Όταν ρωτήθηκε η Χάνα Άρεντ σε μια συνέντευξή της περί την πολιτική και την επανάσταση (Κρίσεις της Δημοκρατίας, παράρτημα, 2020) κατά πόσο θεωρεί το φοιτητικό κίνημα διαμαρτυρίας στις ΗΠΑ ως θετική ιστορική διαδικασία αποφάνθηκε πως αποδέχεται ορισμένους στόχους του, αλλά κάποιους άλλους, όπως, λόγου χάρη, την πολιτικοποίηση και την αλλοίωση του χαρακτήρα των πανεπιστημίων τους χαρακτήρισε επικίνδυνες ανοησίες.
Δεν αποδέχτηκε την περαιτέρω ανάπτυξή του φοιτητικού κινήματος, εφόσον δεν ξέρουμε για πόσο καιρό επενεργούν οι «θετικοί» παράγοντες, που όταν αρχίσουν να ξεθωριάζουν, φθείρονται από φανατισμούς και ιδεολογίες, εκβάλλοντας στα όρια της εγκληματικότητας και της βίας.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η Αμερική ευημερούσε, διότι οι επιλογές των ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου έβγαλαν το έθνος από τη Μεγάλη Ύφεση. Δεν βίωσαν εξίσου όλοι οι Αμερικανοί τις νέες ευκαιρίες και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, διότι η κοινωνική και οικονομική κινητικότητα ωφέλησε κυρίως τους λευκούς Αμερικανούς, εφόσον η φυλετική και κοινωνική ανισότητα ταλάνιζαν την αμερικανική κοινωνία. Η μεταπολεμική Αμερική έδωσε προτεραιότητα στην ομοιομορφία και στους ομαδικούς κανόνες· κατά τον Ψυχρό Πόλεμο οι Αμερικανοί συσπειρώθηκαν στα συντηρητικά ιδανικά τους. Οι νέοι όμως δεν συμμορφώνονταν στα πολιτιστικά πρότυπα της εποχής και αντιδρούσαν στα συμβατικά μοντέλα· αναδύθηκε ένα κίνημα φοιτητών, που αποκρινόταν στις ανησυχίες για την κοινωνική δικαιοσύνη και στην απώθηση της ομοιομορφίας, ως μηχανισμού πειθαρχίας. Μετά τους μπάφους στο Woodstock πήγαν για …ψώνια.
Το Κίνημα Ελεύθερου Λόγου του 1964 στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του αμερικανικού φοιτητικού κινήματος. Δύο εμβληματικές ταινίες του 1970 αφηγούνται την αξιακή αντίρρηση του φοιτητικού κινήματος στα συντηρητικά ιδεώδη του αμερικανικού κατεστημένου και τη συγκρότηση μιας βαθιάς αντικουλτούρας: το «Εξέγερσις και αίμα» (Getting straight) και «Φράουλες και Αίμα» (The Strawberry Statement). Η πρώτη είναι ιδιαιτέρως αγαπημένη του Κουέντιν Ταραντίνο και η δεύτερη αντλεί από το βιβλίο του James S. Kunen (γεν. 1948) με αναφορά στις διαδηλώσεις του Πανεπιστημίου Columbia το 1968.
Το φοιτητικό κίνημα στην Ελλάδα διάβασα κάπου ότι με το Πολυτεχνείο έφτιαξε το 1973 τον πρώτο συλλογικό νεανικό ήρωα. Ατυχώς όμως όσοι επέλεξαν να τον εκπροσωπούν προσκολλήθηκαν στα προ μισού αιώνος αιτήματα «ψωμί, παιδεία, ελευθερία» παραβλέποντας τον εκδημοκρατισμό της χώρας και την πολιτειακή σταθερότητα, που μας απομάκρυνε από τις ταραγμένες μεταπολεμικές δεκαετίες τόσο για την επικράτεια όσο και για την ελληνική κοινωνία. Κοντολογίς, το ιστορικό ορόσημο, προβάλλοντας ακαταπόνητα και εντέλει κουραστικά την αριστεροσύνη του, χάθηκε στη μετάφραση, εφόσον οι επίγονοι του δεν ανασκεύασαν τις διεκδικήσεις τους, ώστε να προσαρμοστούν στα αναδυόμενα καθεστώτα παραγωγής και απασχόλησης που κλόνιζαν αμείλικτα την εργασιακή βεβαιότητα και προκαλούσαν τρόμο λόγω των καινοφανών δεδομένων στα τοπία της ενέργειας, της τεχνολογίας και της μετανάστευσης.
Εν κατακλείδι, ένα κίνημα, αν επιλέγει να λειτουργήσει σαν μια «διαρκής επανάσταση», οφείλει να προσαρμόζεται καλοπροαίρετα στα νέα δεδομένα και να αναθεωρεί τις αξίες που το είχαν εξαρχής πυροδοτήσει. Η αυταπάτη του φοιτητικού κινήματος, που το καθιστά μεγαλομανές (illusion de grandeur λέγεται η πάθηση), αφορά την αδυναμία του να κατανοήσει ολιστικά τη λειτουργία του πανεπιστημίου ως συστήματος όπου δεν ηγεμονεύει κάποια προνομιούχος γραφειοκρατία-δικτατορία. Αυτή την αυταπάτη βέβαια την τροφοδοτούν όσοι νομίζουν ότι ενσαρκώνουν αυτήν την προνομιούχο γραφειοκρατία.
Ο Κώστας Θεολόγου είναι Καθηγητής Ιστορίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού στο ΕΜΠ και Συντονιστής της Θεματικής Ενότητας «Κοινωνική Θεωρία και Νεοτερικότητα» στο ΕΑΠ
