Μεγάλη εβδομάδα στη Σφάκα Σητείας: Το έθιμο της Φουνάρας

Είναι ίσως ευρέως γνωστό ότι το βράδυ της Ανάστασης σε πολλά χωριά του νησιού μας, ιδιαίτερα στην ανατολική του πλευρά και στην επαρχία Σητείας, αναβιώνει το έθιμο της καύσης του Ιούδα συμβολίζοντας τη νίκη της ζωής ενάντια στην προδοσία και τον θάνατο.

Η χωροταξική ιδιομορφία του χωριού της Σφάκας Σητείας, που ουσιαστικά είναι χωρισμένο σε δύο οικισμούς (τον πάνω και τον κάτω), καθιστά το Πάσχα σε αυτό περισσότερο δελεαστικό και πιο συναρπαστικό με δεδομένο φυσικά το σεβασμό και την κατάνυξη στο Θείο δράμα.

Η συλλογή των αχινοποδιών!

Πιο συγκεκριμένα όλα ξεκινούν την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου ημέρα κατά την οποία κλείνουν τα σχολεία για τις διακοπές του Πάσχα. Τότε οι μικροί μαθητές ψάχνουν τρόπο να αποδράσουν από την πόλη να βρεθούνε στο χωριό να συναντήσουν τους φίλους τους και να ξεκινήσει έτσι η διαδικασία συλλογής και περιφρούρησης των κλαδιών, των λεγόμενων αχινοποδιών, πάνω στα οποία θα τοποθετηθεί ευφάνταστο ομοίωμα του Ιούδα προκειμένου να καεί σύμφωνα με το έθιμο.

Προηγουμένως βέβαια καθένας από τους παραπάνω επίδοξους «κουβαλητές – φρουρούς» εντάσσεται στην ομάδα της προτίμησης του, του πάνω ή του κάτω χωριού ανάλογα με το πού βρίσκεται το πατρικό του σπίτι ή με γνώμονα κάποιο ιδιαίτερο βίωμα που έχουν από εκείνες τις μέρες στο χωριό τους.

Η κινητικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας και η 24ωρη περιφρούρηση!

Όσο πλησιάζουμε προς το Μεγάλο Σάββατο στο παιχνίδι μπαίνουν και οι  μεγαλύτεροι σε ηλικία, καθώς τα αγροτικά τους αυτοκίνητα γίνονται απαραίτητα στο κουβάλημα. Κοινός στόχος η επίτευξη του μέγιστου δυνατού μεγέθους της λεγόμενης φουνάρας που θα αναδείξει τελικά και τη νικητήρια ομάδα.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης εβδομάδας υπάρχει έντονη κινητικότητα στο προαύλιο του πολιούχου του χωριού Ιερού Ναού Τιμίου Σταυρού ακόμα και κατά τις ώρες που ο εφημέριος του χωριού πατήρ Εμμανουήλ Συντυχάκης τελεί τις ιερές ακολουθίες των ημερών. Όπως είναι φυσικό ανάλογο είναι το κλίμα και στο αντίπαλο στρατόπεδο που έχει την έδρα του στην Παναγία στο κάτω χωριό. Ανάγκη για περιφρούρηση των κλαδιών υπάρχει επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Ο κίνδυνος κλοπής είναι μεγάλος. Όχι μόνο μεταξύ των δύο ομάδων του δικού μας οικισμού της Σφάκας αλλά η ¨ζημιά¨ μπορεί να γίνει και από μέλη αντίστοιχης ομάδας έτερου κοντινού χωριού είτε από τα ανατολικά είτε από δυτικά.

Στην όμορφη αυτή παραδοσιακή εορταστική ατμόσφαιρα έρχονται να προστεθούν και οι μυρωδιές από το ψήσιμο των ανεβατών καλιτσουνιών τα οποία έχουν παρασκευάσει ετούτες  τις μέρες οι νοικοκυρές του χωριού της Σφάκας χρησιμοποιώντας προζύμι και αγνά υλικά όπως είναι η μυζήθρα, το μέλι και τα αυγά προερχόμενα όλα από συγχωριανούς μας παραγωγούς.

Το Μεγάλο Σάββατο – Οι τελικές προετοιμασίες και το άναμμα της πρώτης φουνάρας στο πάνω χωριό!

