Economist: Μπορεί η βιομηχανία της Ευρώπης να απελευθερωθεί από τον άνθρακα;

Στην πόλη Boden, κοντά στον Αρκτικό Κύκλο, η νεοσύστατη επιχείρηση h2 Green Steel (h2gs) ανεγείρει ένα νέο εργοστάσιο αξίας 4 δισ. ευρώ – το πρώτο που οικοδομείται στην Ευρώπη εδώ και σχεδόν μισό αιώνα.

Αυτό που το ξεχωρίζει είναι πως το εργοστάσιο θα τροφοδοτείται όχι με κοινά καύσιμα ή φυσικό αέριο, αλλά με υδρογόνο, που θα παράγεται επιτόπου από την άφθονη αιολική και υδροηλεκτρική ενέργεια που εξασφαλίζει το φυσικό τερέν της περιοχής. Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του σε λίγα χρόνια, θα απασχολεί έως και 1.800 άτομα και θα παράγει 5 εκατ. τόνους χάλυβα ετησίως.

Το έργο θα κάνει τη διαφορά και έξω από τα όρια της αραιοκατοικημένης βόρειας Σουηδίας με σημαντικό αντίκτυπο για τους παραγωγούς χάλυβα και άλλων βασικών υλικών της γηραιάς ηπείρου, όπως το τσιμέντο και τα χημικά, που συνεισφέρουν άμεσα περίπου το 1% του ΑΕΠ της ΕΕ.

Θα επηρεάσει τις αλυσίδες εφοδιασμού των επιχειρήσεων, από τις αυτοκινητοβιομηχανίες έως τους κατασκευαστές ακινήτων, που αντιπροσωπεύουν άλλο ένα 14% των παραγωγικών κλάδων της ΕΕ, σύμφωνα με το think tank Material Economics.

Η εξέλιξη θα μπορούσε να ενισχύσει την προσπάθεια για ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης, η σημασία έγινε αντιληπτή με τον πιο απόλυτο τρόπο από τον «ενεργειακό εκβιασμό της Ρωσίας» και τα αντίποινα για τις δυτικές κυρώσεις για τον πόλεμο της στην Ουκρανία.

«Και θα ήταν μια ευλογία για το κλίμα, δεδομένου ότι οι βιομηχανίες βασικών υλικών ευθύνονται περίπου το ένα πέμπτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ευρώπης.»

Θα μπορούσε εν ολίγοις, θεωρεί η Ann Mettler της Breakthrough Energy, ενός ταμείου επιχειρηματικών κεφαλαίων που υποστηρίζεται από τον Bill Gates, να σηματοδοτήσει την αναγέννηση της βαριάς βιομηχανίας της Ευρώπης για την εποχή μετά τα ορυκτά καύσιμα.

Η βαριά βιομηχανία φαινόταν επί μακρόν δεμένη αναπόφευκτα στο «άρμα» του άνθρακα. Η χρήση σιδηρομεταλλεύματος για την παραγωγή χάλυβα, η θέρμανση ασβεστόλιθου για την παραγωγή τσιμέντου και η χρήση ατμού για τη διάσπαση υδρογονανθράκων στα δομικά τους μόρια απαιτεί πολλή ενέργεια. Επιπλέον, αυτές οι χημικές διεργασίες εκλύουν πολύ επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα. Η μείωση όλων αυτών των εκπομπών, πίστευαν οι ειδικοί, ήταν είτε τεχνικά ανέφικτη είτε απαγορευτικά δαπανηρή.

Όμως τόσο η τεχνολογία όσο και το οικονομικό υπόβαθρο γίνεται πλέον πιο ευνοϊκό, σχολιάσει ο Economist. Η Ευρώπη θέτει αυστηρότερους στόχους για τις εκπομπές στην ατμόσφαιρα, το κόστος που συνδέεται με το διοξειδίου του άνθρακα αυξάνεται και οι καταναλωτές δείχνουν μεγαλύτερη προθυμία να πληρώσουν περισσότερα για πιο πράσινα προϊόντα.

Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν εκπονήσει στρατηγικές για το υδρογόνο, την πιο υποσχόμενη εναλλακτική των ορυκτών καυσίμων σε πολλές βιομηχανικές διεργασίες.

Η Γερμανία εγκαινιάζει την εταιρεία Hydrogen Intermediary Network Company (εν συντομία hint.co), έναν παγκόσμιο κόμβο εμπορίας υδρογόνου και προϊόντων που προέρχονται από αυτό. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα επιτέλους ωριμάζουν. Η ανάγκη πολλών εταιρειών να αναπληρώσουν τα γερασμένα περιουσιακά τους στοιχεία προσφέρει έναν «μηχανισμό ταχείας προώθησης», λέει ο Per-Anders Enkvist της Material Economics.

Στο σύνολό τους, οι εξελίξεις αυτές επιτρέπουν στις ευρωπαϊκές βιομηχανικές επιχειρήσεις που έχουν δεσμευτεί να γίνουν ουδέτερες ως προς τον άνθρακα έως το 2050, δηλαδή σε πολλές από αυτές, να αρχίσουν να επενδύουν στις υποσχέσεις τους.

Η Material Economics καταμέτρησε 70 πρότζεκτ στην Ευρώπη που εμπορεύονται τεχνολογία για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις βιομηχανίες βασικών υλικών. Δεν περνά σχεδόν ούτε μία εβδομάδα χωρίς την παρουσίαση ενός νέου εγχειρήματος. Η απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές έχει μετατραπεί από “mission impossible” σε “mission possible”, λέει ο Adair Turner της Επιτροπής Ενεργειακών Μεταβάσεων, μιας δεξαμενής σκέψης.

Η χαλυβουργία είναι η πιο προχωρημένη. Το εργοστάσιο της h2gs στο Boden συνδυάζει έξυπνα δοκιμασμένες τεχνολογίες σε μεγάλη κλίμακα. Η εταιρεία κατασκευάζει μία από τις μεγαλύτερες μονάδες ηλεκτρόλυσης στον κόσμο για την παραγωγή υδρογόνου.

Μισή ώρα με το αυτοκίνητο από τα νότια του Boden, η Hybrit, μια κοινοπραξία μεταξύ της χαλυβουργίας Ssab, της εταιρείας κοινής ωφέλειας Vattenfall και της εταιρείας παραγωγής σιδηρομεταλλευμάτων lkab, εφαρμόζει πιλοτικά μια παρόμοια διαδικασία. Τον Ιούλιο το διοικητικό συμβούλιο της Salzgitter, μιας γερμανικής χαλυβουργίας, έδωσε το πράσινο φως για ένα έργο ύψους 723 εκατ. ευρώ με την ονομασία Salcos, το οποίο θα αντικαταστήσει τις συμβατικές υψικαμίνους της με μονάδες άμεσης επεξεργασίας μέχρι το 2033. Θα χρησιμοποιεί λίγο φυσικό αέριο μέχρι να μπορέσει να εξασφαλίσει επαρκές υδρογόνο. Άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές χαλυβουργίες, όπως η ArcelorMittal και η Thyssenkrupp, κάνουν παρόμοια σχέδια.

Οι τσιμεντοβιομηχανίες κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, αν και πιο αργά. Δεδομένου ότι η θέρμανση του ασβεστόλιθου παράγει περίπου το 60% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα του κλάδου και δεν υπάρχει προς το παρόν βιώσιμη εναλλακτική τεχνολογία, η βιομηχανία εστιάζει κυρίως στην εκ των υστέρων μείωση των εκπομπών, με δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (ccs). Πολλές επιχειρήσεις πειραματίζονται με μια διαδικασία θέρμανσης που αντικαθιστά τον αέρα με καθαρό οξυγόνο, το οποίο παράγει CO2 κατάλληλο για δέσμευση. Ορισμένες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρισμό αντί για ορυκτά καύσιμα για τη θέρμανση του ασβεστόλιθου. Οι πιο φιλόδοξοι αναπτύσσουν νέους τύπους τσιμέντου με λιγότερες εκπομπές άνθρακα.

Η HeidelbergCement, ο τέταρτος μεγαλύτερος κατασκευαστής τσιμέντου στον κόσμο, έχει δρομολογήσει παράλληλα έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην Ευρώπη. Σε αυτά περιλαμβάνονται μια εγκατάσταση ccs στη νορβηγική πόλη Brevik και το πρώτο εργοστάσιο τσιμέντου στον κόσμο με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα στο σουηδικό νησί Gotland. Η Ecocem, μια ιρλανδική νεοφυής επιχείρηση, παράγει τσιμέντο που χρησιμοποιεί λιγότερο clinker, το ενδιάμεσο υλικό που προέρχεται από τον θερμαινόμενο ασβεστόλιθο, και έτσι εκπέμπει λιγότερο άνθρακα. Ορισμένες εταιρείες προσπαθούν να ανακτήσουν τσιμέντο από παλιό σκυρόδεμα σε κατεδαφισμένα κτίρια.

Η χημική βιομηχανία αντιμετωπίζει ίσως τη μεγαλύτερη πρόκληση. Παρόλο που η τροφοδοσία των ατμοπυρόλυσης με ηλεκτρική ενέργεια αντί για φυσικό αέριο είναι κατ’ αρχήν απλή, στην πράξη δεν είναι εύκολη υπόθεση, δεδομένης της περιορισμένης προσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Επιπλέον, η χημική βιομηχανία καταναλώνει υδρογονάνθρακες, από τους οποίους προέρχονται πολλά από τα περίπου 30.000 προϊόντα της.

Ακόμα κι έτσι όμως, οι προσπάθειες συνεχίζονται. Η Basf, κολοσσός χημικών προϊόντων, συνεργάζεται με δύο ανταγωνιστές της, τη Sabic και τη Linde, για την ανάπτυξη ενός ηλεκτρικά θερμαινόμενου συστήματος ατμοπυρόλυσης για το εργοστάσιό της στο Ludwigshafen. Θέλει να καταστήσει την εγκατάστασή της στην Αμβέρσα, η οποία εξέπεμψε 3,8 εκατ. τόνους CO2 πέρυσι, «καθαρή» μέχρι το 2030.

Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Basf αγόρασε πρόσφατα μέρος ενός αιολικού πάρκου στα ανοικτά των ολλανδικών ακτών για να της παρέχει ηλεκτρική ενέργεια χωρίς επιβάρυνση άνθρακα. Η εταιρεία, όπως και οι αντίστοιχες εταιρείες τσιμέντου, εξετάζει επίσης σοβαρά την ανακύκλωση, ιδίως μια διαδικασία που ονομάζεται πυρόλυση, όπου τα πλαστικά απόβλητα καίγονται απουσία οξυγόνου και διασπώνται στα συστατικά τους που αποτελούνται από υδρογονάνθρακες. Άλλες εταιρείες οραματίζονται διαφορετικούς τύπους πιο οικολογικών πρώτων υλών. η Afyrem, μια γαλλική νεοφυής επιχείρηση, αντλεί υδρογονάνθρακες από βιομάζα.

Όμως «αρκετές δεκάδες πιλοτικά έργα -ακόμη και μεγάλα με αποδεδειγμένη τεχνολογία- δεν συνιστούν πράσινη μετάβαση» σχολιάζει ο Economist. «Το δύσκολο μέρος είναι η κλιμάκωση» και η διάδοσή τους.

Η απαραίτητες υποδομές είτε βρίσκονται υπό ανάπτυξη (παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας) είτε λείπουν (παραγωγή και διανομή υδρογόνου). Το κόστος παραμένει υψηλό: η οικολογική χαλυβουργία εξακολουθεί να είναι δύο έως τρεις φορές ακριβότερη στην κατασκευή από τη συμβατική. Η προσέλκυση εργαζομένων μπορεί να είναι δύσκολη, ιδίως σε μέρη πλούσια σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τα οποία συχνά, όπως το Boden, είναι απομακρυσμένα. Και οι ανταγωνιστές σε άλλες χώρες δεν μένουν στάσιμοι- ιδίως δύο γιγαντιαίοι ινδικοί όμιλοι ποντάρουν πολλά στο πράσινο υδρογόνο. «Η Ευρώπη πρέπει να βιαστεί αν θέλει να διατηρήσει το προβάδισμά της,» προειδοποιεί ο Frank Peter του think tank Agora Energiewende.

«Όλα αυτά είναι πραγματικά εμπόδια. Αλλά δεν χρειάζεται να είναι ανυπέρβλητα. Αρκεί να αναλογιστούμε για άλλη μια φορά την h2gs.» Έχει πείσει επιχειρήσεις όπως η BMW, η Electrolux η Miele, να υπογράψουν συμβόλαια για 1,5 εκατ. τόνους πράσινου χάλυβα. Οι παραγγελίες ως εγγύηση για τις τράπεζες για τη χρηματοδότηση των δύο τρίτων του έργου (με το υπόλοιπο να προέρχεται από επενδύσεις εταιρειών – κολοσσών όπως η Scania και η Mercedes-Benz.

Για να προσελκύσει εκατοντάδες εξειδικευμένους εργάτες και τις οικογένειές τους στο απομακρυσμένο Boden, θα τους βοηθήσει να βρουν στέγη σε ένα συγκρότημα που, αν οι αρχιτέκτονες το πετύχουν, θα μοιάζει με κομψό θέρετρο. Για την εξασφάλιση του υδρογόνου, η H2gs συνεργάζεται με την Iberdrola, μια ισπανική εταιρεία ενέργειας, για την κατασκευή ενός μεγάλου εργοστασίου στη Δυτική Ευρώπη για την παραγωγή του αερίου, με σκοπό την προμήθεια μέρους του σε άλλους βιομηχανικούς χρήστες.

Το σκεπτικό της H2gs είναι ότι αν μπορέσει να δημιουργήσει εγκαίρως τις πλατφόρμες χάλυβα και υδρογόνου, μπορεί να εξασφαλίσει σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των ανταγωνιστών της. Σε αυτά περιλαμβάνονται πράγματα όπως ο καθορισμός προτύπων και η απόσπαση μεγάλου μεριδίου από δυνητικά προσοδοφόρες επιχειρήσεις. «Για να γίνει η Ευρώπη υπερδύναμη της πράσινης βιομηχανίας, οι κυβερνήσεις και οι βιομηχανικοί γίγαντες της θα πρέπει να επιδείξουν παρόμοια εφευρετικότητα και φιλοδοξία.»