Η παιδαγωγική του Αγίου Νεκταρίου

Ο Άγιος Νεκτάριος εκτός από σεβαστός ιεράρχης διακρίνεται και ως άριστος παιδαγωγός. Η παιδαγωγική του δύναμη ξετυλίχθηκε αρχής γενομένης από τη Χίο συνεχίστηκε στη Λιβύη, την Εύβοια,τη Φθιώτιδα, τη Φωκίδα με την κηρυκτική του ευρωστία και ωρίμασε κατά την ανάληψη της Διεύθυνσης της Ριζαρείου και της εξ ολοκλήρου πνευματικής καθοδήγησης των μοναζουσών της Αίγινας.

Με το παράδειγμα του δίδασκε πως η αγιοπνευματική ζωή της πίστης δεν είναι αφηρημένη διδασκαλία, αλλά συγκεκριμένη πραγματικότητα. Ποιμένας ελεύθερος εν Χριστώ, κατάφορτος από τη Θεία Χάρη εξαίρει την ανάγκη ύπαρξης ηθικών αρετών, ως δείκτη στη ζωή κάθε ανθρώπου, καθώς και ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών προσόντων των πνευματικών πατέρων, ως στυλοβάτες της διακυβέρνησης του λογικού ποιμνίου τους. Η παιδαγωγική του σκέψη τεκμηριώνεται θεολογικά, αγιοπνευματικά. Η διδασκαλία που ήταν ένα βροντερό «όχι» στο ανθρωποκεντρικό ήθος που προβάλλουν οι Δυτικοί και ένα μεγάλο «ναι» στην θεανθρωποκεντρικότητα που προβάλλει η  Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ο Άγιος Νεκτάριος, θεμελιώνει την παιδαγωγική του σκέψη, επαληθεύοντάς την αγιοπατερικά. Μέσα από την Καθολική Επιστολή του Ιακώβου (α’, 25), όπου ο απόστολος συγκεκριμένα γράφει: «ὁ παρακύψας εἰς νόμον τέλειον τόν τῆς ἐλευθερίας καί παραμείνας, οὐκ ἀκροατής ἐπιλησμονῆς γενόμενος, ἀλλά ποιητής ἔργου, οὗτος μακάριος ἐν τῇ ποιήσει αὐτοῦ ἔσται…», υπογραμμίζει τα ακόλουθα. Ο Κύριος δεν αποκάλυψε μόνο τον πνευματικό νόμο απαλλαγμένο από τη δουλεία του Μωσαϊκού γράμματος, αλλά έδειξε την αλη θινή σχέση της ανθρώπινης ελευθερίας προς το νόμο αυτό, λυτρώνοντας το πρόσωπο από τις εξωτερικές διατάξεις του νόμου και κρατώντας τον εσωτερικό και πνευματικό χαρακτήρα αυτού.

Δύο αρχές διέπουν την εκκλησιαστική ζωή στην Ορθοδοξία: η ακρίβεια και η οικονομία. Λέγοντας ακρίβεια εννοούμε την απαρέγκλιτη τήρηση των εντολών και των κανόνων της Εκκλησίας. Αποτελεί προϋπόθεση για την περιφρούρηση της παράδοσης της Εκκλησίας και τη διατήρηση της ενότητάς της. Χωρίς την ακρίβεια η αλήθεια παραβλέπεται και η σωτηρία των πιστών διακυβεύεται. Από την άλλη, οικονομία είναι η πρόσκαιρη παρέκκλιση από την κανονική ακρίβεια.Καταφαίνεται ότι ο άνθρωπος είναι αδύναμος και η συμμόρφωσή του προς το θέλημα του Θεού είναι δύσκολη. Για το λόγο αυτό η Εκκλησία, χωρίς να αθετεί ή να ανατρέπει το πνεύμα ή την ουσία των κανόνων της οικονομεί, δηλαδή χειρίζεται την εφαρμογή τους με επιείκεια και συγκατάβαση, αποβλέποντας πάντοτε στο σταθερό της σκοπό, που είναι η σωτηρία των ανθρώπων. Η θεολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας διατήρησε την ισορροπία ανάμεσα στην αυθεντία και την ελευθερία του προσώπου, αφού το πρόσωπο παιδαγωγείται με κανόνες, δίχως να υποδουλώνεται σε αυτούς.

