 |  |  |
Ο Βασίλειος Καισαρείας (330-378 μ.Χ.) είναι ένας απ’ τους μεγάλους οικουμενικούς διδασκάλους της Εκκλησίας.
Τις απόψεις του «περί αγαθού και κακού» διατυπώνει ο Μέγας Βασίλειος στη διδακτική ομιλία, που φέρει τον παραπάνω τίτλο. Χρησιμοποιεί το επίθετο «πολυθρήλητον» για να χαρακτηρίσει το πρόβλημα του κακού. Το ίδιο θέμα εξετάζει, έστω και σε μικρότερη έκταση, στην «Εξαήμερο». Στην αρχή του ιερατικού του σταδίου, περ. το 360 μ.Χ., εξεφώνησε τις εννέα ομιλίες «Εις την Εξαήμερον», στις οποίες περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου και των όντων. Βασίστηκε στη διήγηση της Γενέσεως, αλλά και στην πλούσια φυσιογνωσία που είχε αποκτήσει κατά τη διάρκεια των σπουδών του. Η εξεταζόμενη, εδώ, διδακτική ομιλία δεν είναι γνωστό πότε εκφωνήθηκε.
Εντούτοις, υπάρχει η άποψη ότι εκφωνήθηκε μετά το 368 μ.Χ.: αυτό εξάγεται απ’ την αναφορά σε «λιμούς και αιχμούς», δημιουργώντας την εντύπωση ότι ο Μέγας Βασίλειος θέλησε να ενισχύσει με τον τρόπο αυτό το φρόνημα των πιστών, μέσα στη δύσκολη κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει. Ως δεινός εκκλησιαστικός ρήτορας, αποφεύγοντας, όμως, τις πομπώδεις εκφράσεις της ρητορικής, αναπτύσσει διεξοδικά τις ορθόδοξες αντιλήψεις περί «κακού». Η έκταση της ομιλίας είναι σχετικά μεγάλη, διόλου, όμως, κουραστική, γεγονός που οφείλεται στη μικτή γλώσσα, που ικανοποιεί απ’ το πιο απλό μέχρι το πιο προσεγμένο ακροατήριο. Θεολογικές αλήθειες ανυπέρβλητες σε αξία, γνωστές στον κατέχοντα τα θεολογικά πράγματα, αποκαλύπτουν το μεγαλείου τους και στον πιο απλό πιστό.
Ο Μέγας Βασίλειος αντικρούει τις «περί κακού» αντιλήψεις των άθεων, των κατηγορούντων το Θεό ως αίτιο και δημιουργό των κακών και των δυαρχικών, επίσης, Γνωστικών. Ο άγιος πατέρας φρονεί ότι η επίτευξη της τελειότητας, κατ’ αρχήν, είναι ανθρώπινο έργο, αφού ορίζει το κυρίως αγαθό ως ταυτόσημο με το θείο. Διδάσκει ότι το κακό είναι απλά η στέρηση του αγαθού. Κάνει χρήση παραδειγμάτων από την Αγία Γραφή, αλλά και παρομοιώσεων. Αναφέρεται, λόγου χάρη, στον προφητάνακτα Δαβίδ, ο οποίος σ’ έναν απ’ τους ψαλμούς του μας δίδαξε να μη λιγοψυχούμε κατά τις δοκιμασίες και να μην κατηγορούμε το Θεό για τα κακά που μας βρίσκουν. Γιατί το κακό, κατά το Μέγα Βασίλειο, έχει δύο όψεις: το ηθικό ή φύσει αποκαλούμενο κακό και το κατ’ αίσθηση κακό. Το πρώτο εξαρτάται απ’ τη βούληση του ανθρώπου και τέτοιου είναι η αφροσύνη, ο φθόνος, η αδικία κτλ.. Στο δεύτερο είδος ανήκουν, ο σωματικός πόνος, η ασθένεια, η στέρηση των αγαθών της ζωής, τα οποία παραχωρεί ο Θεός προς διόρθωση των ανθρώπων. Τα τελευταία αυτά κακά έχουν παιδαγωγικό χαρακτήρα και προάγουν το αγαθό. Και μερικοί, ίσως αντικρούσουν: κι’ ο θάνατος γιατί υφίσταται; Ιδού η απάντηση: ο θάνατος προέρχεται ναι μεν απ΄το Θεό, αλλά δεν αποτελεί εσαεί ένα κακό, εκτός κι’ αν κάποιος είναι αμαρτωλός.
Σ’ αυτήν την περίπτωση, η ψυχή δεν βρίσκει τη σωτηρία, ενώ τα δεινά της ζωής συνεχίζονται. Ο Θεός κρίνει δίκαια τα όρια της ζωής του καθενός μας. Ποιο, όμως, το αίτιο των δεινών που βρίσκουν τον άνθρωπο; Το αυτεξούσιο, τα «εφ’ ημίν». Ο Μέγας Βασίλειος χρησιμοποιεί εδώ όρους της Στωικής φιλοσοφίας, για να τονίσει πως αρχή και ρίζα της αμαρτίας είναι το αυτεξούσιο του ανθρώπου. Ο Αδάμ υπήρξε κάποτε επάνω, όχι τοπικά, αλλά πνευματικά. Ο Θεός, ως άλλος ιατρός μάχεται ενάντια στη νόσο της αμαρτίας, κι’ όχι ενάντια στον ίδιο τον άρρωστο. Στη μεγάλη ωδή του Μωυσέως (Δευτερονόμιο), που χρησιμοποιείται εύστοχα εδώ απ’ το Μέγα Βασίλειο, ο Θεός παρουσιάζεται ως Δημιουργός της κτίσεως, του φωτός και του σκότους, και όχι ως δημιουργός κάποιου κακού. Για να μην υπάρξει αμφιβολία σχετικά με το νόημα της Γραφής, για την ύπαρξη διαφορετικού Θεού του φωτός και διαφορετικού του σκότους, ο Θεός ονομάζει τον εαυτό Του ποιητή και τεχνίτη αυτών που φαίνονται να είναι αντίθετα στη φύση. Σ’ αντίθετη περίπτωση, θα οδηγούμασταν στην πολυθεΐα. Ο Θεός κτίζει τα κακά, δηλ. τα μεταποιεί και τα βελτιώνει, ώστε παραμεριζόμενα για το λόγο ότι είναι κακά, να μετέχουν στη φύση του καλού. Ο Μέγας Βασίλειος θεωρεί σωστό ν’ αναφερθεί στο θέμα του Σατανά, ως μια πτυχή του κακού.
Οι άνθρωποι θεωρούν το Σατανά ως ταυτόσημο με την έννοια του κακού. «Σατανάς» ονομάζεται διότι αντιτίθεται προς τ αγαθό. «Διάβολος» λέγεται γιατί γίνεται συνεργός στην αμαρτία και κατήγορος μας, γιατί χαίρεται με την καταστροφή μας. Ο Σατανάς, που η δεσποτεία του βρίσκεται έξω απ’ τη γη, μας μισεί ως ομοιώματα του Θεού. Όμως, ο Σατανάς μπορεί ν’ απομακρυνθεί απ’ τους πιστούς «εν Χριστώ», με γνώμονα την ορθή διδασκαλία του Κυρίου. Όλες οι παραπάνω ανυπέρβλητες θεολογικές αλήθειες, που με τόση δεξιοτεχνία παρουσίασε ο Μέγας Βασίλειος στην ομιλία του μπορούν ν’ αποτελέσουν την «άγκυρα» των χριστιανών όλων των εποχών, που πάνω της θα στηριχθούν στις δύσκολες στιγμές. Πόσο μάλλον στη σημερινή εποχή, που ο άνθρωπος παρασύρεται σε δεινές καταστάσεις λόγω του υπέρμετρου εγωισμού του. Ενός εγωισμού, που οδηγεί στη διάπραξη αμαρτιών, που πληγώνουν τους συνανθρώπους του, αλλά τελικά καταδικάζουν την ίδια του τη ψυχή. Κι’ θάνατος σ’ αυτήν την περίπτωση δεν αποτελεί τη λύτρωση, αλλά τη συνέχιση των δεινών της ζωής.
Ο λόγος του Μέγα Βασίλειου διδακτικός, πειστικός και συμπαθής, κερδίζει αμέσως τους αναγνώστες, πετυχαίνοντας τον τελικό σκοπό του. Να κατανοήσουν οι χριστιανοί βασικές αλήθειες της πίστεως και να μην επηρεαστούν από λάθος προσεγγίσεις. Ο Πανάγαθος Θεός προφυλάσσει πάντα το ποίμνιο Του, διδάσκοντάς το, μέσα απ’ τα δεινά που του τυχαίνουν. Γιατί η γνώση και η αρετή επέρχονται μετά το πάθημα και η αγαλλίαση της ψυχής μόνο μέσα απ’ την επαφή με το Θεό.
*Ιωάννα Κρητσωτάκη – Δρακωνάκη, θεολόγος, πιστοποιημένη εκπαιδευτικός στη «Διαπολιτισμική και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση» από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, κάτοχος πιστοποιητικού «Διοίκησης και οργάνωσης εκπαιδευτικών μονάδων», καθώς και του «Ιnternational Diploma in Travel and Tourism» από τη Vellum International. Μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΕΚΠΑ με ειδίκευση στη «Σχολική Θρησκευτική Αγωγή»
- Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Κρήτη, την Ελλάδα και όλο τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, με εγκυρότητα και αξιοπιστία, στο cna.gr
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Facebook
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Twitter
- Ακολουθήστε το cna.gr στο YouTube
- Ακολουθήστε το cna.gr στο Instagram
