Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας και η σημασία του βλάκα στην κοινωνία μας

Πρακτικά σε όλους μας είναι δύσκολο να πεις με αντικειμενικότητα πως κάποιος είναι έξυπνος ή βλάκας γιατί η διάκριση αυτή έχει σαν αφετηρία την πεποίθηση πως εσύ ανήκεις στους έξυπνους!

Ύστερα αν κοιτάξουμε τον περίγυρο μας θα διαπιστώσουμε πως άτομα που τα θεωρούμε έξυπνους ανθρώπους, παρ΄ όλα αυτά στην ζωή τους έχουν διαπράξει σωρεία από βλακώδεις πράξεις ενώ αντίστοιχα άτομα που τα θεωρούμε μειωμένης νοημοσύνης έχουν λειτουργήσει πάντα με σύνεση και σωφροσύνη αποφεύγοντας να κάνουν βλακείες.

Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς πόσο δύσκολο και παρακινδυνευμένο είναι προσπαθήσει κανείς να ταξινομήσεις τους ανθρώπους βάσει της ευφυίας και των ικανοτήτων τους .

Αυτό προσπάθησε να κάνει ο Κάρλο Μ. Τσιπόλα (1922-2000), Ιταλός ιστορικός της οικονομίας στο Μπέρκλεϊ,ο οποίος ουσιαστικά έγινε ευρύτερα γνωστός από το βιβλίο του Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας (The Basic Laws of Human Stupidity 1976) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος σε μετάφραση Γιάννου Πολυκανδριώτη.

Ο Τσιπόλα θεωρεί πως υπάρχουν πέντε «νόμοι» για την ανθρώπινη ηλιθιότητα.

Πρώτος Νόμος

Πάντοτε και αναπόφευκτα ο καθένας μας υποτιμά τον αριθμό των ηλιθίων μέσα σε έναν πληθυσμό.

Είναι γεγονός ότι:

α) άνθρωποι τους οποίους κάποτε είχες θεωρήσει λογικούς και έξυπνους αποδεικνύονται ότι είναι απίστευτα ηλίθιοι.

β) μέρα με τη μέρα, με μια συνεχή μονοτονία, παρενοχλούνται οι δραστηριότητες ενός ατόμου από ηλίθια άτομα που εμφανίζονται ξαφνικά και απροσδόκητα στα πιο άσχετα μέρη και στις πιο απίθανες στιγμές.

Δεύτερος Νόμος

H πιθανότητα κάποιος να είναι ηλίθιος είναι ανεξάρτητη από κάθε άλλο χαρακτηριστικό αυτού του προσώπου.

Το ποσοστό των ηλίθιων είναι το ίδιο σε κάθε κοινωνική ομάδα ακόμα και μεταξύ καθηγητών πανεπιστημίου αλλά επίσης ακόμα και στους κατόχους Νόμπελ.

Τρίτος (χρυσός) Νόμος

Ο νόμος υποθέτει, αν και δεν το αναφέρει ρητά, ότι τα ανθρώπινα όντα ανήκουν σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: τους ανήμπορους ή φουκαράδες (the helpless Η), τους ευφυείς (intelligent Ι), τους κακοποιούς ή ληστές (bandit Β) και τους ηλίθιους (stupid S) .

Ο ηλίθιος είναι όποιος προκαλεί ζημιά σε άλλον άνθρωπο ή σε ομάδα ανθρώπων χωρίς να ωφεληθεί ο ίδιος ή ακόμα έχοντας και προσωπική ζημία.

Ο φουκαράς ωφελεί μεν τους άλλους, αλλά ζημιώνεται ο ίδιος γιατί οι άλλοι τον εκμεταλλεύονται.

Ο ευφυής με τις ενέργειές του ωφελεί τους άλλους και επίσης ωφελείται ο ίδιος.

O ληστής ζημιώνει τους άλλους για να ωφεληθεί ο ίδιος.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ενεργούν με πάντα με συνέπεια. Υπό ορισμένες συνθήκες, ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ενεργεί έξυπνα και κάτω από διαφορετικές συνθήκες το ίδιο πρόσωπο θα ενεργήσει ως φουκαράς .

Η μόνη σημαντική εξαίρεση στον κανόνα εκπροσωπείται από τους ηλίθιους ανθρώπους που παρουσιάζουν συνήθως μια ισχυρή ροπή προς την τέλεια συνέπεια σε όλους τους τομείς των ανθρώπινων προσπαθειών τους.

Το γεγονός πάντως είναι ότι μεταξύ ληστών και ευφυών θα μπορούσε κανείς να διακρίνει μερικές υποομάδες.