Η δημιουργική διδασκαλία του Αγίου Νεκταρίου εκφράζεται εναργέστερα, στην πατρική σχέση που διατηρούσε με τις μοναχές της μονής, που ο ίδιος ίδρυσε στην Αίγινα. Ο Άγιος, με πρόταξη το ανθρώπινο πρόσωπο και τις ιδιαιτερότητες αυτού άφηνε να ξεπηδούν ελεύθερες οι βασικές συντεταγμένες της παιδαγωγίας του και να νουθετούν τις«ἄπειρες μοναχές», έχοντας εκείνος το μεγαλύτερο μέρος του σταυρού της ευθύνης της διακονίας και της θυσίας, μιμούμενος τον Χριστό. Η αντιμετώπιση  των συγκεκριμένων κάθε φορά περιπτώσεων αποτελεί θέμα φρόνησης, διάκρισης και προσευχής, αφού κάθε περίπτωση πρέπει να κρίνεται με φιλανθρωπία, όχι γενικά και απρόσωπα, αλλά τοποθετώντας το πρωτείο του προσώπου σ’όλη τη συνάφειά του. Συγκεκριμενα διδάσκει: «ὃθεν ὁ πνευματικός ποιμήν πρωτίστως δέον να ᾗ εὔσπλαγχνος ὅπως σπεύδῃ πρός θεραπείαν τῶν πληγῶν τοῦ λογικοῦ αὐτοῦ ποιμνίου, ἐλευθεροῖ τους πάσχοντας τῶν κατεχόντων αὐτούς δεινῶν, παραμυθῇ τους τεθλιμμένους, ἐπανορθοῖ τους καταπεπονῃμένους και ἀποσμήχῃ τά δάκρυα τῶν πενθούντων»

Ο Άγιος Νεκτάριος, έχοντας ως όπλα την άρτια θεολογική συγκρότηση και τη Χάρη του Θεού, δεν αδημονεί, αλλά με διακριτικότητα σοφού ποιμένα, πλημμυρισμένος με πατρική αγάπη, καλλιεργεί τις άγευστες από πνευματικό- τητα νέες μοναχές. Συγκαταβαίνοντας στα διανοητικά και πνευματικά επίπεδά τους με ταπεινοφροσύνη μεταλαμπαδεύει την πολύτιμη διδασκαλία του Αγίου Πνεύματος. Κατάφορτος από βαθειές γνώσεις και αξιολογώντας τα πνευματικά και ασκητικά μέσα παιδαγωγούσε τις δόκιμες ψυχές, πορευόμενος με θεμελιώδη αρχή το θέλημα του Θεού, με πνεύμα ελευθερίας, καθώς «η πνευματική πατρό- τητα και η πνευματική υιότητα πρέπει να καλλιεργούνται μέσα στο πνεύμα της ἐν Χριστῷ ελευθερίας και της κοινής αναφοράς στο θέλημα του Θεού. Μόνο όταν διασφαλίζεται η ελευθερία των ανθρώπων γεννιούνται υγιή πνευματικά τέκνα, ολοκληρωμένα πρόσωπα».Η αληθινή ελευθερία, όπως διδάσκει ο Άγιος είναι η συμφωνία με το θέλημα του Θεού, όπου ο άνθρωπος δεν επιλέγει κατά προτίμηση, αλλά η επιλογή του προέρχεται από εσωτερική ηθική ανάγκη

Η τέλεια ελευθερία, όπως και το «πᾶν δώρημα τέλειον» (Ἰακ. 1, 17) έρχεται ως δωρεά από το Θεό. Προϋπόθεση, βεβαίως, είναι ο άνθρωπος να θελήσει να φροντίσει να γίνει δέκτης της δωρεάς που προσφέρεται σ’αυτόν από τον Χριστό. Αυτός αποτελεί το χορηγό της απόλυτης ελευθερίας: «ἐάν οὖν ὁ Υἱός ὑμᾶς ἐλευθερώσει, ὄντως ἐλεύθεροι ἔσεσθε» (Ἰωάν. 8, 36). Αδειάζοντας ο άνθρωπος τον εαυτό του από την έπαρση και βγάζοντας από τα μάτια του τα κοσμικά γυαλιά, τότε μόνο καθίσταται ικανός να «γεμίσει» με το Θεό, να μετέχει και να γευτεί τη δόξα Του. Ως προς αυτήν την κατεύθυνση, χαρακτηριστικά είναι τα λόγια τουΑγίου Γέρντα Παϊσίου: «Αν πετάξουμε τον εαυτό μας και φύγει ο κακός ενοικιαστής, ο παλαιός άνθρωπος, θα κατοικήσει στο κενό της καρδιάς ο καινός άνθρωπος της Καινής Διαθήκης και θα γεμίσει ο ναός μας, όλη η ύπαρξή μας, από αγάπη, γιατί θα φιλοξενήται μέσα μας η Αγάπη, ο Χριστός» Η υπακοή στο Θεό αποτελεί προϋπόθεση για την πνευματική ανόρθωση του ανθρώπου.

