Κωστής Μοσκώφ: Hasta la vista companero! (του Κώστα Θεολόγου)
Ο Κωστής Μοσκώφ (1939-1998) διέδιδε ο ίδιος ότι ο Ιταλός κόμης πάππος του Πιέρο ντ’ Αριγκόνι (1856-1940), καταγόταν από Ισπανοεβραίους της Αραγονίας.
Ο Αριγκόνι υπήρξε σπουδαίος αρχιτέκτονας που χάρισε στη Θεσσαλονίκη, το γενέθλιο άστυ του Κωστή Μοσκώφ, έξοχα νεοκλασικά δείγματα, όπως τη Βίλα Μπιάνκα, το μετέπειτα Ιπποκράτειο Νοσοκομείο (βαρόνης Hirsch), το Μουσείο του Σιδηροδρομικού Σταθμού κτλ. Λίγα στέκουν ακόμη όρθια. Τα λοιπά τα ισοπέδωσε η αστυφιλία, οι στεγαστικές ανάγκες των μετοίκων της πόλης και η ασυδοσία της πολιτικής βούλησης εκείνης της εποχής, ίσως και η ανάγκη για εθνική ομογενοποίηση της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης.
Ο Πόντιος Ορντουλούς πατέρας του, Ηρακλής, γεννημένος το 1901 στα Κοτύωρα (Ορντού), ήρθε οικογενειακώς στη Θεσσαλονίκη το 1919 και ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Το 1936 παντρεύτηκε την τελευταία θυγατέρα του Αριγκόνι, ονόματι Αμίνα. Μαζί της έκανε δύο παιδιά. Τη Νανά και τον Κωστή. Ο Κωστής Μοσκώφ γεννήθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1939. Δεκαετής ήταν μαθητής του Κολεγίου Αθηνών με συμμαθητές τον Θεόδωρο Πάγκαλο και τον Αλέξανδρο Πρωτόπαππα. Ολοκλήρωσε τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευσή του στο Αμερικάνικο Κολέγιο της Θεσσαλονίκης (Ανατόλια) με συμμαθητές τον έμπορο Κώστα Γλεούδη, τον λογοτέχνη Σάκη Παπαδημητρίου και τον εκ Καβάλας ορμώμενο Σοφοκλή Θεοδωρίδη (διδάσκοντα στο Παρίσι). Το 1960 γνώρισε, μάλλον στο Πανεπιστήμιο, τον Κώστα Ζουράρι και η φιλία τους διατηρήθηκε έκτοτε βιωματική. Στο Παρίσι έφθασε (1965) με το πτυχίο της Νομικής Σχολής ΑΠΘ. Παρακολούθησε μαθήματα στην École des hautes études en sciences sociales με δάσκαλο τον ιστορικό του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος Ζορζ Χάουπτ (1928-1978). Το 1967 παντρεύτηκε την Πόπη Πασχαλίδου, με την οποία απέκτησαν δύο παιδιά, την Αμίνα (1968) και τον Ηρακλή (1970).
Το 1970 διαγνώστηκε με καρκίνο στους λεμφαδένες (Χότζκιν). Τρεις δεκαετίες πάλευε παλικαρίσια την επάρατο, από το λονδρέζικο Royal Marsden με θεράποντα τον ογκολόγο Sir Michael Peckham (1935-) μέχρι το «Θεαγένειο» στη γενέθλια πόλη του. Χημειοθεραπείες, βιοψίες και παραμονή για μεγάλα διαστήματα σε νοσοκομεία. Διάβασμα έργων φιλοσοφίας, ιστορίας, λογοτεχνίας. Ένα από τα εξαίσια χαρίσματα του Κωστή ήταν οι περίτεχνες γνώσεις του περί την ανθρωπογεωγραφία, την κοινωνιολογία και την ιστορία για τις περιοχές της Ελλάδας. Σε κάθε διαδρομή ή ταξίδι μαζί του έμενα άναυδος από τις ουσιαστικές λεπτομέρειες που ήξερε καίρια να διατυπώνει συνοψίζοντας το ενδιαφέρον κάθε τόπου, για τη γη, τα προϊόντα και για την προέλευση των ανθρώπων τους πάντα. Για τον Κωστή δεν υπήρχε τόπος χωρίς τους κατοίκους του. Ο Μοσκώφ δεν θα μπορούσε να είναι αρχαιολόγος, μου είχε πει, επειδή ο ίδιος έθετε ως προϋπόθεση το παρόν βίωμα, για να το συσχετίζει με το παρελθόν, την αρχαιολογία και την ιστορία.
