«Κριτικές Συναντήσεις. Άνθρωποι – Βιβλία – Τέχνες» το νέο βιβλίο από τον Κώστα Θεολόγου
Σε λίγες μέρες κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική το υβριδικό βιβλίο του αρθρογράφου μας και καθηγητή της Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού, στο ΕΜΠ Κώστα Θεολόγου Θεολόγου, που αποτελεί ένα μωσαϊκό από τις δημοσιεύσεις του παρελθόντος του. Ο πρόλογος του βιβλίου αποτελεί μια σαφή εισαγωγή του τι πρόκειται να διαβάσετε. Πρέπει να είναι ένα ενδιαφέρον εγχείρημα των βιωματικών διαδρομών του συγγραφέα, που ξεκίνησε το 1960 από τον εβραϊκό μαχαλά της Θεσσαλονίκης και συνεχίζει να πορεύεται φτιάχνοντας τα μονοπάτια της ζωής του.
Προλεγόμενα: Caminante no hay camino
Το υβριδικό βιβλίο μου Κριτικές Συναντήσεις. Άνθρωποι ‒ Βιβλία ‒ Τέχνες είναι ένα ψηφιδωτό αναζήτησης, διερεύνησης και αναστοχασμού. Αφορά μια περίοδο της ζωής μου μετά την πρώτη νιό- τη, που λένε, και αφορά υλικό που συγκέντρωσα ανατρέχοντας σε παλιά γραπτά και δημοσιεύματα σε περιοδικά κ.λπ. την εποχή του εγκλεισμού στα σπίτια μας, λόγω των συνθηκών της πανδημίας.
Μπορεί να ονομάσει κάποιος αυτήν τη διαδικασία, εκείνα τα βιώματα δηλαδή της ζωής μου, που αφορούν κυρίως το διάστημα από τα τριάντα μέχρι τα σαράντα πέντε, ως αναστοχαστικότητα (reflexivity) και επινόηση του εαυτού μέσα από το ανηλεές σφυροκόπημα της ρευστής ή ύστερης νεοτερικότητας, που δεχόταν η γενιά όσων γεννήθηκαν εκεί κοντά στα 1960 και μεγάλωναν δια- τρέχοντας δύσκολες ειδικές διαδρομές. Μετοικίσεις, χωρισμοί και επαγγελματικές μεταμορφώσεις μού επέβαλαν αυτές τις διαδρομές ως κινήσεις forcées στη σκακιέρα της ζωής· ωστόσο, μεσολαβούσαν παράλληλα ταξίδια, αναγνώσεις, ενατενίσεις και ενορά- σεις, μέσα από τις οποίες είχα αυτές τις επιλεγμένες συναντήσεις μου, τις ουσιαστικές και γόνιμες· αυτές με εμβολίασαν στοχαστικά, θεωρητικά και συνήθως βιωματικά. Νομίζω ότι όλα ανεπαισθήτως υπήρξαν καταλυτικά ένζυμα για αυτό που έγινα, το ιδιότροπο και παράξενο πλάσμα που έχει έναν ιδιότυπο κοινωνικό αυτισμό.
Υπήρξα ανέκαθεν παρατηρητής της μαζικής κατανάλωσης, ενίο- τε απόμακρος, και αναζητητής της ησυχίας και της προσευχής, καθώς με μαγνήτιζε ο Άθως, το τοπίο, οι αισθήσεις και η πνευματικότητα των μοναχών του, όπως τη νυχτοπεταλούδα το φως.
Βαδίζοντας εν σιωπή στο Αγιονόρος βυθιζόμουν σε σκέψεις, στις αισθήσεις των μονοπατιών, χαιρόμουν παίζοντας με τα σφυρίγματά μου και τις αποκρίσεις των κοτσυφιών… Πάντα εύρισκα μια γωνία να χαθώ αθέατος από τρίτους σε εκλεκτικά αφηγήματα και αναγνώσματα και παραδινόμουν σε συνταρακτικές μουσικές συν- θέσεις και συγκλονιστικές κινηματογραφικές αφηγήσεις στο περιθώριο της πολιτισμικής βιομηχανίας. Σε αυτό το κλίμα και υπό αυτές τις συνθήκες, ας πούμε, έγραφα σημειώματα σε λογοτεχνικά και άλλα περιοδικά, ηχογραφούσα συζητήσεις με ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών και τις μετέδιδα στις ραδιοφωνικές εκπομπές μου.
Κοντολογίς, εξηγώ ότι αυτά τα ένζυμα που παραθέτω εδώ ως ψηφιδωτό της ταυτότητάς μου δεν εκπορεύονται μόνο από τις σπουδές, τα ακαδημαϊκά εργαλεία μου και τις φερτές ύλες των επαγγελμάτων και της ευρύτερης εκπαίδευσής μου αυτές τις δεκαετίες της ζωής, αλλά εμβολιάζονται και με άλλα στοιχεία, πέρα από όσα αναφέρονται σε ένα βιογραφικό σημείωμα, όπως είναι, λόγου χάρη, η σιωπή, η προσευχή, η εγρήγορση και το ταξίδι. Η ανάλυση και η κριτική ερμηνεία των σημειωμάτων αυτών πρέπει να περιλάβουν τις γόνιμες επιδράσεις μου από τις συζητήσεις και τις βιωματικές σχέσεις φιλίας και μαθητείας που ανέπτυξα στη δεκαετία του 1980 στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στο Παρίσι, στην Κρήτη και στο Άγιον Όρος, κυρίως με τους Κώστα Ζουράρι (γενν. 1940), Κωστή Μοσκώφ (1939-1998), Κώστα Βεργόπουλο (1942-2017), π. Βασίλειο Γοντικάκη (γενν. 1936).
Η μαθητεία μου αφορούσε την κριτική διερεύνηση της νεοελληνικής κοινωνικής ταυτότητας και εξέλιξης που είχε ξεκινήσει από το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, διαβάζοντας Philip Sherard και Χρήστο Γιανναρά με υπόδειξη του σεβαστού φιλολόγου μου Λεωνίδα Χαριτίδη, συζητώντας από κοντά με τον Νίκο-Γαβριήλ Πεντζίκη, τη Ζωή Καρέλλη, τον Νικόλαο Βαφόπουλο και πολλούς επιφανείς λογοτέχνες της γενέθλιας Θεσσαλονίκης. Η μαθητεία συνεχίστηκε και στα πανεπιστημιακά χρόνια μου, εργαζόμενος ως σερβιτόρος στην εμβληματική πλατεία Αριστοτέλους ή σε καφέ-μπαρ της γενέθλιας πόλης μου και φοιτώντας στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.
Όλοι οι παραπάνω παράγοντες, νομίζω, συνέβαλαν στην αποκρυστάλλωση και στη διευκρίνιση κομβικών εννοιών που με απασχολούσαν ασύνειδα από παιδί.
Ποια είναι η ουσία της ζωής και ποια η σημασία τού να φτιάχνεις έναν δρόμο μόνος σου; Διότι έτσι νιώθω, σαν τον στίχο του Αντόνιο Ματσάδο (1875-1939) Caminante no hay camino «…Διαβάτη δεν υπάρχει δρόμος, ο δρόμος γίνεται βαδίζοντας…». Το ερώτημα και ίσως η απάντηση θα μπορούσαν να βρουν φίλους-αποδέκτες μέσα από αυτό το μωσαϊκό των ιδιαίτερων κριτικών συναντήσεών μου με ανθρώπους, βιβλία, τέχνες…, δηλαδή με την ίδια τη ζωή.
