Πρόωρες εκλογές: Τι προβλέπει το Σύνταγμα

Αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφασίσει να προχωρήσει σε πρόωρες εκλογές, με βάση τις συνταγματικές προθεσμίες και τις ανειλημμένες υποχρεώσεις του κράτους, θα πρέπει να το πράξει μέσα στον Αύγουστο.

Στην περίπτωση πρόωρων εκλογών λαμβάνει χώρα διάλυση της Βουλής και η Κυβέρνηση διαθέτει συνταγματικά δύο επιλογές: είτε να παραιτηθεί ώστε να διενεργηθούν εκλογές από την «οικουμενική» (από όλα τα κόμματα της Βουλής) ή την «υπηρεσιακή» (με Πρωθυπουργό έναν ή μία εκ των Προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων) Κυβέρνηση είτε να ζητήσει την ανανέωση της λαϊκής εντολής για την αντιμετώπιση εθνικού θέματος εξαιρετικής σημασίας.

Για να γίνουν πρόωρες εκλογές και να διακοπεί η ομαλή ροή του εκλογικού μας κύκλου, όπως πρόκειται να συμβεί σε λίγες μέρες με κυβερνητική πρωτοβουλία, μετά τη σχετική εξαγγελία του Πρωθυπουργού το βράδυ της Κυριακής της 26ης Μαΐου , θα πρέπει να διαλυθεί η Βουλή, να τερματίσει δηλαδή τη θητεία της πριν την πάροδο τετραετίας από την ημέρα των προηγούμενων γενικών βουλευτικών εκλογών. Η Κυβέρνηση διαθέτει συνταγματικά δύο επιλογές, είτε να παραιτηθεί και να τεθεί σε εφαρμογή η διαδικασία των άρθρων 38 παρ. 1 και 37 παρ. 2, 3 Συντάγματος, η οποία καταλήγει στη διενέργεια εκλογών από την «οικουμενική» (από όλα τα κόμματα της Βουλής) ή την «υπηρεσιακή» (με Πρωθυπουργό έναν ή μία εκ των Προέδρων των ανωτάτων δικαστηρίων) Κυβέρνηση, είτε, όπως στην περίπτωσή μας, να ζητήσει την ανανέωση της λαϊκής εντολής για την αντιμετώπιση εθνικού θέματος εξαιρετικής σημασίας (άρθρο 41 παρ. 2 Σ.).

Η κρισιμότητα του θέματος δεν ελέγχεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, καθώς αυτός έχει δέσμια αρμοδιότητα («διαλύει» τη Βουλή, σύμφωνα με το Σύνταγμα) να εκδώσει το Προεδρικό Διάταγμα διάλυσης της Βουλής, το οποίο προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Η «αιτιώδης» αυτή διάλυση της Βουλής, είναι στην ουσία μια κυρίαρχη πολιτική εκτίμηση και επιλογή της Κυβέρνησης, με βάση τη συγκυρία, και αποτελεί συνήθως τον κανόνα, καθώς σπανίως οι Κυβερνήσεις επιθυμούν να στείλουν στο εκλογικό σώμα ένα ηττοπαθές σήμα αποχώρησης, ενώ παράλληλα διατηρούν το προνόμιο να διενεργήσουν αυτές τις επικείμενες εκλογές (αλλάζοντας κατά τη συνήθη πρακτική τους Υπουργούς που εμπλέκονται ενεργά στην εκλογική διαδικασία, όπως τον Υπουργό Εσωτερικών ή/και Τύπου και ΜΜΕ).

Εάν τυχόν ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφασίσει πρόωρες εκλογές, θα κάνει διάγγελμα με το οποίο θα εξηγεί τον εθνικό λόγο εξαιρετικής σημασίας που τον οδήγησε εκεί. Εν συνεχεία θα επισκεφθεί την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαρόπουλου για να της το ανακοινώσει και την επομένη θα θυροκολληθεί στη Βουλή το διάταγμα διάλυσής της και προκήρυξη εκλογών σε διάστημα 21 έως 30 ημερών. Αν, π.χ., ανακοινώσει τις εκλογές Κυριακή 21 Αυγούστου, το διάταγμα διάλυσης της Βουλής θα θυροκολληθεί τη Δευτέρα 22/8 και από εκεί και πέρα θα τρέχουν οι ημερομηνίες. Το νωρίτερο που μπορούν να διεξαχθούν είναι στις 11 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 18/9. Αν το ανακοινώσει 29/8, το νωρίτερο είναι 18 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 25/9. Αν τις ανακοινώσει 5 Σεπτεμβρίου, τότε το νωρίτερο θα γίνουν 25 Σεπτεμβρίου και το αργότερο 2 Οκτωβρίου.

Προθεσμίες και ενέργειες στο δρόμο προς τις εθνικές κάλπες

Το προεδρικό διάταγμα διάλυσης της Βουλής, σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 41 παρ. 3), οφείλει να προβλέπει συγχρόνως την προκήρυξη εκλογών μέσα σε διάστημα το αργότερο 30 ημερών και τη σύγκληση της νέας Βουλής μέσα σε άλλες 30 μέρες από την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών. Η έναρξη της προεκλογικής περιόδου είναι η ημέρα δημοσίευσης του προεδρικού διατάγματος (άρθρο 31 παρ. 3 του π.δ. 26/2012), οπότε και τίθενται σε ισχύ, σύμφωνα με τον νόμο, μια σειρά από διαδικασίες και προθεσμίες στον δρόμο προς τις εθνικές κάλπες.

