Πανεπιστήμιο Κρήτης: Ανθρωπιστικό πρόσημο σε ψηφιακές επιστήμες

Αναβαθμίζονται σημαντικά οι Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Τάλως», ύψους 2,5 εκατομμυρίων ευρώ, τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και τη δημιουργία Κέντρου Αριστείας στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες.

Το στοίχημα που τίθεται είναι τεράστιο, αφού εκτός από την πολυεπίπεδη εκπαίδευση των φοιτητών (προπτυχιακών, μεταπτυχιακών, διδακτορικών), όπως μας λέει η υπεύθυνη του προγράμματος, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Ερευνών και Μελετών (ΚΕΜΕ) του Ιδρύματος, Μελίνα Ταμιωλάκη, ανοίγει ο δρόμος για τον «εξανθρωπισμό» των τεχνολογικών επιστημών και της Τεχνητής Νοημοσύνης, στοιχείο στρατηγικής σημασίας τόσο για τις σπουδές όσο και για τις κοινωνικές και πολιτικές ελευθερίες, δηλαδή τη Δημοκρατία, στο φόντο, μάλιστα, των θεσμικών εκτροπών με τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις πολιτικών, δημοσιογράφων, ενεργών πολιτών κ.ά. από την κυβέρνηση και την πολιτική εξουσία.

Συνέντευξη της Μελίνας Ταμιωλάκη στον Παναγιώτη Γεωργουδή

• Κυρία Ταμιωλάκη, τι νέο κομίζει το ερευνητικό πρόγραμμα «Τάλως»;

Το ερευνητικό πρόγραμμα «Τάλως» (TALOS-Artificial Intelligence for Humanities and Social Sciences) κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (πρόγραμμα Horizon-WIDERA, προκήρυξη ERA Chair: 2021-2022) και έλαβε χρηματοδότηση 2,5 εκατ. ευρώ. Η προκήρυξη αυτή έχει στόχο να βοηθήσει τα Πανεπιστήμια των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα (πρόκειται για 15 χώρες της Ευρώπης, στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα) να αναπτύξουν νέα ερευνητικά αντικείμενα, λαμβάνοντας τεχνογνωσία από έναν επιφανή επιστήμονα (ERΑ Chair), ο οποίος έρχεται από το εξωτερικό και δέχεται να υλοποιήσει το πρόγραμμα στον φορέα υποδοχής, πλαισιωμένος από μια ερευνητική ομάδα. Στην περίπτωσή μας, ERA Chair είναι ο Christophe Roche, καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο της Σαβοΐας, με μακρά ερευνητική εμπειρία στον τομέα των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών. Ο καθηγητής Roche είχε ήδη συνεργασία με το Πανεπιστήμιό μας (τον είχα προσκαλέσει σε ένα workshop στο Κέντρο Μελετών του Πανεπιστημίου Κρήτης τον Φεβρουάριο του 2020) και δέχθηκε με χαρά να είναι ο ERA Chair. Με τη συνδρομή του πρόκειται να ιδρυθεί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ένα Κέντρο Αριστείας στον τομέα αιχμής των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών (https://en.uoc.gr/announce/talos-center.html).

• Ποια είναι η στρατηγική βαρύτητα αυτής της χρηματοδότησης;

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση που έχει έρθει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στον τομέα των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Θεωρώ κατ’ αρχάς ότι αυτή η επιτυχία δείχνει τη δυναμική των θεωρητικών επιστημών και μπορεί να δώσει το έναυσμα ώστε να αυξηθούν αντίστοιχες αιτήσεις στον συγκεκριμένο κλάδο και, συνεπώς, να έλθουν ανάλογες χρηματοδοτήσεις και στο μέλλον. Σε συμβολικό επίπεδο, επίσης, ενισχύεται το κύρος των θεωρητικών επιστημών. Πιστεύω ακόμα ότι ανοίγει ο δρόμος για περισσότερες και πιο στενές διεπιστημονικές συνεργασίες: το νέο Κέντρο πρόκειται να συνδεθεί (μέσω μνημονίων συνεργασίας, κοινών δράσεων κ.λπ.) με ένα διεθνές δίκτυο άλλων ερευνητικών κέντρων ή ινστιτούτων που καλλιεργούν τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες. Η επιτυχία αυτή θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά και για το Πανεπιστήμιο Κρήτης ευρύτερα: θα προωθηθούν η διεθνοποίηση, η εξωστρέφεια, θα ανοίξουν νέες θέσεις εργασίας, ενώ θα υπάρξει πολύ μεγάλο όφελος και για τους/τις φοιτητές/τριες του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τέλος, σχεδιάζουμε, σε συνεργασία με άλλους ERA Chairs από ελληνικά ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα, να προωθήσουμε και θεσμικές μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (μέσω κοινών δράσεων, white papers κ.λπ.).