Ο Μοσκώφ δεν βολεύτηκε στην καλοπέραση και στην αδράνεια. Ζούσε με την αρρώστια του, μα πάλευε σε διαδηλώσεις και συμμετείχε ενεργώς σε πολιτικά σχήματα του ΚΚΕ αποσπώντας την εμπιστοσύνη του λαϊκού κόσμου στο μεγαλοαστικό όνομά του. Ιδεολόγος, μαρξιστής, δοκιμάστηκε και διέπρεψε ως δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης, ως υποψήφιος βουλευτής και δήμαρχος με το ΚΚΕ. Υπήρξε Διευθυντής του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, σύμβουλος της Μελίνας Μερκούρη στο υπουργείο Πολιτισμού και μορφωτικός σύμβουλος -όχι ακόλουθος, όπως διόρθωνε- στην ελληνική πρεσβεία στο Κάιρο. Ο Κωστής σαφώς δεν υπήρξε λαϊκός ούτε λαϊκότροπος άνθρωπος. Παρέμεινε διαρκώς άρχοντας και αριστοκράτης. Δεν θα μπορούσε να λαϊκίσει, διότι αποτελούσε συνεχώς την πρωτοπορία. Τις σκέψεις του κατέγραψε ως μια παρέμβαση στο πεδίο της πολιτικής και της ιδεολογίας στην τρίτη σειρά δοκιμίων του: «Λαϊκισμός ή πρωτοπορία», (σ. 182, Καστανιώτης, 1984). Ανάμεσα στα βιβλία του θεωρείται θεμελιώδης «Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα 1830 – 1909: ιδεολογία του μεταπρατικού χώρου», (σ. 288, β’ έκδοση Αθήνα 1974). Τον Οκτώβριο του 1978 για λογαριασμό των εκδόσεων Στοχαστής τυπώθηκε ο πρώτος τόμος της δεύτερης, αναθεωρημένης έκδοσης του βιβλίου «Τομή της μεταπρατικής πόλης» (σ. 287+1 χάρτης). Στη βασική βιβλιογραφία της κοινωνικής ιστορίας συγκαταλέγονται τα «Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα» (σ. 530, Θεσσαλονίκη 1979). Το 1980 η Μάγδα Κοτζιά (1940-2015) εκδίδει από τον Εξάντα τα «Δοκίμια Ι» (σ. 179). Το 1983 ο Θανάσης Καστανιώτης κυκλοφορεί τα δεύτερα δοκίμια «Πράξη και Σιωπή: Τα όρια του έρωτα και τα όρια της ιστορίας» (σ. 239) με εξώφυλλο του φίλου του αείμνηστου ζωγράφου Δημήτρη Κακουλίδη. Η τέταρτη σειρά δοκιμίων του «Η διοργάνωση του επαναστατικού μας ονείρου» (Καστανιώτης, Αθήνα 1987) ολοκληρώνει την δοκιμιακή παραγωγή του. Σε συνεργασία μαζί του επεξεργάστηκα τη μετάφραση στα αγγλικά των δοκιμίων που είχε επιλέξει ο ίδιος. Πρόκειται για ένα δύσκολο έργο, το οποίο μετά από τη ζύμωση των εννοιών που πραγματεύεται θα μπορούσε ίσως να παρουσιαστεί ωριμότερο στο αγγλόφωνο κοινό.
