Το Πάσχα των Καθολικών: Η ιστορία, τα ήθη και τα έθιμα

To 1054 η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ήδη για αιώνες σπασμένη σε δύο κομμάτια. Στην Ανατολική, τη Βυζαντινή: Ήταν η φυσική συνέχεια της αρχικής, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, τη “Νέα Ρώμη”, την πόλη που επέλεξε ο Μέγας Κωνσταντίνος το 330 ως έδρα του όταν η “παλιά” Ρώμη.

Γνώριζε μια μακρόχρονη περίοδο παρακμής και όταν το κέντρο βάρους των πολιτικών και στρατηγικών αποφάσεων για την επιβίωση της αυτοκρατορίας είχε μετακινηθεί προς τα ανατολικά. Και την Δυτική, την “Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία”: Που στην ουσία ήταν η τεχνητή αναβίωση της αρχικής, από Φράγκους και Γερμανούς βασιλείς, με πρωτεύουσες μακριά από τη Ρώμη.

Η αδιαφορία των Βυζαντινών για τη Δύση, (μετά τον Ιουστινιανό, που τον 6ο αιώνα είχε προσπαθήσει -και σε μεγάλο βαθμό καταφέρει- να ενώσει τα παλιά εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας), άφησε ένα κενό στην περιοχή, η οποία, όταν πια εκπολιτίστηκαν και τα τελευταία κύματα των βαρβάρων, άρχισε και πάλι να παίζει ένα σπουδαίο γεωπολιτικό ρόλο. Η πιο καλή λύση που είχαν οι Δυτικοί Αυτοκράτοτρες για να επισημοποιήσουν την κυριαρχία τους, ήταν η συμμαχία με τον αρχιεπίσκοπο της Ρώμης, τον Πάπα, τον σημαντικότερο από τους ηγέτες του Χριστιανισμού.

Το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών

Το 1054, λοιπόν, όταν επήλθε το τελικό Σχίσμα μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής εκκλησίας, δεν είναι παρά μια συμβολική χρονιά. Οι διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης είχαν οξυνθεί με τα χρόνια και το πραγματικό σχίσμα ήταν πραγματικότητα για πολύ καιρό. Όταν ο Πάπας Λέων Θ΄ και ο Πατριάρχης Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριος αντάλλαξαν μεταξύ τους αναθέματα, απλά επισημοποιήθηκε.

Στα χρόνια της καταδίωξης των Χριστιανών από τους ειδωλολάτρες Ρωμαίους, η πρώιμη Εκκλησία είχε εξελιχθεί με διαφορετικό τρόπο στις διάφορες περιοχές της Αυτοκρατορίας, όπως ήταν λογικό, εξ αιτίας του τεράστιου μεγέθους της. Όταν πια ο Χριστιανισμός έγινε νόμιμη θρησκεία, προέκυψαν τρεις Πατριάρχες, σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές: Ρώμη, Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια.

Σύντομα προστέθηκαν κι εκείνοι της Ιερουσαλήμ και της Κωνσταντινούπολης. Όταν ο Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας στην Ανατολή, διαιρώντας το κράτος πρακτικά στα δύο, οι τέσσερις τελευταίοι ανήκαν στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα να συμμαχούν πολύ συχνά εναντίον εκείνου της Ρώμης.

Το 1054, πιεσμένος και από τις πολιτικές φιλοδοξίες των συμμάχων του Φράγκων και Γερμανών, ο Πάπας απαίτησε να έχει εξουσία ανώτερη των τεσσάρων Πατριαρχών της Ανατολής και να ασκεί δικαιοδοσία πάνω τους. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι…

Διαφορές υπήρχαν σημαντικές και μεγάλες στα δόγματα του κάθε πατριαρχείου σχεδόν από πάντα. Ο περίφημος όρος “filioque” (και από τον Υιό), προκαλούσε διαφορετικές ερμηνείες. Στα λατινικά, η λέξη processio αφορά και την αποστολή αλλά και την εκπόρευση. Η αποστολική εκκλησία έλεγε ότι ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα, ενώ το Άγιο Πνεύμα “εκπορεύεται” από αυτόν. Επίσης, ότι ο Υιός “εστάλη” στη Γη από τον Πατέρα.

Το μπέρδεμα, λοιπόν, με τον λατινικό όρο είναι ότι οι Καθολικοί πρόσθεσαν το “filioque” με τρόπο που δείχνει ότι η αποστολή του Αγίου Πνεύματος γίνεται και από τον Υιό. Η Ορθόδοξη Εκκλησία έβλεπε ότι ο Πάπας στην ουσία έλεγε πως υπάρχει μια δομή μέσα στην Αγία Τριάδα και όχι μια μόνο, τριαδική οντότητα. Το 1054, το θέμα έληξε για πάντα. Η Χριστιανική Εκκλησία χωρίστηκε στα δύο οριστικά.

