Είμαστε ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τα μνημεία μας | του Μανόλη Κλώντζα

Είμαστε ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τα μνημεία μας και τα οικοσυστήματα μας. Πολλές φορές έχουμε πει πως ο τρόπος που κατανοούμε τα μνημεία μας είναι έκφραση του πολιτισμού μας, του ίδιου τού “είναι” μας, του τρόπου δηλαδή, στην ουσία, που μεταβολίζουμε με το οικοσύστημα στο οποίο λειτουργούμε.

Ο τρόπος διαχείρισης των μνημειακών συνόλων μας και των τοπίων μας αντικατοπτρίζει το ποιοι στην ουσία είμαστε. Το ζήτημα του χαρακτήρα του μνημειακού χώρου της πόλης του Αγίου Νικολάου στο “καθολικό” φαίνεται ότι ανέτρεψε τις ισορροπίες στον τρόπο διαχείρισης των δημοτικών κοινών μεταφέροντας την αντιπαράθεση στον τομέα του πολιτισμού.

Δεν ήταν δηλαδή τελικά τα προβλήματα στον τομέα της σχολικής στέγης, δεν ήταν η ποιότητα ζωής στην πόλη ή οι εργασιακές σχέσεις, δεν ήταν οι νοσοκομειακές δομές, δεν ήταν άλλα ζητήματα οικονομικής προόδου αλλά ήταν ο τρόπος διαχείρισης του μνημειακου χώρου (που δένει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο όλους τους γηγενείς Αγιονικολιωτες μεταξύ τους) που ανέτρεψε τις δημοτικές ισορροπίες.

Ήταν αυτό ακριβώς το ζήτημα πολιτισμού που έφερε στο προσκήνιο αρκετές νέες υποψηφιότητες. Συνήθως οι διαφορετικές απόψεις στις κοινωνίες με διαφορετικά οικονομικά συμφέροντα είναι δείγμα υγείας από την άποψη ότι τα διαφορετικά αυτά συμφέροντα πρέπει τουλάχιστον να εκφραστούν. Οι μνημειακού όμως χαρακτήρα χώροι δεν είναι ένα τέτοιο πεδίο ακόμα και όταν διαφωνούμε στους τρόπους διαχείρισης.
Είναι προφανές πως το “καθολικό” και ο δημόσιος χαρακτήρας του δεν είναι κάτι ανάλογο με την περιοχή του “Λαγκού” ή της “Καζάρμας”.

Στην ουσία το Καθολικό αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του μνημείου του ναού του Αγίου Νικολάου απ’ τον οποίο η πόλη πήρε το όνομά της. Ακόμα και αν οι κρατικές δομές ή λογής συμφέροντα διαχρονικά υπονομεύουν την σημασία του ως μνημείο η ίδια η πραγματικότητα είναι “ξεροκέφαλη”.

Ο ναός είναι από τους αρχαιότερους σε λειτουργία χριστιανικούς ναούς στην Κρήτη. Είναι δείγμα μοναδικής αξίας από μια ιστορική εποχή με ελάχιστα ανάλογα αρχαιολογικού ανόργανου χαρακτήρα συμφραζόμενα που στον ένα ή στον άλλο βαθμό παραμένει ακόμα και σήμερα “σκοτεινή”. Ο χαρακτήρας του δένει με την ιστορική σχέση του με τον κολπίσκο ως λιμάνι. Με βάση μάλιστα αυτόν του τον χαρακτήρα η χρονολόγηση του μπορεί να είναι κατά την άποψή μου και παλαιότερη.

Είναι ακριβώς ο αρχαιολογικός αυτός χαρακτήρας του ναού, η σχέση του με την ιστορία του τόπου και με το “είναι” όλων μας που τον χαρακτηρίζει ως μνημείο.

Όλα τα μνημεία όμως, όπως είναι γνωστό, έχουν το “οικοσύστημα” τους (το “περιβάλλον” τους που λένε πολλοι), με το οποίο αποτελούν οργανική ενότητα και το οποίο προστατεύεται σε ενότητα με την ανόργανη ύλη (ή σύμφωνα τουλάχιστον με τις διεθνείς συμβάσεις και πρακτικές ή πρέπει να προστατεύεται). …Ή τουλάχιστον να μην ανατρέπεται η ενότητα αυτή.

Πάραυτα, πρακτικές και επιλογές των κρατικών δομών τα τελευταία χρόνια..( λέω κρατικών δομών γιατί οι δομές του κράτους, και το κράτος ως τέτοιο είναι σύμφωνα με το σύνταγμα υπεύθυνο για τα μνημεία και την κοινή κληρονομιά μας) ανέτρεψαν τον μνημειακό αυτό χώρο. Το οικοσύστημα του μνημείου, το φυσικό ιστορικό τοπίο του μνημείου στο σύνολό του ανατράπηκε και βιάστηκε.

Μάλιστα η διαδικασία ανατροπών και βιασμού του χώρου συνεχίζεται με όλο και μεγαλύτερη ένταση μετατρέποντας το φυσικό ιστορικό τοπίο, το αρχαιολογικού χαρακτήρα μνημειακό σύνολο δηλαδή σε περιβάλλον “νεκρής ύλης” της “Αρνθρωποκαινου”.

Σήμερα “τρέχει” μια νομικού χαρακτήρα αντιπαράθεση για την ιδιοκτησία του οικοσυστήματος του μνημεισκου συνόλου με τη συντριπτική πλειοψηφία των Αγιονικολιωτών να υπερασπίζονται τον δημόσιο χαρακτήρα του.

Νομίζω πως οι υποστηρικτές της ιδιωτικής διαχείρισης του χώρου του “Καθολικού” δηλαδή εκείνοι που με την ανοχή των κρατικών δομών ανέτρεψαν και βίασαν το μνημειακό σύνολο, κλαίνε συγκινητικά μεν αλλά σε λάθος “τάφο” δε.

Η υπεράσπιση του μνημειακού συνόλου είναι φυσικά πρώτα απ’ όλα χρέος των ντόπιων και των πολιτών της πόλης μας είναι όμως με βάση το νομικό μας σύστημα καθήκον του κράτους. Θεωρώ ότι η σημερινή αντιπαράθεση είναι στην ουσία της “τζουφια” ή μαλώνουμε άσκοπα σε “ξένο αχεργιώνα”.

Η υπεράσπιση του φυσικού – ιστορικού χαρακτήρα του”Μνημειακού Συνόλου” διαπερνά όλες τις άλλες διαστάσεις που δίνουμε στο θέμα αφού ως μνημείο καλύπτεται από το σύνταγμα, από διεθνείς ακόμα συμβάσεις και συνθήκες. Από την στιγμή που μιλάμε για μνημείο, ακόμα και οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες (λιμενικό ταμείο ή ιδιώτης) είναι υποχρεωμένοι να προστατεύσουν τον δημόσιο και πάνω από όλα τον ιστορικό φυσικό χαρακτήρα του.

Είναι δηλαδή οι κρατικές δομές και η τοπική κοινωνία που πρέπει να εγγυηθούν τον χαρακτήρα του μνημείου, και την ιδιαίτερη μοναδικότητα του οικοσυστήματος μας.

Manolis Klontzas
Αρχαιολόγος
Our World Heritage.
Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας