Κρήτη: Μεγάλη ανησυχία για την επάρκεια του νερού

Τα μηνύματα από τα φράγματα του νησιού από τη μια άκρη του ως την άλλη σκορπούν ανησυχία, με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης σε συνδυασμό με τους τοπικούς φορείς και την Αυτοδιοίκηση να «τρέχουν» στο «και πέντε» για να «θωρακίσουν» την Κρήτη.

Στα πλαίσια αυτά το master plan για τη διαχείριση των υδάτων στο νησί έχει αναλάβει η εταιρεία ΗVA International από την Ολλανδία.

Πρόσφατα μάλιστα ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Μιλτιάδης Γκουζούρης επισκέφθηκε το νησί, πραγματοποιώντας αυτοψία στο αεροδρομιο Καστελίου, αλλά και στο Δήμο Μαλεβιζίου, μεταξύ άλλων.

Στη διάρκεια της σύσκεψης που έγινε προ ημερών στο Δημαρχείο, ο Δήμαρχος Μαλεβιζίου ενημέρωσε τον Υπουργό για τις ανάγκες που υπάρχουν τόσο σε μικρά αρδευτικά φράγματα και δίκτυα άρδευσης όσο και σε φράγματα ανάσχεσης, που θα συμβάλλουν στην αντιπλημμυρική προστασία περιοχών όπως η Αγία Πελαγία, το Παλαιόκαστρο και τη Λυγαριά. Παράλληλα αναφέρθηκε στην μελέτη που έχει ολοκληρωθεί για το αρδευτικό δίκτυο του Φόδελε αλλά και σε μελέτες που σύντομα θα ολοκληρωθούν για αρδευτικά έργα και σε άλλες περιοχές του Δήμου. Εξεφρασε όμως την ανησυχια του για την επερχόμενη κατάσταση, με δεδομένη την κλιματική κρίση και την ανομβρία.

Στο Ηράκλειο

Στις κεντρικές εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Υ.Α.Η. βρέθηκε το πρωί της Πέμπτης 11/1/24 ο Δήμαρχος Ηρακλείου Αλέξης Καλοκαιρινός, πραγματοποιώντας συνάντηση εργασίας με τον Πρόεδρο της Δημοτικής Επιχείρησης Γιώργο Βουρεξάκη και υπηρεσιακά στελέχη.

Στο επίκεντρο της σύσκεψης βρέθηκαν οι τρόποι αντιμετώπισης ενδεχομένου προβλήματος υδροδότησης του Δήμου Ηρακλείου, με δεδομένα τα χαμηλά αποθέματα του φράγματος του Αποσελέμη, καθώς και οι εναλλακτικές δυνατότητες που μπορούν να υλοποιηθούν. Συζητήθηκε η ενεργοποίηση γεωτρήσεων καθώς και ο σχεδιασμός για την προσθήκη νέων γεωτρήσεων, με στόχο να υπάρχει επιχειρησιακή ετοιμότητα στις αρχές του καλοκαιριού, έτσι ώστε να καλυφθεί – στο μέτρο του δυνατού – η αυξημένη ζήτηση υδροδότησης που προκύπτει την θερινή περίοδο.

Παράλληλα, συζητήθηκαν ζητήματα αντιπλημμυρικής προστασίας στο βαθμό που εμπλέκεται και η Δ.Ε.Υ.Α.Η. στον τομέα, ο προγραμματισμός και ο συντονισμός των εμπλεκομένων φορέων σε αυτά τα έργα, το ζήτημα της υποστελέχωσης, έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη, κ.α..

Στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης από την πλευρά της Δ.Ε.Υ.Α.Η. ο Γενικός Διευθυντής Μανόλης Κοσμαδάκης, η Τεχνική Διευθύντρια Πόπη Τζαβλάκη και ο Προϊστάμενος Τμήματος Ύδρευσης Γιώργος Σαμαριτάκης.

Η εικόνα στα φράγματα

Στο μεγαλύτερο φράγμα στην Κρήτη, αυτό του Αποσελέμη η εικόνα πραγματικά… τρομάζει. Το newshub.gr είχε πρόσφατα πραγματοποιήσει ενα οδοιπορικό, με τις φωτογραφίες να είναι αποκαλυπτικές.

Αποτέλεσμα της πολύ χαμηλής στάθμης του νερού του φράγματος, είναι το χωριό που είχε χαρακτηριστεί ως η «Ατλαντίδα της Κρήτης» και το οποιο είχε σχεδον χαθεί κάτω από την επιφάνεια του νερού, να είναι πλέον εκτός αυτού.

