Πήγα σαν τον Ζαν Ζενέ στον δάσκαλό μου και του είπα: «Είμαι κλέφτης!» και με ρώτησε: «Γιατί λες πως είσαι κλέφτης;» «Επειδή έκλεψα βιβλία από το τάδε βιβλιοπωλείο», δήλωσα σχεδόν με καμάρι… Και αναπάντεχα μου υπέδειξε: «Να είσαι ό,τι θέλεις, αλλά να μην έχεις ύφος!».
Έτσι, λοιπόν, ο σοφός δάσκαλος -διαβλέποντας την υφολογική αλαζονεία του νεαρού εαυτού μου- συμπύκνωσε σε οκτώ λέξεις ένα μάθημα ζωής, δηλαδή ήθους, διότι ο τρόπος ζωής ταυτίζεται με το ήθος μας. Αυτό που ονομάζουμε lifestyle, τρόπο ζωής, συμπίπτει με το ήθος και τις αξίες της καθημερινής ζωής μας· ο τρόπος αυτός είναι ντυμένος με το ύφος και με τη διαγωγή μας.
Δηλαδή, μπορώ να είμαι κλέφτης, σπουδαίος, άμεμπτος ή κάτι άλλο σπουδαιοφανές; Μπορώ να προσεταιριστώ την ταυτότητα που επιθυμώ ή νομίζω ότι με χαρακτηρίζει; Και έχω πράγματι την αυτογνωσία, ώστε να ταυτίζομαι με αυτό που θεωρώ πως όντως είμαι; Μπορεί η εικόνα ή η οίηση που έχω για τον εαυτό μου, δηλαδή για την οντολογία μου, να μου επιτρέπει να δηλώνω καμαρωτός ότι είμαι αυτός ο «κάποιος» που θαρρώ πως είμαι;
Βρισκόμαστε σε διαρκή διάδραση με ανθρώπους που θαρρούν πως είναι κάτι άλλο από ό,τι εμείς αναγνωρίζουμε σε εκείνους. Λιμοκοντόροι που νομίζουν πως είναι μεγάλοι διπλωμάτες ή μάνατζερ, αυτάρεσκες γεροντοκόρες που νομίζουν ότι τις οφείλουμε «γην και ύδωρ», χαμερπείς γλείφτες που νομίζουν ότι δικαιώνονται ποικιλοτρόπως εκφράζοντας άναρθρη καταφατική σιελόρροια, υστερικοί επαρχιώτες που νομίζουν ότι ασκούν διοίκηση εκδηλώνοντας τον έμφυτο αυταρχισμό τους, κομπλεξικοί εξειδικευμένοι επαΐοντες που νομίζουν ότι γνωρίζουν τα πάντα.
Για να νιώθεις «κάποιος», πρέπει να έχεις τη δυνατότητα να γνωρίζεις τον εαυτό σου, αλλιώς συμπεριφέρεσαι -ή νομίζεις πώς είσαι κάποιος- ενώ είσαι κάτι άλλο, υποδεέστερο της περίστασης, ένα θορυβώδες κύμβαλο αλαλάζον, μια δυσώδης πομφόλυγα που άπαντες αποφεύγουν. Περιτριγυριζόμαστε από άγνωστους και γνωστούς μας ανθρώπους, συνεργάτες, φίλους, συγγενείς· ανάλογα με τα βιώματα της ζωής μας, αναγνωρίζουμε σε αυτούς ιδιότητες και χαρακτηριστικά που μας ταιριάζουν ή μας απωθούν.
Με άλλα λόγια, η κάθε σχέση μας τίθεται και ως σχέση χυμείας ή χημείας μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων, αλλά το ουσιώδες που τίθεται ως προϋπόθεση, για να ευδοκιμήσουμε στα παρτέρια του θερμοκηπίου της κοινωνίας, όπου ζούμε και εργαζόμαστε, είναι η σχέση αληθείας με τον εαυτό μας, δηλαδή η αυτογνωσία μας. Και κάθε βράδυ, στη μοναχική σιγαλιά μας, έρχεται αμείλικτη η στιγμή της σχέσης που διατηρούμε με τη δική μας αλήθεια για τον εαυτό μας. Είναι ο τρόπος μας ανεκτός στους συνεργάτες μας; Είναι προσφιλής η συμπεριφορά στα παιδιά μας, στους γονείς, στους φίλους, στα αδέλφια, στους μαθητές μας; Είμαστε οι άνθρωποι που επιθυμούμε να είμαστε; Όσοι και όσες απαντούμε καταφατικά, μάλλον κάπου στο ήθος μας επικρατεί χάος για το ύφος μας και μια βαθιά οίηση για τη θαμπή σκιά μας.
Ο Κώστας Θεολόγου διδάσκει στο ΕΜΠ και στο ΕΑΠ.
cstheol@mail.ntua.gr
