Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα: τραγικός μύθος και ψηφιακή πραγματικότητα
Τις τελευταίες εβδομάδες προβάλλονται στην τηλεόραση διαφημιστικά σποτ που είναι κατά κάποιον τρόπο αποκαλυπτικά της ταυτότητας του αρσενικού στην Ελλάδα και εξηγούν συνάμα την έννοια της ασέβειας ή της περιφρόνησης που επιδεικνύουν οι νεοέλληνες (άντρες και γυναίκες) στους θεσμούς. Συνεχίζουν την ένδοξη σύλληψη μιας άλλης διαφημιστικής ιδέας σύμφωνα με την οποία ο ανεξάρτητος φοιτητής γιος φεύγει από το σπίτι και αποκτά τη δυνατότητα για προσωπική διαχείριση του χρόνου του, των καθηκόντων του και της ψυχαγωγίας του.
Φεύγει, αλλά δεν απομακρύνεται καθόλου από το σπίτι: ανοίγει μια καταπακτή και κατεβαίνει στην κουζίνα της μάνας του διότι ποιος θα του μαγειρεύει «γεμιστά»; Σε μια περαιτέρω ανάγνωση βλέπουμε το καταλυτικό οιδιπόδειο σύμπλεγμα να κυριαρχεί σε αυτή την «εξήγηση», εφόσον το αφηγηματικό δίπολο των διαφημιστικών είναι η σχέση γιου και μάνας.
Στη μια διαφήμιση η μάνα είναι αφανής: υπάρχει όμως διαρκής σχέση της μαμάς με τον κανακάρη γιο που, όσο μακριά και να βρίσκονται, η τεχνολογία τους επιτρέπει να διατηρούν μια διάδραση, σαν να είναι πολύ κοντά. Έτσι, λοιπόν, σε απομακρυσμένη παραλία ο γιος κάνει πλακίτσα στη μαμά του ανεβάζοντας φωτογραφία του με πρόσωπο γεμάτο τατουάζ χένας. Η μαμά αντιδρά ταχύτατα στην «αυτοκαταστροφική» επιλογή του γιου της καλώντας τον για εξηγήσεις και αυτός συνεχίζει να της εξηγεί αγόγγυστα καθώς εκείνη εξακολουθεί να τον παρενοχλεί, ενώ αυτός βρίσκεται σε ερημική παραλία παίζοντας τάβλι με την παρέα του.
Στην άλλη διαφήμιση ο υπναράς γιος δέχεται μητρική εισβολή που του μεταφέρει ως Δαναός το δώρο του φρέσκου χυμού από εξωτικά φρούτα κοκτέιλ ή απλό πορτοκάλι. Η μάνα επιδεικνύει το ενδιαφέρον της είτε ο γιόκας είναι στρατιώτης σε επιθεώρηση και εκείνη παρακάμπτει την αυστηρή στρατιωτική ιεραρχία για να «του πάει» το χυμούλι: όλο πιες το γιόκα μου, όλο…μπράβο το αγόρι μου! Οι αξιωματικοί αποδέχονται την παραβατική συμπεριφορά μάνας και γιου επειδή και εκείνοι έχουν μιαν ίδια μάνα και πώς να διώξεις ή να αποπάρεις την ηρωίδα και ιερή Ελληνίδα μάνα που σε γέννησε και σε θήλασε «νεοελληνικότητα»;
Αυτή η ιδιωτική-διαπροσωπική σχέση μάνας-γιου είναι καταλυτική των θεσμών, της ιεραρχίας, των δομών, της ιδιωτικότητας (privacy), του σεβασμού του άλλου φύλου. Λέει στο μισχώδες νεαρό πλάσμα που προφανώς συνουσιάζεται με τον γιο της: «κι εσύ, βρε κορίτσι μου, ρίξε κάτι πάνω σου», υποτιμώντας τις ατσαλάκωτες από τον χρόνο χάρες της, που έχουν εμπνεύσει τον πόθο στον γιο της.
Υποθέτω ότι αυτές οι διαφημίσεις έχουν μεγάλη απήχηση στους νεαρούς νεοέλληνες άντρες καταναλωτές, εφόσον το οιδιπόδειο πνεύμα τους εμπλουτίζεται διαρκώς με καινούργιες ιδέες. Αναγνωρίζω το ευφάνταστο της ιδέας και της πρωτοτυπίας, αλλά μια τέτοια διαφήμιση έχει απήχηση σε λαούς όπως οι Έλληνες και οι Τούρκοι, ίσως και οι Ιταλοί του Νότου, οι Αιγύπτιοι, οι Λιβανέζοι, οι Παλαιστίνιοι…ίσως οι Γάλλοι της Κορσικής, οι Βάσκοι, οι Ίβηρες του Νότου… Και ο εκμοντερνισμός της Ελλάδας θα αργήσει: αυτοί οι Γερμανοί μεταρρυθμιστές θαρρούν ότι με 2-3 μνημόνια και με θεσπίσεις-ρυθμίσεις μιας 4ετίας θα μας «υποτάξουν» στον προτεσταντισμό τους και θα μας χωρέσουν στον αξιακό κορσέ της δικής τους νοοτροπίας και συμπεριφοράς.
Μήπως, λοιπόν, η τρόικα οφείλει να δει και ολίγη νεοελληνική τηλεόραση, μήπως εμπλουτίσει τα εργαλεία κατανόησης της νότιας στάσης και να μας δώσουν λίγο τράτο ακόμη: ας πούμε 50-60 χρόνια μέχρι να εξευρωπαΐσουμε τη στάση, την νοοτροπία και την ταυτότητα μας. Αλλιώς θα πίνουμε όλοι μαζί άνεργοι το χυμό της Ελληνίδας μάνας, που θα μας αγοράζει με στερήσεις και από την πετσοκομμένη σύνταξή της. Φοβάμαι, όμως, ότι θα χάσουμε την δυνατότητα για σύνδεση 3G στη μακρινή παραλία, εφόσον ουδείς θα έχει τη δυνατότητα να μας την πληρώνει. Και τούτο το 3G πλήγμα της νεοελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας θα είναι …καίριο: θα χάσουμε την επαφή μας με τη μάνα.