Ειδικότερα, μεταξύ άλλων, 10 μέρες μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου ενεργείται η ανακήρυξη των υποψηφίων από τα αρμόδια δικαστήρια των πρωτοδικών (άρθρο 33 π.δ. 26/2012) και στις 12 μέρες λήγει η επίδοση στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου των δηλώσεων για την κατάρτιση των συνδυασμών (άρθρο 34 παρ. 5 και άρθρο 3 παρ. 2 του π.δ. 26/2012 όπως αυτό τροποποιήθηκε με την παράγραφο 3 του άρθρου 10 του ν. 4239/2014 ).

Τη δε 14η ημέρα μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου γίνεται η ανακήρυξη των συνδυασμών από το Α΄ Τμήμα του Άρειου Πάγου (άρθρο 35 και άρθρο 3 παρ. 2 του π.δ. 26/2012), ενώ την 15η μέρα λήγει η προθεσμία για την κλήρωση ή τον διορισμό από τα αρμόδια δικαστήρια των μελών των εφορευτικών επιτροπών και των αναπληρωματικών αυτών (άρθρο 58 παρ. 3 και 4 του π.δ. 26/2012).

Περαιτέρω, ο νόμος προβλέπει ενέργειες που υπολογίζονται πριν από την ψηφοφορία,  όπως, ενδεικτικά:

• η προθεσμία των 8 ημερών, μέσα στην οποία τα κόμματα, οι συνδυασμοί και οι υποψήφιοι είναι υποχρεωμένοι να παραδώσουν στον οικείο Αντιπεριφερειάρχη της περιφερειακής ενότητας της έδρας του νομού, επί αποδείξει, επαρκή αριθμό ψηφοδελτίων για τις ανάγκες των εκλογικών τμημάτων του οικείου νομού (άρθρο 71 του π.δ. 26/2012),
• η προθεσμία των 5 ημερών για τη γνωστοποίηση με προκήρυξη του Αντιπεριφερειάρχη της περιφερειακής ενότητας της έδρας του νομού στους δήμους του νομού των αποφάσεων καθορισμού των εκλογικών τμημάτων (άρθρο 55 παρ.4 του π.δ. 26/2012),
• η προθεσμία των 5 ημερών για τη γνωστοποίηση με προκήρυξη του οικείου Αντιπεριφερειάρχη της περιφερειακής ενότητας της έδρας του νομού των ανακηρυχθέντων υποψηφίων και συνδυασμών (άρθρο 39 παρ.2 του π.δ. 26/2012),
• η προθεσμία των 3 ημερών για τη δημοσίευση του προγράμματος ψηφοφορίας από τις δημοτικές αρχές ( άρθρο 56 του π.δ. 26/2012) και
• η προθεσμία των 2 ημερών για την άφιξη των εφόρων και των δικαστικών αντιπροσώπων στον τόπο διορισμού τους (άρθρο 68 παρ. 13 του π.δ. 26/2012).

Για τον υπολογισμό των προθεσμιών αυτών που καθορίζονται στη νομοθεσία για την εκλογή βουλευτών και αναφέρονται στο χρόνο πριν από την ψηφοφορία και σε σχέση με την ημέρα της ψηφοφορίας, δεν συνυπολογίζεται ούτε η ημέρα της ψηφοφορίας ούτε η ημέρα κατά την οποία προβλέπεται, κατά περίπτωση, η άσκηση της ενέργειας, από την οποία και αρχίζουν. Οι ίδιες προθεσμίες, καθώς και εκείνες που αρχίζουν από την ημέρα της προκήρυξης των εκλογών ή την έναρξη της προεκλογικής περιόδου, λήγουν πάντοτε τα μεσάνυχτα της τελευταίας για ενέργεια ημέρας, ανεξάρτητα αν αυτή είναι αργία ή εξαιρέσιμη (άρθρο 128 π.δ. 26/2012).

Η εξασφάλιση της αυθεντικότητας της λαϊκής βούλησης

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ιδιαίτερη σημασία αποκτούν οι επιταγές του άρθρου 52 Σ., δηλαδή η ελεύθερη διαμόρφωση και εκδήλωση της λαϊκής θέλησης, η οποία προϋποθέτει την εγγύηση του ομαλού κομματικού εκλογικού ανταγωνισμού και την ισότιμη μεταχείριση των κομμάτων, από την οποία δικαιολογούνται αποκλίσεις (π.χ. στην τηλεοπτική προβολή τους) που ανάγονται αποκλειστικά στην πολιτική δύναμη και την κοινοβουλευτική τους εκπροσώπηση, ανεξαρτήτως ιδεολογίας και πολιτικών προγραμμάτων (βλ. και ΣτΕ 3427/2010).

Στην ίδια κατεύθυνση, εντάσσονται ρυθμίσεις που απαγορεύουν τις υπηρεσιακές μεταβολές στο δημόσιο τομέα (άρθρο 28 ν. 2190/1994), ενώ η δημοσίευση των δημοσκοπήσεων απαγορεύεται μία μέρα πριν από τις εκλογές (άρθρο 32 ν. 4315/2014). Η διασφάλιση της γνησιότητας και της αυθεντικότητας της λαϊκής βούλησης νοείται σε συνέχεια των εγγυήσεων της σύνθεσης του εκλογικού σώματος, για τον πλήρη σεβασμό και την εφαρμογή της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας.

*Γιώργος Καραβοκύρης, Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Α.Π.Θ