Η οδός της υπακοής είναι οδός ταπεινώσεως, μέσω της οποίας επανέρχεται ο άνθρωπος στην ένθεη τάξη, από την οποία αποσκίρτησε με την αμαρτία. Αυτό πετυχαίνεται με την ακριβή τήρηση των κανόνων.Έτσι, κα ταπολεμάται το ίδιον θέλημα και καλλιεργείται κατ’επέκταση η υπακοή στο Θεό, ελευθερώνεται ο άνθρωπος από το πνεύμα του εγωισμού και διανοίγεται προς το Θεό και το συνάνθρωπό του. Εξ αυτών έπεται η ανάδειξη των κατοίκων της γης σε πολίτες του ουρανού.

Στον αγώνα αυτό, χρήσιμος σύμβουλος είναι η ελπίδα στη φιλανθρωπία του Ποιμένα Χριστού. Η επιμονή στην ελπίδα αυτή, στην προσπάθεια τελείωσης μας, ακολουθεί το παράδειγμα της φύσης, που όπως ο χειμώνας αναζωογονεί τη φύση και φέρνει την άνοιξη και η νύχτα αναπαύει τα σώματα και οδηγεί σε μία καινούργια ημέρα, έτσι είναι και η ζωή του ανθρώπου, που μέσα από τη θλίψη έρχεται η ανάσταση και η χαρά. Το μόνο κακό που μπορεί να οδηγεί στο θάνατο, αλλά και στον αιώνιο θάνατο είναι η αμαρτία. Γι’ αυτό κραταιή και επίκαιρη α- κούγεται η προτροπή του Αποστόλου Παύλου να έχουμε μόνιμη χαρά και ευχα- ριστία μέσα μας, αφού ο Κύριος τη ζωή μας κρατά στα χέρια Του. «Πάντοτε χαί- ρετε, ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντί εὐχαριστεῖτε. τοῦτο γάρ θέλημα Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ εἰς ὑμᾶς».

Η οδός ταπεινοφροσύνης, η δοκιμασία των θλίψεων, η άσκηση της υπακοής και πρόσκαιρα η επιτίμηση, το πνεύμα φιλανθρωπίας μέσα από την ενθάρρυνση την επιείκεια και τη φιλευσπλαγχνία, καθώς και η παίδευση μέσα από τη νουθεσία και την παραίνεση αποτελούν εκκλησιαστικά παιδαγωγικά όργανα της θεόφωτης διδασκαλίας του Αγίου Νεκταρίου, όπως μας τα επιδαψιλεύουν τα παραδείγματα της ζωής του.

Με τι μεγαλείο ταπεινοφροσύνης ο Διευθυντής της Ριζαρείου Σχολής καθάριζε τις τουαλέτες της Ριζαρείου, κυκλοφορούσε ξυπόλυ- τος και με παλιό ξεθωριασμένο ράσο, έχοντας χαρίσει τα παπούτσια του σε μαθητή και το ράσο του σε φτωχό ιερέα αντίστοιχα και με παντόφλες σε όμοια περίπτωση, στο συμβούλιο των καθηγητών; Επίσης, κατά τον ίδιο τρόπο, πώς ένας ιεράρχης με μεγάλο αξίωμα καταδέχεται να τσαπίζει και να χτίζει με ασβεστωμένο ράσο ως τελευταίος εργάτης, στο μοναστήρι της Αίγινας καταμεσής του καλοκαιριού; Τέλος, ακόμη ένα τεκμήριο της υψηλής ταπεινοφροσύνης του απο- τελεί το γεγονός της τοποθέτησης ως ηγουμένης του μοναστηριού της μοναχής Ξένης, της τυφλής ποιήτριας από την Κρήτη. Με την κίνηση αυτή παιδαγωγεί τις υπόλοιπες μοναχές υπογραμμίζοντας τες να έχουν ταπεινοφροσύνη σε όλα. Η Ξένη δεν ήταν αρκετή λόγω της αδυναμίας της αυτής για την διαποίμνηση των