Ήδη, όπως είπε στην ΕΡΤ ο διευθυντής Διαχείρισης Υδραυλικών Έργων του Οργανισμού Ανάπτυξης Κρήτης, Βαγγέλης Μαμαγκάκης, η κατάσταση όπως διαμορφώνεται μέχρι τώρα είναι πολύ δύσκολη. Όπως εξήγησε, από το φράγμα Αποσελέμη μπορούν να διατεθούν ακόμη 1,2 εκατομμύρια κυβικά για την υδροδότηση του Ηρακλείου, της Χερσονήσου και του Αγίου Νικολάου, δηλαδή 400.000 κατοίκων. Αυτό σημαίνει ότι, αν δεν έχουμε καλές βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις στο μεταξύ, στις 10 Μαρτίου θα διακοπεί η υδροδότηση των περιοχών αυτών από τον Αποσελέμη και το φράγμα θα μπει σε συντηρητική λειτουργία (μία φορά την εβδομάδα).

Και αυτό το σενάριο θα δημιουργήσει πιέσεις στις τρεις ΔΕΥΑ δεδομένου ότι από το φράγμα Αποσελέμη λάμβαναν τα προηγούμενα χρόνια πολύ μεγάλες ποσότητες νερού για να καλύψουν τις υδρευτικές ανάγκες. Το 1919, οπότε τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το φράγμα, δόθηκαν 10 εκατομμύρια κυβικά για την άρδευση των περιοχών αυτών, το 2020 13,1 εκατ. κυβικά, το 2021 14,7, το 2022 15,5 και πέρυσι, δεδομένης της κακής υδρολογικής χρονιάς και του «ψαλιδιού» στις εκροές νερού από τον ταμιευτήρα, 9,8 εκατ. κυβικά. Αν συνεχιστεί η ανομβρία και φέτος, οι διαθέσιμες ποσότητες προϋπολογίζονται σε περίπου 1,5 εκατ., σε δραματικά χαμηλότερα επίπεδα.

Μεσαρά και Λασίθι

Στο Λασίθι τα πράγματα, σύμφωνα με τον κ. Μαμαγκάκη είναι χειρότερα. Το φράγμα των Μπραμιανών καταγράφει πτώση, όπως και το φράγμα της Φανερωμένης, τα οποία αρδεύουν δύο από τις πιο παραγωγικές αγροτικές περιοχές της Κρήτης, την Ιεράπετρα και την Μεσαρά. «Είναι δύο φράγματα που δεν διαχειρίζεται ο ΟΑΚ, όμως τα παρακολουθούμε. Το φράγμα της Φανερωμένης είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα,  πιστεύω ότι και εκεί θα γίνει διακοπή άρδευσης» σημείωσε.

Η Πλακιώτισσα

Οι συνθήκες αυτές καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για την άμεση ολοκλήρωση των υπό κατασκευή φραγμάτων στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, μεταξύ των οποίων και το Φράγμα της Πλακιώτισσας στο Δήμο Αρχανών Αστερουσίων. Το έργο αφορά την κατασκευή αρδευτικού φράγματος μέγιστης χωρητικότητας 18.600.000m³ με λεκάνη κατάκλισης έκτασης 2200 στρ. περίπου και λεκάνη απορροής 78,5 χλμ2.
Η κατασκευή και ολοκλήρωση του συγκεκριμένου φράγματος σημειώνει μεγάλες καθυστερήσεις, καθώς από το 2008 που ξεκίνησε η κατασκευή του, 15 χρόνια μετά δεν υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα για την αποπεράτωσή του.

Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει γίνει τίποτα ως προς την εξέλιξη του έργου. Υπενθυμίζεται ότι το έργο του Φράγματος της Πλακιώτισσας ξεκίνησε με το στάδιο της μελέτης πριν από 35 χρόνια, δημοπρατήθηκε το 2008 και οι εργασίες κατασκευής του ξεκίνησαν το 2011, ενώ μόλις στις 23 Δεκεμβρίου 2023, ξεκίνησε η καταβολή των  επιβαλλόμενων εκκαθαρίσεων, υψους 10 εκατ ευρώ, στους δικαιούχους για απαλλοτριώσεις, τη στιγμή που μιλάμε για ένα έργο προϋπολογισμού ύψους 45 εκ. ευρώ.

