Πάσχα στην Κρήτη: Σκέτη μαγεία!

Το Πάσχα στην Κρήτη γιορτάζεται διαφορετικά από ότι στα υπόλοιπα νησιά της χώρας μας. Τα έθιμα είναι ξεχωριστά, η κουζίνα μοναδική και η φιλοξενία υπέροχη. Γι’ αυτούς τους λόγους κάθε χρόνο, το νησί βρίσκεται δεύτερο στις επιλογές των Ελλήνων για Πάσχα.

Πώς γιορτάζεται λοιπόν το Πάσχα στην Κρήτη; 

Το κάψιμο του προδότη 

Το κάψιμο του Ιούδα ή «Γιούδα» κατά τη ντοπιολαλιά, είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας από άκρη σε άκρη στην Κρήτη. Το έθιμο, που σε κάποιες περιοχές λέγεται και «Ορφανού», είναι σίγουρο ότι θα εντυπωσιάσει τον επισκέπτη που θα θελήσει περάσει τις άγιες μέρες του Πάσχα στο νησί. Με την εξαίρεση ορισμένων Ρεθυμνιώτικων χωριών όπου το έθιμο ξεδιπλώνεται κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή, σε όλες τις πρωτεύουσες, τις πόλεις και τα χωρία από τα Χανιά μέχρι την Ιεράπετρα ο Ιούδας καίγεται με φαντασμαγορικό τρόπο το βράδυ της Ανάστασης.

Ιδιαίτερα εντυπωσιάζει το λαμπάδιασμα του Ιούδα στη λίμνη του Άγιου Νικολάου Λασιθίου. Ένα δρώμενο που ανυπομονούν να ζήσουν ξανά οι ντόπιοι μετά από δυο χρόνια που τους έλειψε λόγω της πανδημίας. Στα χωριά στήνεται η «Φουρνάρα» με τα «χηνοπόδια» που μαζεύουν οι νέοι από τα βουνά τη Μεγάλη Πέμπτη για να καεί εκεί ο Ιούδας. Επίσης, πολλοί στήνουν στην αυλή του σπιτιού τους μια μικρή φουνάρα «για το καλό».

Η περιφορά του Επιταφίου και του γλεντιού

Δεν είναι μόνο ο Επιτάφιος που περιφέρεται τη Μεγάλη Παρασκευή. Μαζί του «περιφέρεται» στα χωριά και το παραδοσιακό για τη μέρα κρητικό τσιμπούσι με ξηρούς καρπούς, φέτες πορτοκαλιού, ελιές, οφτές (στη χόβολη) πατάτες και την απαραίτητη ρακή σε…γενναίες ποσότητες. Όλα αυτά τα βρίσκουμε σε κάθε σπίτι που έχει το τραπέζι στρωμένο και τις πόρτες του ανοιχτές σε όλους εκείνους που ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου. Σε κάθε σπίτι γίνεται και μια στάση για να τον προσκυνήσουν οι νοικοκύρηδες και να κερασθούν αυτοί που τον ακολουθούν. Όσο περνά η ώρα η πομπή μικραίνει μιας και οι πιστοί «ξεμένουν» στα σπίτια για ένα λιτό, λόγω της ημέρας, γλέντι.

Σαν στο σπίτι σας στο χωριό 

Η ατμόσφαιρα στα μικρά χωριά της Κρήτης τις μέρες του Πάσχα είναι ιδιαίτερα ευχάριστη, μιας και τόσο οι κάτοικοι όσο και οι επισκέπτες είναι λιγοστοί, και αισθάνονται σαν να αποτελούν μια μικρή ομάδα με τα…μυστικά της. Ο επισκέπτης θα μπορέσει να απολαύσει ντόπιες νοστιμιές στα εξαιρετικά εστιατόρια όμορφων ξενώνων που δημιουργήθηκαν από την αναστήλωση των κάποτε ερειπωμένων σπιτιών στη Μηλιά των Χανίων και στα Καπετανιανά του Ηρακλείου. Το βράδυ της Ανάστασης είναι ήσυχο και κατανυκτικό στον μικροσκοπικό ναό των Καπετανιανών όπως και στην πανέμορφη Παναγιά Χρυσοσκαλίτισσα στο Ελαφονήσι που εξυπηρετεί τη Μηλιά. Και στα δύο αυτά χωριά, η Κυριακή του Πάσχα κυλάει σε ήρεμο οικογενειακό κλίμα. Ο επισκέπτης θα αισθανθεί σαν να είναι καλεσμένος σε κάποιο σπίτι του χωριού.