καλογραιών, αλλά ωστόσο εδώ βλέπουμε πως ο Άγιος χειρίζεται τα πράγματα και αβίαστα αναθέτει σ’αυτήν την ηγουμενία. Καθοδηγεί τα τέκνα του με διακριτικότητα σοφού ποιμένα και αγάπη, δείχνοντας πως ο φαινομενικά τελευταίος από εμάς είναι πρώτος στα μάτια του Θεού και οφείλουμε όλοι ανεξαιρέτως να έχουμε ταπεινό το φρόνημα. Το λάθος, ως φαίνεται, που είχε στο μυαλό του ο Άγιος στο οποίο συχνότατα πέφτουμε όλοι οι άνθρωποι και το οποίο ήθελε να εξολοθρεύσει με την κίνησή του αυτή, είναι ότι όλοι ή έστω οι περισσότεροι κρίνουμε και παραμένουμε στην κατ’ όψιν κρίση και όχι στην ενδότατη όψη. Έτσι, η τοποθέτηση της τυφλής Ξένης θα εγκέντριζε στις ψυχές των μοναζουσών την ταπεινοφροσύνη, ή καλύτερα την ορθοφροσύνη, αφού ταπεινός είναι μόνο ο Θεός, καθώς ο ίδιος λέει, «ὅτι πραΰς εἰμί και ταπεινός τῇ καρδίᾳ»

Το ορθόν φρόνημα περί του εαυτού μας είναι, όχι απλά να μιλάμε, αλλά και να φερόμαστε ταπεινά. Η ταπεινοφροσύνη σε βοηθά να μετανοήσεις, να διώξεις την αυταρέσκεια και αφού δεν μπορεί να δει κανείς χωρίς μάτια και χωρίς φως, εδώ χρειάζεται φως του Αγίου Πνεύματος και οφθαλμοί καθαροί, πλήρως απαλλαγμένοι από κοσμικά γυαλιά. Συγκεκριμένα, στην 9η επιστολή της 17ης Μαΐου 1905 γράφει ο ίδιος προς τις μοναχές: «Προσέχετε! Προσέχετε, ἵνα μή ὁ παράδεισος ὁ ἐν ὑμῖν μεταποιῆται εἰς κόλασιν. Γρηγορεῖτε καί προσεύχεσθε, ἵνα μή εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν. Μή ἀπελπίζεσθε, ἀδειαλείπτως περιπίπτουσαι εἰς παλαιά παραπτώματα. πολλά ἐξ αὐτῶν εἰσί καί ἐκ φύσεως ἰσχυρά καί ἐξ ἕξεως, ἀλλά σύν τῷ χρόνῳ καί τῇ ἐπιμελείᾳ ἡττῶνται. Οὐδέν νά σᾶς ἀπελπίζῃ. Ζητήσα- τε καί λήψεσθε». Τήν ίδια γραμμή ακολουθεί και στην 27η επιστολή του της 13ης Μαρτίου 1907, όπου τονίζει στις «ἄπειρες» μοναχές πώς οι προσευχές μόνο δεν επαρκούν, αλλά απαιτείται ολοκληρωτική παράδοση του εαυτού μας στο θέλημα του Θεού με ταπείνωση του εγωισμού μας.