Ιουλιανό και Γρηγοριανό ημερολόγιο

Όπως είναι λογικό, για να δικαιολογήσουν στους λαούς τους οι θρησκευτικοί ηγέτες τα διαφορετικά τους δόγματα, χρειάζονταν και διαφορετικά έθιμα. Από το 1582, η Καθολική Εκκλησία άρχισε να υπολογίζει τις γιορτές της βάσει του νέου, του Γρηγοριανού ημερολογίου, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία λειτουργούσε με βάση το παλιό, το Ιουλιανό, αυτό, δηλαδή, που είχε υιοθετηθεί από τον Ιούλιο Καίσαρα, και χρησιμοποιείτο όταν εμφανίστηκε ο Χριστιανισμός.

Το “διορθωμένο” Γρηγοριανό ημερολόγιο είναι αυτό που χρησιμοποιείται παγκοσμίως σήμερα -η Ελλάδα ήταν η τελευταία χώρα που το υιοθέτησε, το 1926. Αλλά είναι άλλο πράγμα το πώς γυρίζει ο κόσμος και άλλο το πώς γιορτάζουν τις γιορτές του οι θρησκείες…

Σύμφωνα, λοιπόν, με την παράδοση, το Πάσχα, η Ανάσταση δηλαδή του Χριστού, γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου. Γι’ αυτό και φέτος οι Καθολικοί γιορτάζουν το Πάσχα τους σήμερα, αφού η πρώτη πανσέληνος μετά την 21η Μαρτίου σημειώθηκε στις 27 του μηνός. Σύμφωνα, όμως, με το Ιουλιανό ημερολόγιο που χρησιμοποιεί η Ορθόδοξη Εκκλησία, η εαρινή ισημερία δεν είναι στις 21 Μαρτίου, αλλά στις 3 Απριλίου.

Έτσι, ενώ για τους Καθολικούς το Πάσχα έρχεται από τις 22 Μαρτίου ως τις 25 Απριλίου κάθε χρόνο, για τους Ορθόδοξους έρχεται πάντα μία εβδομάδα ή και παραπάνω αργότερα, από τις 4 Απριλίου ως τις 8 Μαΐου (φέτος το γιορτάζουμε στις 5 Μαΐου).

Εκτός, όμως, από την ημερομηνία, δεν υπάρχουν πολλές άλλες διαφορές στο πώς γιορτάζεται το Πάσχα των Καθολικών και των Ορθόδοξων. Τελετουργικά, η κάθε Εκκλησία εννοείται ότι ακολουθεί δικές της συνήθειες, όπως με κάθε γιορτή ή καθημερινή ακολουθία άλλωστε.

Αλλά τα έθιμα δεν έχουν τόσο να κάνουν με τα θρησκευτικά δόγματα, όσο με τις συνήθειες του κάθε λαού. Το βάψιμο των αυγών, για παράδειγμα, είναι κάτι που συναντά κανείς σε όλες τις βαλκανικές χώρες, αλλά και σε αυτές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Δηλαδή, δεν τα βάφουμε μόνο οι Ορθόδοξοι, αλλά και βαθιά Καθολικοί λαοί όπως οι Πολωνοί, οι Τσέχοι ή οι Κροάτες -ακόμη και οι Προτεστάντες Γερμανοί (σημείωση: Το Πάσχα των Προτεσταντών συμπίπτει με των Καθολικών).

Στον Αγγλόφωνο κόσμο, υπάρχει το έθιμο των σοκολατένιων λαγών και αυγών, που σιγά σιγά πέρασε και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Φωτιές ανάβουν σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, όπου καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα. Αυτό το συναντά κανείς και καθολικά χωριά της Ιταλίας, αλλά και στην ορθόδοξη Κύπρο και Ελλάδα.

Ένα πολύ ιδιαίτερο “έθιμο” είναι αυτό που συναντά κανείς στις σκανδιναβικές χώρες. Όλες οι τηλεοπτικές σειρές μυστηρίου προγραμματίζονται για τη Μεγάλη Εβδομάδα! Όσον αφορά στο τι τρώγεται στο τραπέζι της Λαμπρής, ο κάθε λαός εννοείται ότι το προσαρμόζει στο μενού του.

Δεν θα βρει ποτέ κανείς αρνί, δηλαδή, στον αγγλόφωνο κόσμο ή στο Βορρά. Στην Σουηδία, ας πούμε, προτιμούν τη… ρέγγα. Στη Βραζιλία τρώνε κάτι που μοιάζει με φυστικοβούτυρο. Γενικά, το τραπέζι της Κυριακής του Πάσχα μόνο στην Ελλάδα είναι τόσο πλουσιοπάροχο, όσον αφορά στο κρέας.

Σε όλες τις χώρες η σημασία δίνεται στο γλυκό. Από το ρωσικό Πάσκα, στο ιταλικό Πανετόνε και βέβαια στο δικό μας Τσουρέκι, μερικά από τα πιο γευστικά γλυκά δημιουργούνται τις άγιες αυτές ημέρες.