Ο ιδανικός ληστής είναι ένας ο οποίος, με τις ενέργειές του, προκαλεί σε άλλα άτομα απώλειες ίσες με τα κέρδη του ( έκλεψε 100 $ κέρδισε 100$)

Τέταρτος Νόμος

Τα μη ηλίθια άτομα πάντοτε υποτιμούν τις ζημιογόνες δυνατότητες των ηλίθιων. Ξεχνούν ότι πάντα και παντού ο συγχρωτισμός με ηλίθιους αποδεικνύεται ένα ηλίθιο λάθος.

Πέμπτος Νόμος

Οι πιο επικίνδυνοι άνθρωποι στον κόσμο είναι οι ηλίθιοι.

Ένας ηλίθιος είναι πιο επικίνδυνος από ένα ληστή.

Μάλιστα ο Τσιπόλα διατείνεται ότι οι ηλίθιοι είναι ομάδα πιο ισχυρή από τη Μαφία και το «στρατιωτικό – βιομηχανικό πλέγμα».

Ένας ιδανικός ληστής κερδίζει όσα χάνει κάποιος άλλος οπότε η κοινωνία στο σύνολό της δεν είναι ούτε καλύτερα ούτε χειρότερα.

Αν όλα τα μέλη μιας κοινωνίας είναι ιδανικοί ληστές η κοινωνία θα παραμείνει στάσιμη, αλλά δεν θα δημιουργηθεί μεγάλη καταστροφή.

Αντίθετα όταν οι άνθρωποι είναι ηλίθιοι στην εργασία, το αποτέλεσμα είναι εντελώς διαφορετικό γιατί προκαλούν ζημιές σε άλλα άτομα ενώ δεν έχουν αντίστοιχα κέρδη για δικό τους λογαριασμό. Έτσι, η κοινωνία στο σύνολό της γίνεται φτωχή.

Όμως πολύ πιο πριν από τον Τσιπόλα, με τους βλάκες και τον ρόλο τους στη κοινωνία, έχει ασχοληθεί πριν 70 χρόνια ο Ευάγγελος Λεμπέσης.

Ο Λεμπέσης γεννήθηκε το 1904 στο Μύτικα Χαλκίδας. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Φραγκφούρτης και του Παρισιού, καθώς και στην Ιταλία. Διορίστηκε καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο το 1931, ως καθηγητής κοινωνιολογίας. Εργάστηκε στην κρατική ραδιοφωνία, την Αγροτική Τράπεζα, το Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης και ως αρθογράφος στον “Οικονομικό Ταχυδρόμο” και το περιοδικό “Εργασία”. Συνέγραψε και εξέδωσε πλήθος βιβλίων, δοκιμίων, μελετών κ.λπ.

Το 1941 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών τον Σεπτέμβριο του 1941,(Ετος η΄ αρ.9 σελ 225-229) με τα αρχικά Ε.Λ. το οξυδερκές και σαρκαστικό άρθρο του – Ἡ Τεράστια Κοινωνικὴ Σημασία τῶν Βλακῶν ἐν τῷ Συγχρόνῳ Βίῳ.

Η ΕΕΝ σε σημείωση γράφει ότι: Ο υπό τα αρχικά στοιχεία του ονόματος του κρυπτόμενος συνεργάτης δεν είναι νομικός, υπό την στενήν, την συνήθη έννοιαν του όρου. Γνωστότατος ,αντιθέτως κοινωνιολόγος και δημοσιογράφος και συγγραφεύς καταλέγεται αναντιρρήτως μεταξύ των δεινοτέρων εκπροσώπων του γραπτού λόγου. Τρανή απόδειξις η ανωτέρω σπανίας δυνάμεως μελέτη του.

Όπως γράφει ο ίδιος: «Ἐπὶ τοῦ περιεχομένου τοῦ παρόντος δοκιμίου οὐδεμίαν προεργασίαν γνωρίζω καὶ συνεπῶς δέον νὰ κριθῶ ἐπιεικῶς, ὡς πάντη στερούμενος «βοηθημάτων». Τολμῶ ἐν τούτοις νὰ φρονῶ, ὅτι τούτων οὐδόλως παρίσταται ἀνάγκη, διότι ἀληθῶς ἐξαιρετικῶς μέγας εἶναι ὁ πλοῦτος τοῦ ἀμέσου κοινωνικοῦ ἐμπειρικοῦ ὑλικοῦ καὶ ἐλαχίστη ἡ ἐκ τῆς ἐλλείψεως γραπτῶν βοηθημάτων στενοχωρία τοῦ γράψαντος.»

Το άρθρο είχε σαν αποτέλεσμα την πρόκληση συζητήσεων, κριτικών και αντιπαραθέσεων, στις εφημερίδες της εποχής και έκτοτε έχει εκδοθεί επανειλημμένα από διάφορους εκδοτικούς οίκους.