Ἀγωνίζεσθε πρό πάντων εἰς τό νά ταπεινώσητε τόν ἐγωϊσμόν σας. Αὕτη εἶναι ἡ ἀρχή τῆς αὐταπαρνήσεως καί τῆς ἐπικρατήσεως ἐν ὑμῖν τοῦ θείου θελήματος. Εὔχομαι πᾶσαι νά κατισχύσητε ἐν τῷ κατά τοῦ ἐγωϊσμοῦ ἀγῶνι, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ κρατερός. διότι ὁμοιάζει τήν πολυκέφαλον Ὕδραν, τῆς ὁποίας ὅταν κόψης μίαν κεφαλήν φύεται ἑτέρα ὑπό ἄλλην μορφήν καί ἄλλον χαρακτῆρα». Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει: «τοῦτο ἐστι ταπεινοφροσύνη, τό ὑψηλόν ὄντα ἀπό κατορθωμάτων ταπεινοῦν ἑαυτόν ἀπό διανοίας». Καί αὖθις. «τίς ἡ κεφαλή τῆς ἀρετῆς; Ἡ ταπεινοφροσύνη. Αὓτη ἡ κεφαλή ἀντί τριχῶν καί κόμης, θύματα φέρει τῷ Θεῷ κεχαρισμένα. Βωμός ἐστι χρυσοῦς καί θυσιαστήριον πνευματικόν».

Ο Άγιος, μέσα από τη μελέτη του «Το γνῶθι σαὐτόν», παιδαγωγούσε τους νέους με τη διδασκαλία του περί της σύνδεσης φιλαυτίας και νεότητας, της εξαπάτησης του ανθρώπου από τη φιλαυτία και τον εγωισμό. Τονίζει πως η άγνοια αποτελεί την αιτία πολλών κακών και παρακινείται από τη φιλαυτία, η οποία είναι άσπλαγχνη, άσπονδη εχθρός του ανθρώπου, η οποία τον εμπνέει ρίχνοντάς τον μέσα σε ανήκεστα και αθεράπευτα κακά.

Σημαντική και περίοπτη θέση ανάμεσα στα εκκλησιαστικά παιδαγωγικά όργανα της διδασκαλίας του Αγίου Νεκταρίου καταλαμβάνουν και οι θλίψεις, έχοντας σπουδαίο θεολογικό υπόβαθρο. Ο άγιος υπογράμμιζε την παιδαγωγική σημασία των θλίψεων στην πορεία του κάθε χριστιανού προς τελείωση, παροτρύνοντας τις μοναχές της Αίγινας να τις αντιμετωπίζουν με καρτερικότητα. Κατά τον ίδιο τρόπο συνεχίζει προτρέποντας την ηγουμένη Ξένη να υγιαίνει, να μην θλίβεται, γιατί επηρεάζει και τις άλλες α- δελφές, αλλά να γίνει προς αυτές «εὐφροσύνης πρόξενος» Αντιστοίχως, ο  άγιος Νεκτάριος δίνοντας την εικόνα της απελπισίας εξηγεί πως αυτή εκφράζει άρνηση των πάντων, άρνηση της ελπίδας, άρνηση του δημιουργού των πάντων, του κόσμου και ασέβεια προς το Θεό.

Η αναγκαιότητα των θλίψεων και ο παιδαγωγικός τους χαρακτήρας, σε πλήρη τροχιά με την ελπίδα στο θέλημα του Θεού, φανερώνεται στο περιστατικό του Γέροντα Δανιήλ. Ο άγιος Νεκτάριος, το καλοκαίρι του 1898, πραγματοποίησε προσκυνηματική περιοδεία στο Άγιο Όρος. Στην έρημο γνωρίστηκε, όπως μας πληροφορεί ο Μοναχός Θεόκλητος Διονυσιάτος, και με το μοναχό Δανιήλ, δι- ωγμένο τότε από την εκρωσισθείσα ελληνική μονή του Αγ. Παντελεήμονα και κατόπιν Γέροντα της αδελφότητας των αγιορειτών Δανιηλαίων. Έκτοτε, συνήψε σχέσεις και διατήρησε αλληλογραφία μαζί του. Συγκεκριμένα περί του θέματος που εξετάζουμε, το 1903 ο άγιος Νεκτάριος έστειλε στον Δανιήλ μια επιστολή παρηγορητική και ενισχυτική της υπομονής.

Ο λόγος της λύπης και της βαθιάς θλίψης του Γέροντα Δανιήλ ήταν ότι κατά το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα είχε δώσει σε κάποιον εκδότη χρήματα, τα οποία μάλιστα δανείστηκε από αλ- λού, για να του αποστείλει τη σειρά με τους 13 Τόμους των Χρυσοστομικών. Ο εκδότης αυτός εξαφανίστηκε και ως εκ τούτου ο Γέροντας Δανιήλ ήταν πια απα- ρηγόρητος. Τότε, ο άγιος Νεκτάριος με επιστολή του προς αυτόν τον ενισχύει πνευματικά με τη διδασκαλία του και μάλιστα του αποστέλλει ως δώρο ολόκληρη τη σειρά των Χρυσοστομικών. Ο Άγιος τον νουθετεί λέγοντάς του πως αναγνωρίζει ότι είναι το συμβάν ένα σοβαρό ατύχημα, αλλά του υπογραμμίζει πως οι θλίψεις βοηθούν στην ωφέλεια της ψυχής και στην απόκτηση του άκρου αγαθού.

Βασιζόμενος στον Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό Αισχίνη (384-314), στον ιστορικό, βιογράφο και φιλόσοφο από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας Πλούταρχο (περ. 50-περ. 120), στον θεωρητικό του ασκητισμού Ι-ωάννη Κλίμακος Σιναΐτη (6ος αιώνας), στη Σοφία του Σειράχ, στο Γρηγόριο Θεολόγο, στον Σολομώντα και στο Δαυίδ, διδάσκει πως: «Ἡ σιγή εἶναι ἔνδειξις σώ-φρονος τρόπου, μόνη δέ αὕτη μεταμέλειαν οὐ φέρει. ἡ σιωπή καί τούς ἀπαίδευτους φρονίμους καί σεμνούς ἀποφαίνει. Ἀγαθόν τό σιωπᾶν ὑπέρ τό λαλεῖν, καί μακάριος ὁ τήν κλεῖδα ταύτην δεξάμενος. Κρείσσων ὁ σιωπῶν τοῦ πολλά λαλοῦντος εἰ καί ἀγαθά φθέγγεται. γυναιξί κόσμον ἡ σιγή φέρει. Μάθε σιγᾶν, ἤ σιγῆς κρείττω λέγειν… Ὁ φυλάσσων τό ἑαυτοῦ στόμα διατηρεῖ ἔξω θλί- ψεως τήν ἑαυτοῦ ψυχήν… Σιγή γλώσσης δέντρον ζωῆς, ὁ δέ συντηρῶν αὐτήν πλησθήσεται πνεύματος. θάνατος καί ζωή ἐν χειρί γλώσσης, οἱ δέ κρατοῦντες αὐτῆς ἔδονται τῶν καρπῶν αὐτῆς».

Σε συνάφεια με την άθληση της υπακοής στο θέλημα του Θεού βρίσκεται και η πρόσκαιρη επιτίμηση, που επιβάλλει ο πνευματικός πατέρας στον πιστό σε περιπτώσεις ανυπακοής και παραστρατήματος. Τόσο η υπακοή, όσο και η πρόσκαιρη επιτίμηση αποτελούν παιδαγωγικά όργανα της διδασκαλίας του Αγίου και γενικώτερες παραδοσιακές αρχές της Εκκλησίας μας με παιδαγωγικό ρόλο. Η αγάπη αυτή είναι φύλακας και συνεργός των εντολών, όπου σαν ιμάντες συνδέουν και συγκρατούν άρρηκτα τα μέλη του σώματος, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Άγιος Νεκτάριος.

Η ενθάρρυνση, η επιείκεια και η φιλευσπλαγχνία αποτελούν παιδαγωγικά όργανα της θεομίμητης παιδαγωγίας του, τόσο προς τις μοναχές της Αίγινας, όσο και στους σπουδαστές της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής των Αθηνών και παρουσιάζονται ως πα-ράγωγες αρετές της ηθικής ανδρείας. Η ενθάρρυνση κατέχει σημαντική θέση στην Επιστολή προς Εφεσίους του Απο- στόλου Παύλου, ο οποίος παραγγέλλει: «ἐνδυναμοῦσθε ἐν κυρίῳ καί ἐν τῷ κρά- τει τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ἐνδύσασθε τήν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ πρός τό δύνασθαι ὑμᾶς στῆναι πρός τάς μεθοδείας τοῦ διαβόλου».