Νηστίσιμο…φαγοπότι! 

Το φυσικό περιβάλλον του νησιού παρέχει απλόχερα στους κατοίκους όλα όσα χρειάζονται για να παρασκευασθούν νοστιμότατα νηστίσιμα εδέσματα. Έτσι δεν λείπει το καλό φαγητό από το Κρητικό τραπέζι ούτε κατά τη διάρκεια της νηστείας. Ιδιαίτερα νόστιμοι μεζέδες αυτή την εποχή είναι οι αγριαγκινάρες που τρώγονται ωμές με λεμόνι, και τα κουκιά ή τα «λουγκούνια» (λούπινα), οι «βροβιοί» (βολβοί), οι χοχλιοί (μπουμπουριστοί ή γιαχνί), οι κολοκυθοκορφάδες και τα διάφορα αυτοφυή χορταρικά, όπως οι ζοχοί και το σταμναγκάθι που τρώγονται ως σαλάτα, βραστά, τσιγαριστά ή σε χορτοκαλίτσουνα. Αυτοί που δεν είναι φανατικοί στην τήρηση της  νηστείας, μπορούν να απολαύσουν τα φρέσκα κρητικά τυριά, όπως τα ανθοτύρια και τη μυζήθρα.

Δεύτερη ανθοφορία 

Ένας από τους πιο ιδιαίτερους Επιταφίους που συναντάμε στη χώρα μας είναι αυτός του Άη Γιάννη του Θεολόγου στο χωριό Μαρμακέτω στο Οροπέδιο Λασιθίου. Για τον στολισμό του Επιταφίου, οι γυναίκες μαζεύουν για μια ολόκληρη εβδομάδα διάφορα είδη άγριας ορχιδέας, τις περίφημες «βιόλες» της Λαμπρής ή «γλυκά ματάκια», που αυτοφύονται στην Δίκτη. Την ημέρα της Ανάστασης, τα λουλούδια βγαίνουν από τον Επιτάφιο και κρεμιούνται σε σύρματα μέσα στον ναό. Στις 6 Μαΐου που γιορτάζει ο Άγιος, οι μαραμένες ή και ξερές πλέον ορχιδέες που παραμένουν κρεμασμένες στα σύρματα, «ανθίζουν» ξανά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα λουλούδια έχουν διατηρήσει υγρασία στο εσωτερικό τους. Οι πιστοί όμως δέχονται πως είναι έργο του Αγίου και τις θεωρούν θαυματουργές, και τις κρατούν στα σπίτια τους ολόκληρο τον χρόνο. Το έθιμο δεν παύει να είναι εντυπωσιακό, όμως η πραγματοποίηση του  εξαρτάται και από την ανθοφορία που δεν έρχεται πάντα

Καμπανοκρουσίες, κρεατοφαγία και οινοποσία μέχρι τελικής πτώσης 

Με το πρώτο Χριστός Ανέστη από τον παπά, οι καμπάνες όλων των εκκλησιών στις πόλεις και τα χωριά αρχίζουν να χτυπούν ασταμάτητα μέχρι το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα. Όποιος περνά έξω από μια εκκλησία, μπορεί να χτυπήσει την καμπάνα και να διαδώσει το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης του Θεανθρώπου ή και για «γούρι» που θα τον προστατεύει από τα προβλήματα της χρονιάς. Τα τραπέζια στρώνονται από νωρίς το πρωί της Κυριακής και ξεκινά η κορύφωση της κρεατοφαγίας, που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζει τους Κρητικούς.

Οι ποσότητες που καταναλώνονται το Πάσχα είναι απίστευτες, και αντιστοιχούν σε ολόκληρα …κοπάδια. Το σουβλιστό αρνί, το αντικριστό κατσικάκι με χοντρό αλάτι, τα κοκορέτσια, τα παϊδάκια, τα γαρδουμπάκια, οι κρεατότουρτες δεν λείπουν από κανένα σπίτι. Όπως δεν λείπουν και τα παραδοσιακά μηζυθροκαλίτσουνα (συνήθως αλμυρά στα Χανιά και γλυκά στο Ηράκλειο), η απόλυτη πανδαισία του ουρανίσκου στην οποία κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί όπως και τα αυγά και τα χοντρά ζυμαρικά με στάκα. Και φυσικά όλα αυτά συνοδεύονται από τους μαρουβάδες και τα λιάτικα, τα εκλεκτά ντόπια κρασιά που σερβίρονται άφθονα σε κανάτες. Με μαντινάδες και χορούς, το γλέντι κρατάει μέχρι αργά το βράδυ και …όποιος αντέξει!

Η μαγεία της Μεγάλης Παρασκευής στις πόλεις

Η περιφορά της Μητρόπολης και της Μικρής Παναγιάς μέσα από τα στενά της βενετσιάνικης πόλης στο Ρέθυμνο, όπως και η συνάντηση των δέκα επιταφίων με τις χορωδίες τους στην πύλη Γκουόρα, στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων σίγουρα θα εντυπωσιάσουν τον επισκέπτη. Οι συναυλίες από βυζαντινές χορωδίες που δίνονται συνήθως μέσα σε ναούς, είναι επίσης κάτι που δεν μπορεί κάποιος να προσπεράσει.

Στο Ηράκλειο, οι Επιτάφιοι συναντιούνται στην καρδιά της παλιάς πόλης, δίπλα στα Λιοντάρια. Στο κέντρο της πόλης συναντιούνται και οι Επιτάφιοι της Σητείας, συνοδεία της φιλαρμονικής, ωστόσο άκρως κατανυκτική είναι η λειτουργία στην ιστορική Μονή Τοπλού

Η κορύφωση του Θείου δράματος και η περιφορά των Επιταφίων γίνεται με τη συμμετοχή εκατοντάδων πιστών σε όλες τις εκκλησίες των Χανίων. Στη Μητρόπολη της πόλης, η πομπή του Επιταφίου ξεκινά από τον ναό, κατευθύνεται στην Παλιά Πόλη και καταλήγει στην πλατεία της Δημοτικής Αγοράς.

Ευλογώντας τα «οζά» στην Ασή Γωνιά 

Το έθιμο να ευλογούνται τα ζώα (οζά) είναι διαδεδομένο σε αρκετά χωριά της Κρήτης όπου οι κάτοικοι ασχολούνται με την εκτροφή προβάτων και κατσικιών. Ιδιαίτερα φημισμένο όμως είναι αυτό της Ασή Γωνιάς, ενός χωριού στα σύνορα των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, που πραγματοποιείται με ιδιαίτερη λαμπρότητα τη Δευτέρα του Πάσχα, μέρα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου. Οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα κοπάδια (‘κουράδια’) από τα βουνά για να τα ευλογήσει ο παπάς και στην συνέχεια να αρμεχθούν στον περίβολο της εκκλησίας. Το γάλα βράζεται και μοιράζεται σε όλους όσοι βρίσκονται εκεί, ενώ ταυτόχρονα κάτοικοι και επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γευθούν και πολλά άλλα κρητικά κεράσματα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι τα διάφορα κοπάδια βρίσκουν μόνα τους τον δρόμο πίσω στο χώρο τους στο βουνό, χωρίς να μπλέκονται μεταξύ τους.

Γαστρονομική ιεροτελεστία 

Κρήτη και γαστρονομία είναι έννοιες αλληλένδετες. Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει αυτός που θέλει να περάσει τις Άγιες μέρες του Πάσχα στο νησί, είναι το σε ποια ταβέρνα θα πρωτοπάει για δοκιμάσει πρωτόγνωρες για αυτόν συνταγές, η μια πιο νόστιμη από την άλλη. Το σίγουρο είναι ότι πριν φύγουν οι επισκέπτες από την ταβέρνα, η γυναίκα της παρέας θα ζητήσει από το μάγειρα την συνταγή για να…εντυπωσιάσει τις φίλες μετά την επιστροφή της.

Καιρός για βουτιά

Η Κρήτη δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να απολαύσει τις πρώτες βουτιές της χρονιάς στα ζεστά της νερά. Όμορφες παραλίες βρίσκονται σε λίγης ώρας δρόμο από όλες οι πρωτεύουσες των νομών. Η κοντινότερη παραλία στο Ηράκλειο είναι η Αμμουδάρα, ενώ στα Χανιά οι Άγιοι Απόστολοι. Στον Άγιο Νικόλαο, φημίζεται για τις ρηχές παραλίες Πλάκα. Ανατολικά της Σητείας υπάρχει το μαγευτικό Βάι με το φοινικόδασος, ενώ στην Ιεράπετρα, με τα ακόμα πιο ζεστά νερά του Λιβυκού, υπάρχει η επιλογή μεταξύ τριών παραλιών της πόλης, όπως και της παραλίας στην Αγία Φωτιά.