Ψηφιακό ευρώ | Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του

Ως καταλύτης στη διαδικασία ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας της ζώνης του ευρώ – και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) γενικότερα – εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει η έκδοση ψηφιακού ευρώ (digital euro), προσφέροντας περισσότερες επιλογές ως προς τους τρόπους πληρωμής και ενθαρρύνοντας την καινοτομία στις πληρωμές λιανικής.

Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), η οποία επικαλείται την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), το ψηφιακό ευρώ:

α) απορρέει ως ανάγκη ανταπόκρισης στην αυξημένη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών. Η χρήση μετρητών παραμένει ο πιο συνηθισμένος τρόπος για την πραγματοποίηση πληρωμών λιανικής μικρής αξίας στη ζώνη του ευρώ, με τις πληρωμές σε μετρητά να αντιπροσωπεύουν το 73% όλων των πληρωμών λιανικής το 2019. Οι μισοί καταναλωτές (49%) δηλώνουν, όμως, ότι προτιμούν να πληρώνουν ψηφιακά και το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί περαιτέρω στη διάρκεια της πανδημίας,

β) αποτελεί την απάντηση σε αντίστοιχες προσπάθειες ξένων κεντρικών τραπεζών και στη στροφή προς κρυπτονομίσματα, αλλά και στην ενδεχόμενη καθιέρωση ενός παγκόσμιου ιδιωτικού μέσου ψηφιακών πληρωμών.

«Η ιδιωτική πρωτοβουλία στο συγκεκριμένο τομέα κινείται με μεγάλη ταχύτητα, εγείροντας ανησυχίες ρυθμιστικής φύσεως και καλώντας την ΕΚΤ να αναλάβει ηγετικό ρόλο, για να διασφαλίσει τον θεμελιώδη ρόλο του ευρώ. Σύμφωνα με την πρόεδρο της ΕΚΤ, Christine Lagarde, ‘το ευρώ ανήκει στους Ευρωπαίους και εμείς είμαστε οι θεματοφύλακές του. Θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εκδώσουμε ψηφιακό ευρώ, εφόσον προκύψει ανάγκη’», εξηγεί η ΤτΕ.

Το ψηφιακό ευρώ αναγνωρίζεται, επίσης, ως αναγκαίο εργαλείο σε μία σειρά μελλοντικών σεναρίων, π.χ. εάν η χρήση μετρητών υποβαθμιστεί σημαντικά και εκτιμάται ότι ένα ψηφιακό νόμισμα κεντρικής τράπεζας θα μπορούσε να βοηθήσει στην άμβλυνση των επιπτώσεων ακραίων γεγονότων ―όπως φυσικές καταστροφές ή πανδημίες― όταν οι παραδοσιακές υπηρεσίες πληρωμών μπορεί να τεθούν εκτός λειτουργίας.

Τέλος, το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να αποτελέσει μία επιλογή για τη μείωση του συνολικού κόστους και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των συστημάτων πληρωμών. «Το ψηφιακό νόμισμα που θα υποστηρίζεται από την κεντρική τράπεζα θα είναι διαφορετικό από τα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins) του ιδιωτικού τομέα, τα οποία, δεδομένου ότι βασίζονται στην αξία των εξασφαλίσεων, δεν παρέχουν πλήρη κάλυψη. Η ΕΚΤ, σε πρόσφατη μελέτη για τις επιπτώσεις των stablecoins στη νομισματική πολιτική, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, τις υποδομές της αγοράς, τις πληρωμές και την εποπτεία των τραπεζών στη ζώνη του ευρώ, επισήμανε ότι τα stablecoins θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πρόσθετη καινοτομία στις πληρωμές, αλλά ενέχουν, επίσης, σοβαρούς κινδύνους. Στην περίπτωση που αυτά υιοθετηθούν ευρέως, θα μπορούσαν να απειλήσουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τη νομισματική κυριαρχία», προσθέτει η εγχώρια εποπτική αρχή και συνεχίζει: «Επιπρόσθετα, σε περίπτωση ευρείας χρήσης τους θα πρέπει να ληφθούν υπόψη θέματα σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Τα σταθερά κρυπτονομίσματα, ιδίως εκείνα που υποστηρίζονται από τεχνολογικούς κολοσσούς (Big Tech), μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα και την τεχνολογική αυτονομία στην Ευρώπη και εγείρουν ανησυχίες για το απόρρητο των δεδομένων και την κατάχρηση προσωπικών πληροφοριών».

Σχεδιασμός και χαρακτηριστικά του ψηφιακού ευρώ

Τις ευκαιρίες, τις προκλήσεις και τα χαρακτηριστικά σχεδιασμού ενός ψηφιακού νομίσματος εξετάζει το τελευταίο διάστημα το Ευρωσύστημα, αν και δεν έχει λάβει ακόμη καμία οριστική απόφαση για την έκδοσή του. Η έκθεση της Ομάδας Δράσης Υψηλού Επιπέδου (High-Level Task Force) του Ευρωσυστήματος για το ψηφιακό ευρώ τονίζει ότι αυτό θα πρέπει να λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα μετρητά και δεν θα τα αντικαθιστά ως μέσο πληρωμής, αλλά συγχρόνως θα παρέχει δωρεάν πρόσβαση σε ένα απλό, ασφαλές και αξιόπιστο ψηφιακό μέσο πληρωμής εκδιδόμενο από το Ευρωσύστημα και θα πρέπει να μπορεί να χρησιμοποιείται με ίσους όρους σε όλα τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ, διασφαλίζοντας τη χωρίς αποκλεισμούς πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (financial inclusion).

Το ψηφιακό ευρώ θα έχει την ίδια ισοτιμία με το φυσικό ευρώ (1:1), αλλά ενδεχομένως κλιμακωτά επιτόκια (tiered remuneration) προς αποφυγή κερδοσκοπικών κινήσεων (π.χ. με μεταφορές χρημάτων από λογαριασμούς σε φυσικό ευρώ σε λογαριασμούς ψηφιακού ευρώ). Ένα ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να σχεδιαστεί, ώστε να αναπαράγει κάποια βασικά χαρακτηριστικά των μετρητών που είναι χρήσιμα στην ψηφιακή οικονομία, όπως είναι η ικανότητα πληρωμών εκτός σύνδεσης (offline).

Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά, η έκθεση της ΕΚΤ επισημαίνει ότι, σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τον τύπο σχεδιασμού που θα επιλεγεί, το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να πληροί μία σειρά από βασικές απαιτήσεις, όπως προσβασιμότητα, σταθερότητα, ασφάλεια, αποτελεσματικότητα, ανωνυμία και προστασία της ιδιωτικής ζωής και των καταναλωτών.

Παράλληλα, θα πρέπει να συμμορφώνεται με το σχετικό κανονιστικό πλαίσιο και τη νομοθεσία για την πρόληψη και την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.

Βασικός στόχος θα πρέπει να είναι η αποφυγή πιθανών ανεπιθύμητων συνεπειών από την έκδοση του ψηφιακού ευρώ, τόσο για το χρηματοπιστωτικό τομέα, όσο και για την οικονομία γενικότερα.

Ορισμένες επιλογές σχεδιασμού ενδέχεται να επηρεάσουν δυσμενώς τον διαμεσολαβητικό ρόλο των τραπεζών (disintermediation) και το κόστος χρηματοδότησής τους ιδιαίτερα σε έκτακτες καταστάσεις. Επιπλέον, μπορεί να οδηγήσουν σε μεγέθυνση του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος και σε αύξηση της έκθεσής του σε κλυδωνισμούς, δημιουργώντας αστάθεια στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές σε περιόδους κρίσης (digital bank run).

Ένα σωστά σχεδιασμένο ψηφιακό ευρώ θα μπορεί να αντιμετωπίζει αυτούς τους κινδύνους και να διασφαλίζει ότι δεν θα υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις στη νομισματική πολιτική και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Σύμφωνα με μελέτη που εκπόνησαν από κοινού η Τράπεζα του Καναδά, η ΕΚΤ, η Τράπεζα της Ιαπωνίας, η κεντρική τράπεζα της Σουηδίας (Sveriges Riksbank), η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας (Swiss National Bank), η Τράπεζα της Αγγλίας, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), τα τρία χαρακτηριστικά που θα πρέπει να διαθέτει ένα ψηφιακό νόμισμα κεντρικής τράπεζας είναι ‘ουδετερότητα (do no harm)’, ‘συμπληρωματικότητα (coexistence)’ και ‘καινοτομία και αποτελεσματικότητα (innovation and efficiency)’.

Το Ευρωσύστημα δεν αποκλείει το ενδεχόμενο το ψηφιακό ευρώ να αποτελέσει ένα επιπλέον δίαυλο μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, με τους όποιους κινδύνους να μπορούν να μετριαστούν με εργαλεία, όπως η θέσπιση ορίων στην ποσότητα ψηφιακού ευρώ που μπορούν να διακρατούν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις και τα κλιμακωτά επιτόκια (tiered remuneration). Επιπρόσθετα, η έκθεση της Ομάδας Δράσης αναφέρει ότι το ψηφιακό ευρώ δεν θα πρέπει να εκτοπίζει (crowd out) τις ιδιωτικές λύσεις πληρωμών, αλλά να προωθεί τις συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα, συμβάλλοντας σε ένα πιο καινοτόμο, ανταγωνιστικό και ανθεκτικό ευρωπαϊκό σύστημα πληρωμών. Τέλος, γίνεται αναφορά στις πιθανές αρνητικές συνέπειες από την έκδοση ενός ψηφιακού ευρώ για τις διασυνοριακές συναλλαγές.

Στις 2 Οκτωβρίου 2020 το Ευρωσύστημα ξεκίνησε διαδικτυακή δημόσια διαβούλευση για την έκδοση του ψηφιακού ευρώ, εγκαινιάζοντας εκτενή διάλογο με τις δημόσιες αρχές, τους πολίτες, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τους φορείς του χρηματοπιστωτικού τομέα. Στόχος ήταν να συγκεντρωθούν οι απόψεις των πολιτών και των ειδικών στο θέμα και να διασφαλιστεί ότι κάθε νέα μορφή χρήματος και πληρωμών θα διατηρήσει σταθερή την εμπιστοσύνη των πολιτών στο ευρώ και θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες όλων των μελλοντικών ενδιαφερόμενων μερών.

Η δημόσια διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2021 με τη συμμετοχή περισσότερων από 8.000 άτομα και επιχειρήσεις πανευρωπαϊκά, καταγράφοντας ρεκόρ συμμετοχής σε δημόσια διαβούλευση της ΕΚΤ. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων (41% των απαντήσεων), η ασφάλεια (17% των απαντήσεων) και η πανευρωπαϊκή πρόσβαση (10% των απαντήσεων) αναδείχθηκαν ως οι τρεις πρώτες επιλογές σε ό, τι αφορά τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει το ψηφιακό ευρώ.