Η Φανερωμένη

Την ίδια ώρα, τραγική είναι η κατάσταση και στο φραγμα Φανερωμένης. Η στάθμη έχει μειωθεί τόσο πολύ ώστε ο ταμιευτήρας του φράγματος δεν έχει αυτή τη στιγμή επαρκές απόθεμα νερού. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην αρχή της χρονιάς το φράγμα είχε περίπου 7.5 εκ. κυβικά νερό. Ομως με την ανομβρία και την απουσία βροχοπτώσεων, αλλά και με τη συνεχή άντληση του νερού από τις γεωτρήσεις της περιοχής, ο υδροφόρος ορίζοντας έχει φτάσει να έχει πλέον υφάλμυρο νερό.

Τα πλέον εφιαλτικά σενάρια κοντεύουν να γίνουν πραγματικότητα, γιατί οι αρμόδιες Αρχές δεν φρόντισαν εδώ και δεκαετίες να εξασφαλίσουν το πιο πολύτιμο αγαθό, το νερό, για τους Μεσαρίτες. Οπως γίνεται αντιληπτό πλέον οι καλλιέργειες είναι σε απόλυτο κίνδυνο.

Οι αγρότες ειναι σε απόγνωση και συνεχίζουν να ποτίζουν τις καλλιέργειες τους, αφού το νερό είναι απαραίτητο, όπως στα θερμοκήπια και τους ελαιώνες. Από την άλλη όμως βλέποντας πως το χωρητικότητας 17 εκ. ευρώ φράγμα κοντεύει να στερέψει, αισθάνονται πως ο κόπος τους και οι περιουσίες τους ειναι σε απόλυτο κίνδυνο.

Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχνά κανείς και το «στοιχειωμένο» έργο της εκτροπής του Πλατύ Ποταμού.

Το φράγμα Λαδούκου

Θετικη εξέλιξη μέσα σε όλα αποτελουν οι εξελίξεις για το Φράγμα Λαδούκου, όσο και για το Φράγμα των Δαφνών και Ασιτών – Πρινιά.

Την χρηματοδότηση του κομβικής σημασίας έργου κατασκευής του Φράγματος του Λαδούκου το επόμενο δίμηνο, ανακοίνωσε ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και  Τροφίμων Λευτέρης Αυγενάκης, κατά την συνάντηση που πραγματοποιήθηκε με τον Δήμαρχο Ηρακλείου Αλέξη Καλοκαιρινό την Παρασκευή 5/1/24 στο Ηράκλειο.

Πρόκειται για ένα έργο με πολύπλευρα οφέλη για τον Δήμο Ηρακλείου, αφού εκτός από τις δυνατότητες άρδευσης που θα προσφέρει σε μια μεγάλη περιοχή, αναμένεται να συμβάλλει καθοριστικά και στην αντιπλημμυρική προστασία, να δώσει νέα δεδομένα για την οριοθέτηση της κοίτης του Γιόφυρου που προχωράει από την Περιφέρεια Κρήτης, αλλά και τη δυνατότητα να προχωρήσουν τα Σχεδία Πόλης των δυτικών περιοχών του Ηρακλείου.

Ενώ ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης ειχε κάνει αναφορά στο φράγμα των Ασιτών, στη διευθέτηση του Γιόφυρου, αλλά και στον Καρτερό, όπου επεσήμανε ότι θα έχουμε εξελίξεις το επόμενο διάστημα.

Το φράγμα Ασιτών

Συμφωνα με τα στοιχεία που έχουν γίνει γνωστά, η χωρητικότητα σε νερό του φράγματος είναι 1.357.070 κυβικά μέτρα και ο ωφέλιμος όγκος νερού 1.200.000 κυβικά μέτρα.
Με την κατασκευή του φράγματος θα αρδεύεται συνολική έκταση 4.500 στρεμμάτων και θα υδρεύονται 445 κάτοικοι.

Το φράγμα αυτό έχει να κάνει με τρεις Δήμους, διότι η απορροή του είναι στο Δήμο Μαλεβιζίου, ενώ το φράγμα βρίσκεται στο Δήμο Γόρτυνας και στο Δήμο Ηρακλείου.

Υπολογίζεται πως με τη λειτουργία του, λόγω της άρδευσης των καλλιεργειών θα αυξηθεί η αγροτική παραγωγή, αλλά συγχρόνως θα αναβαθμιστεί περιβαλλοντικά η περιοχή.

