Ο ΚΥΚΛΟΣ – Επιστήμη και Δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς | του Αντώνη Ζερβού

Την Τετάρτη 25/9 παρουσιάστηκε το βιβλίο του ομοτ. Καθηγητή και συνδημιουργού του ΙΤΕ Στέφανου Τραχανά με τον παραπάνω τίτλο, που έχει κυκλοφορήσει εδώ και λίγο καιρό από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης που και αυτές είναι δημιούργημά του.

Παραβρέθηκα στην όμορφη αυτή εκδήλωση και ίσως ήμουν ο μόνος μη πανεπιστημιακός ή σχετικός με τα επιστημονικά παιδία του καθηγητή και μάλιστα πολιτικός . Το βιβλίο το είχα ήδη διαβάσει, όπως και ‘’Το φάντασμα της Όπερας.  Οι υπότιτλοι και στα δύο βιβλία ήταν που ήθελα να ακούσω και δια ζώσης το ίδιο τον συγγραφέα.

Με το παραπάνω πόνημά του ο καθηγητής αποδεικνύει ότι εκτός από εξαίρετος επιστήμονας είναι και άνθρωπος με καθαρό/ορθό λόγο και ανησυχίες, αφού είναι από εκείνους τους ανθρώπους που στους σημερινούς καιρούς εξακολουθεί να χρησιμοποιεί απεριόριστα το μυαλό του δοκιμάζοντας τα όρια και τις αντοχές του μέχρι αυθάδειας θα έλεγα – όχι μόνο για την προαγωγή της επιστήμης του – με σαφή στόχο να καταλήξει σε επιβεβαίωση ή απόρριψη των θέσεων του.

Διαχειρίζεται λοιπόν τον υπότιτλο του βιβλίου με την ‘’μαιευτική μέθοδο’’ όπως και στην διδασκαλία του.

Ανησυχεί σφόδρα γιατί θεμελιώδης επιστήμη και δημοκρατία στους ανήσυχους καιρούς μας δοκιμάζονται σοβαρά, αφού ο ανορθολογισμός και η εχθρότητα/αμφισβήτηση της επιστήμης – απότοκο του λαϊκισμού και της απουσίας σοβαρής σκέψης από τον σημερινό άνθρωπο – είναι παρούσες παράμετροι του σημερινού παγκόσμιου γίγνεσθαι οδηγώντας τα πράγματα σε ολοκληρωτικά/ανελεύθερα συστήματα παρ’ όλο που αυτά έχουν αποκηρυχθεί πολλάκις μέχρι σήμερα.

Και επισημαίνει ότι ’’… από το γύρισμα του αιώνα η ορθολογική κοινωνία έχει αρχίσει να χάνει το παιχνίδι. Ο ανορθολογισμός, η συνωμοσιολογία και η ψευδοεπιστήμη – με την καταλυτική συνδρομή των κοινωνικών δικτύων – δεν είναι πλέον περιθωριακά φαινόμενα, αλλά ένα πανίσχυρο υπόγειο ρεύμα ικανό να επηρεάζει πολιτικές εξελίξεις , αλλά και την ικανότητα των δημοκρατικών κοινωνιών να διαχειρίζονται κορυφαίες απειλές…’’ ((σελ68 του ‘’Κύκλου’’)

Αναλύει με απόλυτη ενάργεια το γεγονός ότι η επιστήμη επιτελεί τον στόχο της μόνο όταν λειτουργεί σε ελεύθερα δημοκρατικά περιβάλλοντα γιατί μόνο τότε ο ανθρώπινος νους μπορεί να ‘’ανοίξει’’ και άρα να σκεφτεί, να αμφισβητήσει, να πειραματισθεί χωρίς περιορισμούς και ποδηγέτηση και να καταλήξει σε συμπεράσματα που επιβεβαιώνονται από το πείραμα, άρα από την ίδια την φύση.

Σήμερα η δυτική δημοκρατία πράγματι βρίσκεται σε ύφεση/αποδρομή. Η επικράτηση του καπιταλισμού παγκοσμίως και η σχεδόν παντελής απουσία του σοσιαλισμού – που έφερε το τέλος της ιστορίας κατά τον Φουκουγιάμα – κατήργησε τον πολιτικό διάλογο και ουσιαστικά εξαφάνισε την κοινωνική διάσταση στις εφαρμοζόμενες κυβερνητικές πολιτικές. Το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται, ο έλεγχος των κρατών στην λειτουργία της οικονομίας σχεδόν ελλείπει γιατί πλέον οι αποφάσεις δεν παίρνονται από τα πολιτικά επιτελεία των κρατών αλλά οι πολυεθνικές που επιβάλλουν την θέλησή τους. Οι πλούσιοι έχουν γίνει πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι, η μεσαία τάξη σιγά σιγά χάνεται και μαζί της και ο σημαντικός ρόλος της στην κοινωνική πυραμίδα. Έχει χαθεί λοιπόν η εμπιστοσύνη του πολίτη στην δημοκρατική διακυβέρνηση με αποτέλεσμα την κοινωνική κρίση που οδηγεί σε εθνικισμούς, θρησκευτισμούς, ρατσισμό και φυσικά λαϊκισμούς. Γι’ αυτό και παγκοσμίως πλέον – ακόμα και στις θεωρούμενες κοιτίδες της δημοκρατίας όπως ΗΠΑ και Γαλλία – αλλά και στα λοιπά κράτη της δύσης – έχουν κάνει την δυναμική εμφάνισή τους ολοκληρωτικές ιδέες με έντονη απήχηση και αρκετές φορές κατάληψη της εξουσίας ( ΗΠΑ, Ουγγαρία, παραλίγο στην Γαλλία, κλπ).

