον αγαπάμε και Του ζητάμε να μας βοηθήσει, πάντα καταφέρνουμε και ξαναβρίσκουμε την ειρήνη της ψυχής και της ζωής μας. Εκείνος είναι ο Παντοκράτωρ, είναι ο Ζωοδότης, είναι η Ζωή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Αρχιμανδρίτης Παύλος Ιωάννου, εισήγηση σε θεολογικό σεμινάριο.
2. Σταύρος Σ. Φωτίου, Περιοδικό Σύναξη, τεύχος 77, σελ. 8-9.
3. Πρωτοπρεσβύτερος Παν. Παπαγεωργίου, «Από την άσκηση της παρθενίας στην άσκηση της αγάπης», Περιοδικό Σύναξη τεύχος 77, σελ. 55-57.

*Ιωάννα Κρητσωτάκη – Δρακωνάκη θεολόγος, πιστοποιημένη εκπαιδευτικός στη «Διαπολιτισμική και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση» από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, κάτοχος πιστοποιητικού «Διοίκησης και οργάνωσης εκπαιδευτικών μονάδων» και του «Ιnternational Diploma in Travel and Tourism» από τη Vellum International. Μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΕΚΠΑ με ειδίκευση στη «Σχολική Θρησκευτική Αγωγή».