Επιπλέον το έργο είναι ανταποδοτικό καθώς θα αποφευχθούν δαπάνες άντλησης λόγω φυσικής ροής του νερού για άρδευση.
Όπως εκτιμάται από τη μελέτη  του Ο.ΑΝ.Α.Κ. είναι προφανές ότι με την κατασκευή του φράγματος «Ασιτών – Πρινιά», περιορίζεται η πλημμυρική απορροή και το πρόβλημα της περιοχής «Ξεροποτάμου» θα μειωθεί δραστικά.

Το φράγμα Ποταμών

Το μόνο φράγμα που «αντιστέκεται», καθώς δεν υφίσταται πλήρη εκμετάλλευση ακόμη, είναι των Ποταμών, όπου καταγράφεται πληρότητα 93%, που μεταφράζεται σε 20 εκατ. κυβικά μέτρα νερό. Από εκεί αρδεύεται όλη η περιοχή του κάμπου του Ρεθύμνου. Φέτος, όπως είπε ο κ, Μαμαγκάκης, προχωρούν τα δίκτυα μέχρι την περιοχή του Λατζιμά, ενώ δημοπρατήθηκε και βαίνει προς κατασκευή το νέο διυλιστήριο, αντίστοιχο του Αποσελέμη, για να καλύψει τις υδρευτικές ανάγκες των δήμων Ρεθύμνου και Μυλοποτάμου.

Η κατάσταση δεν είναι καλή ούτε στα Χανιά, όπου καταγράφονται περισσότερες συγκριτικά, αλλά μειωμένες, επίσης, βροχοπτώσεις. Οι πηγές Μεσκλών που έδιναν κατά μέσο όρο ετησίως περίπου 35 εκατ. κυβικά, αυτή την περίοδο είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα, περίπου στο μισό. Είναι πηγές που τροφοδοτούνται από τα χιόνια στα Λευκά Όρη, τα οποία, όπως δεικτικά ανέφερε ο ίδιος, δεν είναι λευκά.

Λίμνη Κουρνά

Αντίστοιχα, στη λίμνη του Κουρνά η στάθμη των νερών είναι, σύμφωνα με τον κ. Μαμαγκάκη, η χαμηλότερη για την εποχή τα τελευταία δέκα χρόνια. Οι πηγές της Αργυρούπολης καταγράφουν πτώση που φτάνει περίπου το 35%. Η λίμνη Κουρνά και οι πηγές υδροδοτούν την Αργυρούπολη, αλλά και το Ρέθυμνο, δύο μεγάλες πληθυσμιακά περιοχές.

Σοβαρή ενιαία αντιμετώπιση

Με δεδομένο το παρατεταμένο διάστημα ανομβρίας, τη συζήτηση περί κλιματικής αλλαγής και τις χρόνο με το χρόνο αυξανόμενες ανάγκες σε νερό, λόγω τουρισμού και πρωτογενούς τομέα, ο κ. Μαμαγκάκης τονίζει ότι θα πρέπει το θέμα το νερού να αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα και ενιαία από τους τοπικούς φορείς.

Όπως είπε, τα έργα πρέπει να γίνονται έγκαιρα. «Ένα φράγμα για να μελετηθεί και να κατασκευαστεί χρειάζεται περίπου 20 χρόνια. Το φράγμα του Πλατύ γιατί δεν ξεκίνησε; Η πρώτη του μελέτη έγινε το 1961, έχει επικαιροποιηθεί 2-3 φορές, είναι ένα έργο με προϋπολογισμό 130 εκατ. ευρώ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων έχει εγκρίνει τη χρηματοδότησή του. Αυτό το έργο που θα βοηθήσει το νότιο Ρέθυμνο και τη Μεσαρά γιατί δεν γίνεται άμεσα; Θα πρέπει να βγουν μπροστά οι αγροτικοί σύλλογοι και να πιέσουν να προχωρήσει» τόνισε.

Και σημείωσε: «Πρέπει να καθίσουμε και να δούμε σοβαρά τα θέματα που αφορούν στα έργα αυτά, να προγραμματιστούν. Αλλά αυτό θέλει χρόνο. Αυτό που πρέπει να γίνει άμεσα είναι όλοι οι διαχειριστές του νερού να καταφύγουν σε μέτρα δύσκολα. Πρέπει ο κόσμος να ενημερωθεί, να σταματήσει να κάνει σπατάλες στο νερό. Η άρδευση, όπου διοχετεύεται το 85% του νερού, θα πρέπει να λάβει την δέουσα σημασία. Θα πρέπει να γίνεται στάγδην άρδευση, να απαγορεύεται να γίνεται με πάγιους τρόπους, όπως τα αυλάκια».