Η επιστήμη λοιπόν αρχίζει να χάνει τον φυσικό της χώρο – τη δημοκρατία – και να εμφανίζονται φωνές που υποστηρίζουν ότι ‘’… η επιστήμη είναι προϊόν του εκάστοτε πολιτισμού – του δυτικού πολιτισμού στην περίπτωσή μας – και επομένως δεν αντιπροσωπεύει μια αντικειμενική αλήθεια για τον φυσικό κόσμο!…’’ οδηγούμαστε λοιπόν στην ‘’…ιδέα του πολιτισμικού σχετικισμού στην επιστήμη …’’ όπως πολύ σωστά αναφέρει ο καθηγητής στον πρόλογό του (Σελ. 16).

Αυτό συνέβαινε και επί Χίτλερ όταν η επιστημονική επανάσταση του 20^ου αιώνα – η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας – εθεωρείτο εβραϊκή φυσική επειδή οι επιστήμονες που περιέγραψαν το νέο αυτό μεγάλο κεφάλαιο που ερμηνεύει τον μικρόκοσμο μας αλλά και την ίδια την ύπαρξή μας ανακαλύφθηκε, θεμελιώθηκε και από εβραϊκής καταγωγής επιστήμονες (Αϊνστάιν, Μπορ, Πάουλι, κλπ) !!! Το ότι για να καταλήξουν στην θεωρία αυτή συμμετείχαν και οι μη εβραίοι Μαξ Πλανκ (γερμανός), Ράδερφορντ (βρετανός), Μπρολί (γάλλος), Χάϊζενμπεργκ (γερμανός) δεν μέτραγε !!!

Και δυστυχώς εμφανίζονται και σήμερα επιστήμονες στα μεγάλα επιστημονικά κέντρα του κόσμου που διακηρύττουν τον πολιτισμικό σχετικισμό !!!

Μετά την παρουσίαση του βιβλίου ακολούθησε διάλογος ο οποίος προφανώς ‘’γύρισε’’ και στο θέμα της δημοκρατίας του καιρού μας.  Αυτό με ώθησε στο σημερινό γραφτό, θέλοντας να καταθέσω την άποψη μου για να προσφέρω κι εγώ στον όλο προβληματισμό.

Το ερώτημα που τέθηκε ήταν κατά πόσον θα μπορούσε να διαμορφωθεί ένα παγκοσμίως αποδεκτό ‘’δημοκρατικόμετρο’’ , ένα ISO πχ, που να πιστοποιείται και να γίνεται αποδεκτή διεθνώς η δημοκρατικότητα κρατικών και νομικών οντοτήτων αλλά και φυσικών προσώπων και μέσω αυτού να αξιολογείται η θέση τους άρα και η αξιοπιστία τους.

Η δημοκρατία λοιπόν στην αρχαία Ελλάδα ήταν άμεση – φυσικά χωρίς τις γυναίκες και τους δούλους – ενώ σήμερα η υλοποιούμενη στις κρατικές οντότητες είναι αντιπροσωπευτική.

Τότε οι κανόνες συνύπαρξης διαμορφώνονταν με την συμμετοχή όλων των πολιτών ενώ σήμερα διαμορφώνονται δι’ αντιπροσώπων. Και εκεί υπάρχει ένα θέμα, αφού ο κάθε πολίτης ίσως να μην συμφωνεί απολύτως με τα αποφασιζόμενα από τους αντιπροσώπους του. Και  φυσικά προκύπτει αβίαστα το ερώτημα αν επιλέγουμε σωστά τους εκπροσώπους μας οι οποίοι διαμορφώνουν τους κανόνες/νόμους συνύπαρξης μας.

Κάτι τέτοιο – και αναφέρομαι στο δημοκρατικόμετρο – ενδεχομένως να ήταν αρμοδιότητα του ΟΗΕ, μέλη του οποίου όμως είναι και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Και βέβαια δεν μπορώ να αντιληφθώ πως θα επηρέαζε μια τέτοια βαθμονόμηση τα ίδια τα κράτη.

