Πόσο ανόητη και απολίτικη μου φαίνεται η έκφραση «καταδικάζω την βία από όπου κι αν προέρχεται;». Αν δεν διακρίνουμε τις βίαιες συμπεριφορές, δεν μπορούμε να τις εντάξουμε σε ορθολογικό πλαίσιο και να τις περιορίσουμε σε διαδικασίες κοινωνικής μάθησης.
Κατ’ αρχάς όσοι υποστηρίζουν την καταδίκη της βίας από όπου κι αν προέρχεται -ως άσπιλες θεούσες της ενορίας μας- δεν έχουν συλλογιστεί ποτέ τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται σε αναμετρήσεις μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων; Είναι πάντα το δίκαιο και ηθικό; Είναι πάντα το νόμιμο και δίκαιο; Είναι πάντα το νόμιμο και ηθικό; Διότι, αν δεν τα συλλογίζονται και αυτά, τότε είναι μάλλον μωρές, ει μη μόνον, απολίτικες παρθένες. Ας θυμίσουμε και τον Χριστό με βούρδουλα να τα κάνει λίμπα στο Ναό του Σολομώντα, επειδή τον είχαν καταντήσει αγοραίο χώρο οι κάθε λογής έμποροι. Αλλά, αυτή η θεάρεστη εικόνα αποτελεί μάλλον για τον σεβασμιώτατο Αμβρόσιο το πρότυπο συχώρεσης για την αρβύλα του νεοναζιστή που κλοτσάει τις παραμάτειες των έγχρωμων και τους ίδιους τους έγχρωμους- παιδιά ενός κατώτερου ή διαφορετικού θεού.
Όσοι διατείνονται ότι επί της αρχής κάθε βία είναι κακή, στη πράξη δεν μπορούν να κάνουν καμία συστηματική διάκριση ανάμεσα σε διαφορετικά είδη βίας, ή να αναγνωρίσουν τα αποτελέσματά τους σε εκείνους που την υφίστανται και σε εκείνους που την ασκούν. Να κατανοήσουμε, λοιπόν, τις κοινωνικές χρήσεις της βίας, να διακρίνουμε τους διαφορετικούς τύπους της βίαιης δραστηριότητας και να διατυπώσουμε συστηματικούς κανόνες γι’ αυτήν. Η σύγχρονη φιλελεύθερη κουλτούρα μας υπερασπίζεται ως αλήθεια την πεποίθηση ότι κάθε βία είναι χειρότερη από τη μη βία σε κανονικές συνθήκες. Όμως, δεν είναι έτσι ακριβώς.
Στο ποινικό δίκαιο αθωώνεται ακόμη και ο ανθρωποκτόνος, όταν διαπράττει το έγκλημά του εν αμύνη. Μια γυναίκα που αντιστέκεται στον βιαστή της, ένα παιδί που κλοτσάει στα αχαμνά έναν κλέφτη του χαρτζιλικιού του, ένας συνταξιούχος που τρώει γκλομπιές από αστυνομικό και αντιστέκεται (ο γέροντας) ρωμαλέα με γροθιές, ένας ταύρος που σκίζει με τα κέρατά του τα σκέλια ενός ταυρομάχου; Είναι και αυτές περιπτώσεις βίας που πρέπει να καταδικάσουμε; Αλλά ας περιοριστούμε στη βία μεταξύ των ανθρώπων.
Η βία είναι, εν ολίγοις, μια κατάσταση που στερείται παντελώς ηθικών αρχών και ηθικών πρακτικών. Η βία ως πόλεμος φαίνεται πως είναι αποφασιστικά ανήθικη. Γι’ αυτό ίσως ο Τόμας Χομπς (1588-1679) περιέγραψε την ζωή των ανθρώπων εκτός των ορίων του νόμου και της ηθική, ως «πόλεμο όλων εναντίον όλων». Αφ’ ης στιγμής τα συμφέροντα στον αναπάντεχο πόλεμο των πανίσχυρων τραπεζών και βιομηχανιών εις βάρος ή έναντι των αδυνάτων λαών του κόσμου είναι τόσο μεγάλα, μήπως είναι εύλογο να δικαιούνται οι άνθρωποι να παραβλέπουν οποιαδήποτε ηθική απαγόρευση στη διάρκεια ενός τέτοιου πολέμου, μιας τέτοιας αναμέτρησης, μιας τέτοιας ασύμμετρης απειλής και να αντιστέκονται στην «άοπλη», αλλά ολοκληρωτική, βία που τους ασκείται;
Η σύγκρουση μεταξύ των ανθρώπων συνιστά πανάρχαιο κοινωνικό φαινόμενο. Ως πόλεμος, δηλαδή ως ακραιφνής εκδοχή της βίας, προϋποθέτει κοινωνική οργάνωση, νομιμοποίηση, χρηματοδότηση, βιομηχανία κτλ. Όπως κι άλλα πράγματα που κανονικά θεωρούνται ότι υπόκεινται στο φάσμα της ηθικής, η βία του πολέμου επιφέρει σοβαρές συνέπειες στους άλλους και στον κόσμο όλο.
Σε πολλές περιπτώσεις, αναμφίβολα, η ηθική στάση απαιτεί θυσίες. Εξαιτίας της ηθικής διάστασης της βίας, της βαρύτητας των συνεπειών της και των απαιτήσεων της ηθικής, ακόμη και ενώπιον του θανάτου, ο πόλεμος και η βία μάλλον συνιστούν φαινόμενα που εντέλει ανταποκρίνονται διακεκριμένα στην ηθική μομφή και καταδίκη. Όσοι, λοιπόν, καταδικάζουν την βία από όπου κι αν προέρχεται δεν λαμβάνουν υπόψη τους τα κριτήρια του δίκαιου πολέμου και της δικαιολογημένης βίας και φαίνεται να υποστηρίζουν ότι είναι προτιμότερο να πεθαίνουμε (=ηθικά) υποταγμένοι, παρά να ζούμε (=ανήθικα) αντιστεκόμενοι. Ας επιλέξει, λοιπόν, ο καθένας τι θα μάθει στα παιδιά του.