• Ποια θα είναι τα οφέλη για τους/τις φοιτητές/τριες όλων των βαθμίδων από μια τέτοια εξέλιξη;

Το ερευνητικό πρόγραμμα δίνει μεγάλη έμφαση στην επιμόρφωση των φοιτητών/τριών. Έχουν σχεδιαστεί νέα μαθήματα για όλα τα επίπεδα (προπτυχιακά/μεταπτυχιακά/διδακτορικό), τα οποία θα διδαχθούν (από τον καθηγητή Roche και τους συνεργάτες του) στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης (Τμήματα Φιλολογίας, Ιστορίας-Αρχαιολογίας και Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών). Τα μαθήματα αυτά θα διεξαχθούν στην αγγλική γλώσσα και θα συνδυάζουν μεθόδους τόσο από τις ανθρωπιστικές όσο και από τις υπολογιστικές επιστήμες. Επίσης, έχουμε προβλέψει και διδακτορικά σε συνεργασία με εταιρείες (τα λεγόμενα «βιομηχανικά διδακτορικά»). Πρόκειται για καινοτομίες που τοποθετούν το Πανεπιστήμιο Κρήτης στη διεθνή ακαδημαϊκή πρωτοπορία: για παράδειγμα, στην Αμερική και αλλού έχουν αρχίσει να λειτουργούν τα τελευταία χρόνια προγράμματα σπουδών που συνδυάζουν θεωρητικές και θετικές επιστήμες (Degrees in Humanities and Sciences), ενώ η διεπιστημονικότητα αποτελεί όλο και πιο επιτακτική ανάγκη στις μέρες μας. Ευελπιστώ ότι τα νέα μαθήματα που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος θα ανοίξουν νέους ορίζοντες στους/στις φοιτητές/τριές μας και θα διευρύνουν επίσης τις επαγγελματικές τους προοπτικές. Έχουμε ακόμα σχεδιάσει ανοιχτά διαδικτυακά μαθήματα (MOOCs) στην αγγλική γλώσσα, τα οποία αναμένουμε ότι θα προσελκύσουν και διεθνές κοινό. Τέλος, όπως σε όλα τα ερευνητικά προγράμματα, έχει προβλεφθεί και για αυτό το πρόγραμμα πλήθος ημερίδων, σεμιναρίων, διεθνών συνεδρίων, από τα οποία επίσης θα επωφεληθούν τα μέγιστα οι φοιτητές/τριές μας.

• Είναι λοιπόν αναγκαία η σύζευξη των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών με την τεχνολογία. Θεωρείτε ότι μπορούν οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες να λειτουργήσουν και προς όφελος της τεχνολογίας; Δηλαδή κατά κάποιον τρόπο να την «εξανθρωπίσουν»;

Βεβαίως. Σε όλες τις σύγχρονες συζητήσεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη, η ηθική (ethics) παίζει μεγάλο ρόλο. Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος θα προσφέρουμε μαθήματα σχετικά με «ηθικά ζητήματα για την Τεχνητή Νοημοσύνη» (AI Ethics), ενώ αντίστοιχα θέματα θα συζητηθούν και στα συνέδρια που θα διοργανώσουμε. Εκκινούμε από την αρχή ότι δεν φοβόμαστε την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της Τεχνητής Νοημοσύνης. Είμαστε παράλληλα αισιόδοξοι ότι οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες μπορούν να επηρεάσουν και να αναμορφώσουν την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Η εποχή μας είναι εποχή συνεργειών και όχι αποκλεισμών και απομονωτισμού.

• Είχατε στήριξη από τη διοίκηση του Πανεπιστημίου Κρήτης για την κατάθεση αυτής της πρότασης;

Η κατάθεση αυτής της πρότασης δεν θα ήταν εφικτή χωρίς την αμέριστη στήριξη της διοίκησης του Πανεπιστημίου. Ο αντιπρύτανης Έρευνας και Ανάπτυξης, Μιχάλης Παυλίδης, και ο αντιπρύτανης Εξωστρέφειας Ακαδημαϊκών Υποθέσεων, Δια Βίου Μάθησης, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας, Γιώργος Κοσιώρης, ενεθάρρυναν ιδιαίτερα το ακαδημαϊκό προσωπικό του Πανεπιστημίου Κρήτης να καταθέσει προτάσεις στο πρόγραμμα HORIZON-WIDERA. Σε ό,τι αφορά την αίτησή μας για το πρόγραμμα «Τάλως», κινητοποιήθηκαν όλες οι υπηρεσίες του Πανεπιστημίου, καθώς ήταν αναγκαίο να συλλεγούν πολλά στοιχεία για το ίδρυμα και να παρουσιαστούν με άρτιο και πειστικό τρόπο. Η στήριξη που είχαμε για την ετοιμασία της πρότασης ήταν πραγματικά υποδειγματική: έτσι δεν χάσαμε χρόνο, όλα έγιναν έγκαιρα και πολύ αποτελεσματικά.

• Αναμένετε ότι θα είναι ομαλή η υλοποίηση του προγράμματος ή ότι θα συναντήσετε εμπόδια;

Πρόκειται για κάτι πολύ καινούργιο και είναι λογικό στην αρχή να υπάρξουν ίσως ορισμένες δυσκολίες (π.χ. εξοικείωση των φοιτητών/τριών με νέα αντικείμενα, μαθήματα στην αγγλική γλώσσα, εξοικείωση του νέου διδάσκοντος από το εξωτερικό με την ελληνική πραγματικότητα, τη γραφειοκρατία κ.λπ.). Εκτιμώ όμως ότι σε γενικές γραμμές η υλοποίηση του προγράμματος θα είναι ομαλή, λόγω της καλής συνεννόησης με τους συναδέλφους του ιδρύματός μας και της παράδοσης που έχει το Πανεπιστήμιο Κρήτης στην αριστεία και την εξωστρέφεια. Ελπίζω ότι όλη η ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανεπιστημίου Κρήτης θα βάλει πλάτη ώστε το πρόγραμμα να υλοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο και προς όφελος όλων.