Καθώς ξημερώνει Μεγάλο Σάββατο οι συμμετέχοντες στρέφουν την προσοχή τους στην τελευταία συγκομιδή κλαδιών που κατά πολλούς είναι κι αυτή που θα κάνει τη διαφορά, στην επιμέλεια του στησίματος της φουνάρας και στην κατασκευή του πλέον πρωτότυπου ομοιώματος του Ιούδα, το οποίο και θα οδηγηθεί στην καύση το βράδυ της ίδιας μέρας.

Το ρολόι δείχνει 11 το βράδυ και η πρώτη αναστάσιμη λειτουργία στη Σφάκα ξεκινά. Ο ιερέας ψέλνει το «Δεύτε Λάβετε φως», οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες τους μ’ αυτό και μετά από λίγο όλοι τους στοιχίζονται γύρω από τη φουνάρα για να την ανάψουν όταν ακουστεί το Χριστός Ανέστη.

Εδώ τώρα χρειάζεται λίγο προσοχή γιατί η αντίπαλη ομάδα του κάτω χωριού σε μια ύστατη προσπάθεια υποβάθμισης και υποτίμησης του αποτελέσματος είναι πολύ πιθανόν και να προσπαθήσει να βάλει φωτιά και να ανάψει τα κλαδιά  πριν το ρολόι χτυπήσει 12 και ο ιερέας ψάλει το Χριστός Ανέστη. Μετά το πέρας της λειτουργίας και του Πασχαλινού δείπνου το επίκεντρο του ενδιαφέροντος μεταφέρεται στο περίβολο της Παναγίας του κάτω χωριού. Έχουμε φτάσει στο τελευταίο βράδυ περιφρούρησης το οποίο τις περισσότερες φορές καταλήγει σ’ ένα παραδοσιακό κρητικό γλέντι με τη συμμετοχή των συγχωριανών μας μουσικών που στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι αυτοδίδακτοι.

Κυριακή του Πάσχα – Το έθιμο αναβιώνει και πάλι στο κάτω χωριό. Ανακήρυξη του νικητή.

Την Κυριακή του Πάσχα το πρωί οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα ενώ η εικόνα της Αγίας Ανάστασης του Κυρίου μας μεταφέρεται από το μεγάλο ναό του Τιμίου Σταυρού σ’ αυτόν της κοιμήσεως της Θεοτόκου στο κάτω χωριό. Η δεύτερη αναστάσιμη θεία λειτουργία στη Σφάκα ξεκινά και το έθιμο αναβιώνει ξανά αυτούσιο σε όλα τα στάδια και τις εκφάνσεις του.

Με το πέρας και της δεύτερης αναστάσιμης θείας λειτουργίας προκύπτει και το αποτέλεσμα της διαδικασίας το οποίο δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση και αμφιβολία. Ύστερα απ’ όλα όσα  έχουν προηγηθεί ο όποιος ανταγωνισμός παύει να υπάρχει. Άπαντες δίνουν ραντεβού για την επόμενη χρονιά και μονιασμένοι ενωμένοι και αγαπημένοι κάθονται στο οικογενειακό πασχαλινό τραπέζι.

Ένα έθιμο με ιστορία!

Να πούμε για την ιστορία ότι σε ένα έθιμο που αριθμεί πάνω από μισό αιώνα ζωής το πάνω χωριό είναι αυτό που κρατάει την μερίδα του λέοντος αναφορικά με τις νίκες, κάτι όμως που την τελευταία δεκαετία αρχίζει να ανατρέπεται. Για όλους εσάς συγχωριανούς και φίλους του χωριού μας  που μέσα απ’ αυτό το κείμενο  καταφέραμε να σας πείσουμε για το πόσο όμορφα περνάμε στη Σφάκα και το Πάσχα ανοίγουμε μια μεγάλη αγκαλιά και τα σπίτια μας και σας περιμένουμε να περάσουμε αυτές τις μέρες όλοι μαζί.

Από το όμορφο γραφικό χωριό της Σφάκας στην επαρχία της Σητείας ευχόμαστε σε όλο τον κόσμο καλό Πάσχα, καλή Ανάσταση με Υγεία, Αγάπη, Ειρήνη και Ελπίδα.

Νίκος Μαυροματάκης
Πρόεδρος Πολιτιστιστικού Συλλόγου Σφάκας