Το διεθνώς γνωστό περιοδικό Economist διαμορφώνει τα τελευταία περίπου 20 χρόνια ένα δείκτη δημοκρατικότητας, χρησιμοποιώντας 60 κριτήρια και συντάσσει σχετικό κατάλογο βαθμονομώντας 167 χώρες εκ των οποίων οι 166 είναι κυρίαρχα κράτη και 164 είναι μέλη του ΟΗΕ.

Προφανώς αυτή βαθμονόμιση θεωρείται ‘’δυτική’’, άρα αμφισβητούμενη προφανώς από πολλά κράτη και κυρίως τα ολοκληρωτικά.

Είναι αντιληπτό ότι η βαθμονόμηση αυτή δεν αποτελεί και απόλυτο κριτήριο αποδεχτό από όλους . Και για του λόγου το αληθές στην 1^η 20άδα για το 2022 Προηγούνται μεν τα σκανδιναβικά κράτη, στη 12^η θέση είναι η Γερμανία και στην 18^η η Αυστρία όπου τα ναζιστικά κόμματα βρίσκονται προ των πυλών της εξουσίας. Τι είδους δημοκρατία περιγράφεται από αυτά τα τεχνοκρατικά κριτήρια τελικά;

Στον πίνακα αυτό η χώρα μας είναι 20^η, η Γαλλία 22^η, η Ισπανία 24^η και οι ΗΠΑ 29^η. Η Ρωσία στην 144^η  και η Κίνα στην 148^η . Την τελευταία θέση κρατά το Αφγανιστάν.

Έχω ακόμα υπ’ όψιν μου δύο ελληνικές εργασίες η μία από καθηγητές του Πολυτεχνείου Κρήτης τους Κων. Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκό και Μιχ. Δούμπου (Δείκτης μέτρησης της ποιότητας της δημοκρατίας) και η άλλη από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας του καθηγητή Νικ. Κυριαζή και του Διδάκτορα Εμμαν. Λ Οικονόμου (Πόσο δημοκρατική είναι η Ευρώπη;).

Στην πρώτη η Δυτική Ευρώπη προκύπτει ‘’πλήρης δημοκρατία’’ αξιοποιώντας τα κριτήρια του Economist.Στην 2^η η ΕΕ με 4 δικά τους κριτήρια είναι πολύ χαμηλά.

Η ύπαρξη επομένως ενός ενιαίου και κοινά αποδεκτού ‘’δημοκρατικόμετρου’’ είναι κάλον απίθανο να καθιερωθεί .

Αλλά και γιατί να καθιερωθεί ; Οι κανόνες και τα κριτήρια που θα προκύψουν ως αποτελεσμα συμβιβασμών και ισορροπιών , θα περιορίζουν την ελεύθερη βούληση του καθ’ ενός μας και την υπευθυνότητας μας ως ατόμων.

Η ελευθερία και η δημοκρατία είναι τρόπος ζωής και φτάνει μέχρι εκεί που συναντά την ελευθερία του άλλου. Τα όρια της ελευθερίας του καθ’ ενός μας ορίζονται από μας τους ίδιους στις κοινωνίες που συμμετέχουμε. Με μοναδικό γνώμονα την ‘’ποιότητά’’ μας, την ενσυναίσθησή μας, την αξιοπρέπειά μας, την πίστη μας στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην κρίση μας.

Όπως στην ελεύθερη φύση υπάρχουν όλων των κατηγοριών οι υπάρξεις, ‘’καλές’’ ή ‘’κακές’’ και συνυπάρχουν, το ίδιο συμβαίνει και στα ελεύθερα δημοκρατικά συστήματα. Υπάρχει χώρος για όλους με όποιο κόστος.

Δυστυχώς, ή μάλλον ευτυχώς, όπως λέει και ο συγγραφέας στο ‘’Φάντασμα της όπερας’’  με υπότιτλο: η επιστήμη στον πολιτισμό μας:

‘’… ουδείς φυσικός νόμος θα μας απαλλάξει ποτέ από το ευλογημένο βάρος της ελευθερίας μας. Της ελευθερίας να κάνουμε επιλογές και να είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτές …’’ (σελ. 39)

Αντώνης Εμμ. Ζερβός

Πολιτ. Μηχ/κός ΕΜΠ

πρ. Δήμαρχος Αγ. Νικολάου

Υ.Γ.     Η επιστημονικές θεωρίες επενελέγχονται συνεχώς με τις αυξανόμενες δυνατότητες που μας παρέχουν τα σημερινά όργανα καταγραφής και μετρήσεων με τις συνεχώς βελτιούμενες τεχνολογίες . Έτσι φαίνεται η θεωρία του Bing Bng που ερμηνεύει την δημιουργία του σημερινού κόσμου μάλλον θα μπει σε επανέλεγχο λόγω της ανακάλυψης του γαλαξία JADES-GS-z14-0  που πρόσφατα ανακάλυψε το νέο διαστημικό τηλεσκόπιο Τζέιμς Ουέμπ που αντικατέστησε  το Χαμπλ με ιδιότητες διαφορετικές από τις αναμενόμενες (Καθημερινή Κυριακής 29/9 άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη).