DW: Πονοκέφαλος το προσφυγικό στη Γαύδο

Το επικίνδυνο ταξίδι με σαπιοκάραβα χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη διεθνή πολιτική, εδώ και χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Προστασίας των Συνόρων (Frontex) το 2023 πάνω από 275.000 άνθρωποι τόλμησαν αυτό το επικίνδυνο ταξίδι, ελπίζοντας σε μια καλύτερη ζωή.

Η εμπειρία έχει δείξει ότι όταν ο χειμώνας τελειώνει και η θάλασσα γίνεται πάλι πιο ήρεμη, ο αριθμός των σαπιοκάραβων μεγαλώνει, όπως και των νεκρών. Κανείς δεν γνωρίζει ακόμη πώς θα εξελιχθεί η φετινή χρονιά. Μέχρι στιγμής οι πρόσφυγες και μετανάστες που μπαίνουν στις βάρκες είναι μάλλον λιγότεροι. Αλλά οι διαδρομές τους αλλάζουν συνεχώς και αυτό δυσκολεύει τις προβλέψεις.

Κάποιες ημέρες εκατοντάδες άνθρωποι εξακολουθούν να φτάνουν στην Λαμπεντούζα, που αποτελεί εδώ και καιρό ένα από τα κεντρικά σημεία μετανάστευσης στη Μεσόγειο. Αλλά ακόμη περισσότεροι άνθρωποι από την Αφρική φτάνουν σήμερα στο Ελ Ιέρρο, το πιο δυτικό από τα Κανάρια Νησιά. Οι ροές αυξάνονται και στην ανατολική Μεσόγειο. Αντίθετα, φαίνεται ότι επιβραδύνεται ο ρυθμός μετακίνησης προσφύγων στην κεντρική Μεσόγειο, με προορισμό την Ιταλία, που ήταν πέρυσι το πιο προσφιλές δρομολόγιο με 157.500 παράτυπες διελεύσεις, σύμφωνα με την Frontex. Αλλά ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα και την Κύπρο;

Στην ηπειρωτική Ελλάδα μέσω Γαύδου

Η κατάσταση στους προσφυγικούς καταυλισμούς στα ελληνικά νησιά έχει βελτιωθεί σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Συνολικά περίπου 10.000 μετανάστες ζουν σήμερα σε καταυλισμούς στο ανατολικό Αιγαίο. Θα υπήρχε χώρος για 13.600 άτομα. Ωστόσο, μια νέα μεταναστευτική οδός προκαλεί πονοκέφαλο στην ελληνική κυβέρνηση, αλλά και στην ΕΕ συνολικά: Οι διακινητές προσπαθούν όλο και περισσότερο να παρακάμψουν την Ελλάδα και να μεταφέρουν μετανάστες από την Τουρκία, τον Λίβανο και την Αίγυπτο περνώντας νότια της Κρήτης με προορισμό την Ιταλία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διασώζονται επανειλημμένα άνθρωποι από υπερπλήρεις βάρκες στην περιοχή, περίπου 1.000 μόνο από την αρχή του έτους.  Ορισμένες βάρκες φτάνουν στη Γαύδο, μια κουκίδα 20 ναυτικά μίλια νότια της Κρήτης, στην οποία ζουν μόλις 150 μόνιμοι κάτοικοι. Στη Γαύδο δεν υπάρχουν καταλύματα για τους μετανάστες και η κατάσταση εφοδιασμού είναι επίσης κακή. Ως εκ τούτου, μεταφέρονται σε κέντρα υποδοχής στην Κρήτη και από εκεί στην ηπειρωτική Ελλάδα το συντομότερο δυνατό.

Κύπρος: Τεράστιο το προσφυγικό βάρος

Στην Κύπρο ο αριθμός των νέων αφίξεων αυξάνεται δραματικά. Από την αρχή της χρονιάς περίπου 4.000 μετανάστες έχουν φτάσει στο νησί (σε σύγκριση με μόλις 78 που είχαν καταγραφεί το πρώτο τρίμηνο του προηγούμενου έτους). Το βάρος για τη μικρή Κύπρο είναι τεράστιο. Καμία άλλη χώρα της ΕΕ δεν καταγράφει τόσες πολλές αιτήσεις ασύλου σε αναλογία με τον πληθυσμό της, όσο η Κύπρος. Εμπειρογνώμονες δίνουν διάφορες εξηγήσεις για την ξαφνική αυτή εξέλιξη και πρώτα από όλα την αβεβαιότητα που προκαλεί στην περιοχή ο νέος πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας, ο οποίος συνεχίζεται πάνω από έξι μήνες. Οι περισσότεροι από τους νεοαφιχθέντες στην Κύπρο είναι Σύροι πρόσφυγες που προηγουμένως ζούσαν στο Λίβανο.

Η πρεσβευτής του Λιβάνου στην Κύπρο Κλοντ ελ Χαγιάλ έκανε λόγο για για δύο εκατομμύρια Σύρους στη χώρα της, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν μπει παράνομα. Η οικονομική βοήθεια της ΕΕ προς τον Λίβανο ισοδυναμεί με “ψίχουλα”.  Όλα αυτά προκαλούν σημαντικά προβλήματα και στην Κύπρο. Οι δύο προσφυγικοί καταυλισμοί στο νότιο τμήμα του νησιού έχουν χώρο μόνο για περίπου 2.000 άτομα. Όσοι νέοι έρχονται απλώς καταγράφονται και στη συνέχεια αφήνονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Στη Λευκωσία και σε άλλες πόλεις οι συνθήκες διαβίωσης είναι άθλιες, επειδή η συντριπτική πλειονότητα δεν έχει ούτε στέγη ούτε δουλειά.

Και Τούρκοι ζητούν άσυλο

Μέχρι τώρα η Τουρκία θεωρούνταν κυρίως χώρα διέλευσης προσφύγων από τη Συρία και το Αφγανιστάν. Σε μια συμφωνία με την ΕΕ στο απόγειο της μεταναστευτικής κρίσης, το 2016, η κυβέρνηση της Άγκυρας δεσμεύτηκε να προστατεύσει καλύτερα τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα προς την Ευρώπη με αντάλλαγμα βοήθεια δισεκατομμυρίων ευρώ. Φέτος η τουρκική ακτοφυλακή περισυνέλεξε περισσότερους πρόσφυγες στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο από ό,τι στις αρχές του 2023, σταματώντας το ταξίδι σε σχεδόν 13.000 ανθρώπους το πρώτο τρίμηνο. Πριν από έναν χρόνο ο αριθμός αυτός ήταν περίπου 7.500. Στοιχεία για τις παράνομες διελεύσεις των συνόρων από τη στεριά δεν υπάρχουν. Συχνά είναι όμως οι ίδιοι οι Τούρκοι που καταφεύγουν στην Ευρώπη.

Στην κατάταξη των χωρών της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Προσφύγων η Τουρκία βρισκόταν στην τρίτη θέση, πίσω από τη Συρία και το Αφγανιστάν, με περίπου 10.000 αιτήσεις ασύλου το πρώτο τρίμηνο. Πιθανοί λόγοι γι’ αυτήν την αξιοπρόσεκτη εξέλιξη είναι η οικονομική κατάσταση και η όλο και πιο αυταρχική πολιτική του προέδρου Ερντογάν. Σύμφωνα με την οργάνωση Pro Asyl, οι περισσότεροι αιτούντες άσυλο από την Τουρκία είναι Κούρδοι.

Δικαιωμένη αισθάνεται η Μελόνι

Στην Ιταλία αντίθετα υπάρχουν σήμερα πολύ λιγότεροι νεοαφιχθέντες από ό,τι πριν από έναν χρόνο. Μέχρι το τέλος της πρώτης εβδομάδας του Απριλίου είχαν καταγραφεί σχεδόν 13.000 νέες αφίξεις μέσω θάλασσας από την Αφρική, ούτε καν οι μισές σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2023. Η πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι αποδίδει το γεγονός αυτό στη δική της πιο σκληρή προσέγγιση και στις συμφωνίες της ΕΕ με χώρες από την άλλη πλευρά της Μεσογείου, όπως η Τυνησία, η Λιβύη και η Αίγυπτος. Από τον επόμενο μήνα η Ρώμη θέλει επίσης να στέλνει πρόσφυγες με βάρκες- μέχρι και 36.000- απευθείας σε καταυλισμούς στην Αλβανία, η οποία δεν είναι μέλος της ΕΕ.

Η Μελόνι αισθάνεται δικαιωμένη για την πορεία της, ακόμη και αν απέχει ακόμη πολύ από την προεκλογική της υπόσχεση να μειώσει σημαντικά τον αριθμό των προσφύγων. Σε σύγκριση με την εποχή πριν από την ανάληψη των καθηκόντων της τον Οκτώβριο του 2022 ο αριθμός εξακολουθεί να είναι σημαντικά υψηλότερος. Κριτική ασκήθηκε και από ιδιωτικές οργανώσεις βοήθειας που πλέουν στη Μεσόγειο με δικά τους πλοία. Κατηγορούν την κυβέρνηση της Ρώμης ότι παρεμποδίζει μαζικά τη διάσωση ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Αρκετά πλοία βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο λιμάνι με εντολή των αρχών.

Προς τις Κανάριες Νήσους

Ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών στην Ισπανία αυξήθηκε σημαντικά τους πρώτους τρεις μήνες του 2024 και ξεπέρασε τους 16.000. Πρόκειται για τετραπλάσιο νούμερο σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι. Τις μεγαλύτερες πιέσεις δέχθηκαν οι Κανάριοι Νήσοι. Πάνω από 13.000 πρόσφυγες προσέγγισαν τα ανοιχτά της βορειοδυτικής ακτής της Αφρικής μετά από ένα επικίνδυνο ταξίδι εκατοντάδων χιλιομέτρων μέσα από τον Ατλαντικό. Η εξέλιξη φαίνεται να σχετίζεται με τις πολιτικές εξελίξεις και την αστάθεια στη Σενεγάλη. Στις Κανάριες Νήσους, δημοφιλή τουριστικό προορισμό και για πολλούς Γερμανούς, η δυσαρέσκεια διογκώνεται. Ο περιφερειάρχης Φερνάντο Κλαβίγιο χαρακτήρισε την κατάσταση “μη βιώσιμη” κατηγορώντας την κεντρική κυβέρνηση για αδράνεια και αδιαφορία. Ο υπουργός Εσωτερικών της Ισπανίας Φερνάντο Γκράντε-Μαρλάσκα υποσχέθηκε βοήθεια, αν και ξεκαθάρισε ότι δεν υπάρχουν “μαγικές λύσεις”. Κανείς δεν ξέρει πόσοι πνίγηκαν στον δρόμο από τη δυτική Αφρική στις Κανάριες Νήσους το πρώτο τρίμηνο του 2024, ίσως χιλιάδες.