Παράλληλα έθεσε θέμα ενιαίας διαχείρισης των υδάτων της Κρήτης. «Να δούμε ποιες περιοχές έχουν διαθέσιμο νερό, ώστε το περίσσευμα να μπορεί να διαχέεται σε όλο το νησί». Οι νέες δημοτικές αρχές, πρόσθεσε, «πρέπει να βάλουν αυτό το θέμα πολύ ψηλά στις ατζέντες τους».

Και τα ακραία καιρικά φαινόμενα;

Την ίδια ώρα, ζητούμενο είναι και η «θωράκιση» περιοχών του νησιού απέναντι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Στα πλαίσια αυτά θα πραγματοποιηθεί η μεγαλύτερη άσκηση στην Ελλάδα, στο νησί της Κρήτης.

Όπως έχει γράψει το newshub.gr είναι μια άσκηση που αφορά στην επιχειρησιακή ετοιμότητα των Υπηρεσιών αλλά και στην εκπαίδευση των πολιτών, απέναντι σε φαινόμενα ακραία, όπως είναι ο σεισμός και το τσουνάμι (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Η επιλογή της Κρήτης έγινε, γιατί στο νησί έχουν καταγραφεί πρόσφατες καταστροφές, όπως ο σεισμός της 27ης Σεπτεμβρίου 2021, αλλά και παλαιότερες, με συνέπεια να θεωρείται ιδανικός τόπος για την εκτέλεση της άσκησης.

Ο σεισμολόγος Δρ. Ευθύμης Λέκκας, Καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας ειχε τονίσει μιλώντας στο newshub.gr (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) ότι αυτή η επιχείρηση στην Κρήτη θα είναι η μεγαλύτερη που έχει γίνει στην Ελλάδα.

«Αυτή η άσκηση θα είναι πρώτα επί χάρτου και μετά στο πεδίο. Θα είναι άσκηση πλήρους ανάπτυξης και στις 4 περιφερειακές ενότητες και στους δήμους, αλλά και σε όλες τις Υπηρεσίες, τα νοσοκομεία κτλ», επισημαίνει ο κ. Λέκκας.

Μάλιστα, όπως λέει είναι ένα σενάριο, το οποιο είναι προσαρμοσμένο στο περιβάλλον της Κρήτης. Είναι ένα σενάριο ρεαλιστικό που εναρμονίζεται με το φυσικογεωγραφικό και γεωδυναμικό πλαίσιο της Κρήτης.

Ενώ ιδιαίτερη σημασία θα δοθεί και στην περιοχή του Δήμου Μινώα Πεδιάδας.
«Στο αεροδρόμιο Καστελλίου γίνονται αντιπλημμυρικά έργα, ώστε να σχεδιάσουμε με τις κατασκευάστριες εταιρίες, το έργο προκειμένου να μην πλημμυρίσει ποτέ το αεροδρόμιο από έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως αυτά που είχαμε στη Θεσσαλία. Είναι νωρίς για να πούμε αν πρέπει να γίνουν έργα μεγαλύτερης κλίμακας στο αεροδρόμιο. Για την ώρα κάνουμε τη συγκέντρωση στοιχείων και με βάση αυτά θα προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα, ώστε να έχουμε μια εικόνα για το τι πρέπει να γίνει.

Σε ό,τι αφορά το σχεδιασμό, αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι τα μοντέλα προβλέπουν για το τι μπορεί να γίνει και ποια φαινόμενα μπορεί να έρθουν κάποια στιγμή, σε εκατό ή χίλια χρόνια. Στη Θεσσαλία είχαμε ένα φαινόμενο, το οποίο δε θα γινόταν για τα επόμενα χίλια χρόνια, το οποίο όμως τελικά ήρθε εις διπλούν. Αυτό μας δείχνει ότι έχει αλλάξει το κλίμα και έτσι πρέπει να αλλάξει και ο σχεδιασμός μας που θα πρέπει να βασίζεται σε δεδομένα μεγαλύτερης έντασης. Για την Κρήτη συλλέγουμε στοιχεία και όσο πιο γρήγορα αυτά συλλεχθούν με τη βοήθεια των τοπικών φορέων, τόσο πιο γρήγορα θα έχουμε και αποτελέσματα», ανέφερε ο κ. Γκουζούρης.