Ο Άγιος Νεκτάριος στην ″Ορθόδοξη Ιερά Κατήχηση″ τεκμηριώνει θεολογικά την παιδαγωγική του στάση μέσα από την Αγία Γραφή, σημειώνοντας σχετικά με το θάρρος πως: «ὀφείλομεν νά θαρρῶμεν καί νά λέγωμεν. ″Κύριος ἐμοί βοηθός καί οὐ φοβηθήσομαι τί ποιή- σει μοι ἄνθρωπος″ (Ἑβρ. ιγ΄. 6). καί νά θαρρῶμεν, διότι ὁ Σωτήρ ἡμῶν νενίκηκε τόν κόσμον (Ἰωάν. ιστ΄. 33)». Ο Άγιος ,το 1902 φρόντισε να δημοσιεύσει στο περιοδικό ″Αναμόρφωσις″ ειδική μελέ- τη του ″Περί τῶν ἁγίων εἰκόνων″, όπου περικλείει τον ιστορικό, λειτουργικό, παιδαγωγικό και αγιαστικό ρόλο των εικόνων στη ζωή των πιστών. Αυτόν τον αγιασμό που προσφέρουν οι εικόνες, ήθελε να καλλιεργήσει στις ψυχές των μοναζουσών ενθαρρύνοντάς τες να αγιογραφούν και επιβραβεύοντας την προ σπάθειά τους.

Πρώτο παράδειγμα της επιείκειας του Αγίου φανερώνεται στην 25η Επιστολή του, της 3ης Μαρτίου 1907, όπου βλέπουμε τον Άγιο να μην μένει στην εφαρμογή του τύπου αλλά στην ουσιώδη λατρεία του Θεού, διαχωρίζοντας αυτά τα δύο και εξαίροντας το μέτρο, τη σύνεση και τη σοφία. Προέτρεπε τις μοναχές, προβάλλοντας τον επιεική του χαρακτήρα, να κανονίζουν τις νηστείες και τις ακολουθίες της Τεσσαρακοστής με γνώμονα, βάση, κριτήριο και κύριο συντελεστή την αντοχή τους και τον πόθο τους, αποφεύγοντας τις υπερβολές.

Γνωρίζοντας πως ανάμεσα στις μοναχές υπήρχαν και ανήλικες και έχοντας υπόψιν του τις ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες της ηλικίας τους αγωνιούσε μήπως κου- ράζονται οι αδελφές και προβάλλοντας επιείκεια συμβούλευε να τρώνε καλά μέχρι την πλήρωση της ανάπτυξής τους. Πέρα όμως από αυτές, επιείκεια έδειχνε και προς όλες τις μοναχές ανεξαιρέτως σχετικά με την διατροφή τους και τον ύπνο. Η 26η Επιστολή της 13ης Μαρτίου 1907 είναι παραδειγματική των όσων αναφέρουμε: «Ὁ γυναικεῖος ὀργανισμός ἐπλάσθη, ἵνα ἔχῃ πλειόνων ἀνάγκην, διότι προωρίσθη, διά μεγαλυτέρας ἐξαντλήσεις. διά τοῦτο αἱ γυναῖκες, αἱ θέλουσαι νά μιμηθῶσι κατά την δίαιταν τούς ἄνδρας, ἐξαντλοῦνται ταχέως. ἡ γυνή ἔχει φυσιολογικῶς ἀνάγκην καί πλείονος τροφῆς καί πλείονος ὕπνου.

Νά ἐνθυμῆσθε, ὅτι εἶσθε γυναῖκες καί μή ἀμιλλᾶσθε πρός τούς ἄνδρας Εκ των άνω, με ενάργεια καταφαίνεται πως ο χαρακτήρας της επιείκειας και ο ρόλος του ως παιδαγωγικό όργανο της διδασκαλίας του Αγίου Νεκταρίου, κυρίως αναφορικά με την υγεία, δεν ήταν τυχαίος, αλλά συντελούσε στον ουσιαστικό διαχωρισμό του απροσώπου τύπου και της ουσιαστικής λατρείας, προβάλλοντας το πνεύμα φιλανθρωπίας μέσα από την εφαρμογή της επιείκειας από το μέρος του Αγίου. Άλλωστε, ο σκοπός της μοναχικής πολιτείας εκτός των άλλων, όπως έλεγε ο Αββάς Ποιμένας δεν ήταν ο θάνατος, η νέκρωση του σώματος, αλλά των παθών: «Ἡμεῖς οὐκ ἐδιδάχθημεν σωματοκτόνοι, αλλά παθο- κτόνοι νά εἴμεθα».

Η ευσπλαγχνία ορίζεται από τον Άγιο ως ευαισθησία ψυχής που οδηγεί την ψυχή να αγαπά κάθε πλησίον της. Υπόδειγμα φιλανθρωπίας τίθεται από τον Ιησού Χριστό ο εύσπλαγχνος Σαμαρείτης και συνεχίζει ο άγιος τη διδασκαλία του περί ευσπλαγχνίας αναφέρο- ντας τα έργα ευσπλαχνίας, τα οποία διατυπώνει ο Σωτήρας μας στο Ιερό Ευαγγέλιο. Αυτά έχουν ως εξής: α) να τρέφουμε τους πεινώντες, β) να ποτίζουμε τους διψώντες, γ) να ενδύουμε τους γυμνούς, δ) να φιλοξενούμε τους ξένους, ε) να επισκεπτόμαστε τους αρρώστους, στ) να παρηγορούμε τους τεθλιμμένους, ζ) να βοηθούμε τους φυλακισμένους και επιπροσθέτως η) να θάπτουμε τους νε- κρούς.

Μιμητή του καλού Σαμαρείτη του Ευαγγελίου και υπόδειγμα φιλευσπλαγχνίας αναδεικνύουν περίτρανα τον Άγιο Νεκτάριο, τα πλείστα παραδείγματα που απορρέουν από πληροφορίες που αντλούμε από την επιστολογραφία του με τις πνευματικές θυγατέρες του στην Αίγινα. Η ,άνευ αμφιβολίας, περιώνυμος μέριμνά του, ακόμα και για τα ζητήματα πρακτικής φύσεως εκφράζεται σχεδόν στις περισσότερες θα λέγαμε από τις επιστολές του. Στην 4η Επιστολή της 11ης Ιανουαρίου 1905 σημειώνει ότι τους στέλνει χαρτί, μελάνη, πένες. Ενδιαφέρεται για την υγεία τους, τις προτρέπει να του εξωτερικεύσουν ό,τι τους λείπει και επιθυμούν. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ενώ τους λέει αν κρυώνουν τότε να του πουν να τους στείλει δύο μικρά αντεριά (ζωστικά), εκείνος στο υστε- ρόγραφο της ίδιας επιστολής γράφει ότι τους τα στέλνει. Στην 5η Επιστολή93 της 7 Μαρτίου 1905 παρουσιάζεται να τις παρακαλεί να μην έχουν επιφύλαξη κι εν- δοιασμό, σχετικά με την αποστολή χρημάτων προς αυτές από τον ίδιον, ενώ ήδη σε προηγούμενη επιστολή είχε γράψει ότι δεν έχει χρήματα.

Επίσης, λυπάται για την υγρασία του κελλιού που τους δημιουργεί κρυώματα και διακινδυνεύουν τη ζωή τους. Ακολούθως, στην ίδια επιστολή συνεχίζει να φροντίζει για την υγεία τους λέγοντας: «Τά πνευματικά διώκετε, τά σωματικά ἄς συντελῶσιν εἰς τήν ὑπηρεσίαν τοῦ πνεύματος. Ταῦτα τά γράφω διά σέ Αἰκατερίνη, ἐπειδή ἠσθένησες…Ἐάν θά ὑγιαίνητε θά προκόψητε, ἐάν δέν ὑγιαίνητε εἰς μάτην οἱ πό- νοι σας… ἵνα μή ἀναγκασθῆτε καί ἐγκαταλείψητε ἔπειτα τήν ἔρημον καί ζητεῖται τάς πόλεις πρός θεραπείαν τοῦ ἀσθενοῦς σαρκίον σας». Παρομοίως, σχετικά με την φιλευσπλαγχνία του, ένα άλλο παράδειγμα παρουσιάζεται, όμως αυτή τη φορά έκπληξη θα λέγαμε προκαλεί το γεγονός ότι εκτός από θερμόμετρο, μέντα και κινίνη, τους αποστέλλει και μία φιάλη κολώνιας, προκρίνοντας τις φαρμακευτικές και όχι μόνο τις μυρεψητικές ιδιότητες αυτής και μάλιστα προτρέπει να μην έχουν συστολή στη χρήση της.

*Ιωάννα Κρητσωτάκη – Δρακωνάκη, θεολόγος, πιστοποιημένη εκπαιδευτικός στη «Διαπολιτισμική και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση» από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΕΚΠΑ με ειδίκευση στη «Σχολική Θρησκευτική Αγωγή»