Ο Κωστής Μοσκώφ εκδόθηκε ποιητής το 1985 (Καστανιώτης) γράφοντας για τον έρωτα και την επανάσταση, καταλήγοντας στην ποίηση ως μέσον έκφρασης της συμπυκνωμένης αλήθειας του. Τα εργαλεία με τα οποία ο Μοσκώφ ανιχνεύει τον κόσμο είναι οι αισθαντικοί τρόποι του ποιητή. Δυστυχώς ουδέποτε εκδόθηκαν η «Ανθρωπογεωγραφία της Ελλάδας», γραμμένη à la manière de Femand Braudel, ούτε και το μυθιστόρημά του, με έντονες βιωματικές αναφορές. Ο Κωστής αγαπούσε τη δημοσιογραφία και εργάστηκε από το 1988 στη Διαδημοτική Ραδιοφωνία Θεσσαλονίκης Ένατο Κύμα 104 FM και στην εφημερίδα «Πρώτη». Το 1989 έφυγε ως ανταποκριτής στα Ιεροσόλυμα και από το θέρος της ίδιας χρονιάς διορίστηκε μορφωτικός σύμβουλος στην Ελληνική Πρεσβεία στο Κάιρο. Με το πείσμα και τη χαρακτηριστική αποτελεσματικότητά του ο Κωστής θεμελίωσε ένα έργο για τα θέματα του Ελληνισμού στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο διάλογος που άνοιξε με τους Κόπτες και τους Μουσουλμάνους είναι σαν τη σπορά του Ρήγα, που μακάρι να καρποφορήσει – έστω και εν τη απουσία του.
Κωστή μου, ζεις στα στέκια της Θεσσαλονίκης με τις μνήμες από μεσημεριανά γλέντια που διοργάνωνες στο Λουτρό, κι αργότερα στη Μοδιάνο, στον Πέτρο και στα Βομβίδια, και μπορούσαν να μας κρατήσουν περιφερόμενους πότες μέχρι αργά το βράδυ, ενώ εσύ είχες τραυματισμένη υγεία. Για μένα ενσάρκωνες τη διδασκαλία της υπέρβασης των ορίων, ήσουν homo viator, αναζητούσες τον απέναντι και τον άλλο. Έφυγε χορτάτος, ξεδίψαστος, αφού ρούφηξες παθιασμένα όσα ήθελες. Τα μαλάκια τα άφησες στους ξενέρωτους, για να νηστεύουν αναίμακτα. Είμαι κι εγώ θυμωμένος – όπως έγραψε κάποτε ο Γιώργος Χουρμουζιάδης (1932-2013)- που μ’ άφησες να σκαλίζω όσα μου έμαθες, αλλά δεν πρόλαβα να λύσω απορίες μεθώντας ή ταξιδεύοντας παρέα άλλη μια φορά.
Δεν ξεχνώ την υπερφυσική διαίσθησή σου, την όσφρησή σου για τα ανθρώπινα, τη δυνατότητά σου να βλέπεις μέσα από τον Άλλο. Μου έμαθες να ενσαρκώνω σε πρόσωπο την Αγάπη, να υπερβαίνω το κέντρο μου και μου έμαθες τον τρόπο να μπορώ ν’ αγαπώ- συγχωρώντας και ενίοτε ματώνοντας μέσα μου. Έπρεπε να ξαναπεράσω από τον Πλαταμώνα, να αγναντέψω ξανά τη θάλασσα από τον «Φλοίσβο» δίπλα στις ράγες, έπρεπε να σε ξανασμίξω, Κωστή, για να «ξανασυντάξω» τούτο το κείμενο, τόσα χρόνια μετά. Το τρένο θαρρείς πως πέρασε στο πλάι, καθώς έπινα την τελευταία γουλιά ούζου και τσούγκριζα αποχαιρετιστήρια το ποτήρι με την παρέα μου. Hasta la vista companero! μέχρι να σε ξαναβρώ πελώριο κι εύμορφο να φυλάς, πάντα ταμένος, σκοπιά στην Κατερίνη.
