Το Ολλανδικό μοντέλο του «ήπιου κράτους» (των S. Gaillard και J. Visser)

Για τους ξένους, μια μικρή χώρα στην Ευρώπη φαίνεται η επιτομή της ανεκτικότητας και της κοινωνικής ελευθερίας. Η Ολλανδία εδώ και αρκετές δεκαετίες γοητεύει τους ελεύθερους στοχαστές – ενώ σοκάρει τους αυστηρούς ηθικιστές – με την χαλαρή της προσέγγιση στη χρήση ναρκωτικών, την πορνεία και την ευθανασία.

Αυτό που δεν κατανοούν οι ξένοι όμως είναι ότι αυτή η ελευθεριότητα συχνά υπήρχε στην πράξη πριν προσαρμοστούν σ’ αυτήν οι νόμοι. Οι αλλαγές στους νόμους που ρυθμίζουν αμφιλεγόμενες πρακτικές όπως η χρήση ναρκωτικών, η πορνεία και η ευθανασία προηγήθηκαν και προκλήθηκαν από αλλαγές στις συμπεριφορές των ανθρώπων.

Αν για παράδειγμα δούμε προσεκτικότερα τους ολλανδικούς νόμους για τα ναρκωτικά, αναδύεται μια παράδοξη εικόνα. Ενώ είναι παράνομη η παραγωγή, επεξεργασία και πώληση του οποιουδήποτε ναρκωτικού, το κράτος δεν αρνείται ότι τα ναρκωτικά υπάρχουν (και χρησιμοποιούνται). Για παράδειγμα, ένα από τα πανεθνικά τηλεοπτικά κανάλια της Ολλανδίας προβάλλει την εκπομπή Spuiten en Slikken (χονδρικά: “Ενέσεις και χάπια”), μια εκπαιδευτική εκπομπή που εστιάζει σε θέματα όπως το σεξ, τα ναρκωτικά και η ροκ μουσική. Η εκπομπή έχει ακόμη και το δικό της “εργαστήριο ναρκωτικών” όπου οι παρουσιαστές παίρνουν διάφορες “παράνομες” ναρκωτικές ουσίες για να δείξουν τις επιδράσεις τους στο σώμα.

Ενώ επιφανειακά μπορεί να φαίνεται περίεργο που εκπομπές όπως αυτή προβάλλονται στην κρατική τηλεόραση, αυτό μας λέει κάτι για την στάση του ολλανδικού κράτους έναντι των ναρκωτικών. Η Ολλανδία έχει υιοθετήσει μια ρεαλιστική και ευαίσθητη προσέγγιση: δεν αρνείται το γεγονός ότι αυτές οι ουσίες χρησιμοποιούνται, και παρέχει στο κοινό χρήσιμες πληροφορίες. Αυτό παρέχει στο κράτος έναν τρόπο να υιοθετήσει μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση, που δεν εξαλείφει πλήρως την ατομική επιλογή, αλλά επιτρέπει στα άτομα που επιλέγουν να παραβιάσουν τους νόμους, τουλάχιστον να το κάνουν αυτό ασφαλώς.

Αντί για απαγόρευση ή πλήρη αποδοχή, ανεκτικότητα

Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη μαριχουάνα, οι Ολλανδοί έχουν υιοθετήσει μια άτυπη προσέγγιση στην αντιμετώπιση του ναρκωτικού. Ενώ οι νόμοι συνεχίζουν να λένε ότι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται, οι αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές έχουν επιτρέψει δραστηριότητες που σχετίζονται με τη μαριχουάνα σε συγκεκριμένα μέρη και σε συγκεκριμένο βαθμό. Η πώληση και η χρήση κοντά σε σχολεία για παράδειγμα απαγορεύεται.

Ρωτήσαμε την Dike van de Mheen, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Τίλμπουργκ σχετικά με το παράδοξο καθεστώς της μαριχουάνας. Εξήγησε την κατάσταση ως εξής: “Η πώληση και η καλλιέργεια είναι παράνομες, αλλά έχουν οριστεί κριτήρια βάσει των οποίων οι παραβάτες δεν διώκονται και δεν τιμωρούνται. Παραμένει παράνομη, αλλά αν καλύπτεται ένας αριθμός κριτηρίων, δεν διώκεσαι”.

Οι ολλανδικές αρχές εφαρμόζουν ένα μοντέλο που θα μπορούσε να ονομαστεί “ήπιο κράτος”. Στην εφαρμογή αυτής της ευέλικτης προσέγγισης, βρίσκουν σημαντική σιωπηλή υποστήριξη από τους πολιτικούς και το κοινό.

Ενώ η μαριχουάνα παραμένει νόμιμη βάσει νόμου, στην πράξη οι αρχές έχουν αποφασίσει να ανέχονται πωλήσεις μιας μέγιστης ποσότητας πέντε γραμμαρίων ανά άτομο σε αδειοδοτημένα coffee shops ή cannabis cafes. Αυτό σημαίνει ότι ενώ η πώληση της μαριχουάνας είναι τυπικά παράνομη, η αρχές δεν διώκουν καταστήματα που καλύπτουν τα καθορισμένα κριτήρια ή τα άτομα που τηρούν συγκεκριμένους νόμους. Αυτό έχει οδηγήσει στην ενδιαφέρουσα περίπτωση coffee shops να παραβιάζουν τον νόμο, να κρίνει το δικαστήριο τους ιδιοκτήτες ενόχους, και να μην επιβάλλονται τιμές καθώς, σύμφωνα με τον Tom Kleijn, δημοσιογράφο για το ημερήσιο ενημερωτικό πρόγραμμα Nieuwsuur, αυτοί “καταπάτησαν τον νόμο ενεργώντας σύμφωνα με αυτόν”.

Τα επόμενα βήματα: Καταπολέμηση των εγκληματικών οργανώσεων και εγγύηση της ασφαλούς χρήσης

Με αυτές τις πρακτικές και δικαστικές ενέργειες κατά νου, προτάθηκε το 2017 ένας νέος νόμος για την ανοχή (της ρυθμισμένης) μεταφοράς και καλλιέργειας μαριχουάνας κατά το πρότυπο των πωλήσεων: παράνομη στα χαρτιά, αλλά νόμιμη στην πράξη. Η νέα εθνική κυβέρνηση πρότεινε επίσης την πειραματική δοκιμή της πώλησης κρατικώς αδειοδοτημένης μαριχουάνας σε καταστήματα σε έναν μικρό αριθμό πρόθυμων δήμων.

Η καθηγήτρια Van de Mheen λέει ότι αυτά τα μέτρα λαμβάνονται για να διασφαλιστεί ότι τα coffee shops μπορούν να πωλούν τη μαριχουάνα τους σε τιμές ανταγωνιστικές ως προς αυτές των ναρκωτικών από τα παράνομα κυκλώματα. Έτσι, η ολλανδική κυβέρνηση ελπίζει να μειώσει την εξάρτηση των coffee shops από επαγγελματικές εγκληματικές οργανώσεις που πιθανότατα δεν εμπορεύονται μόνο κάνναβη, αλλά και όπλα, γυναίκες ή και κοκαϊνη.

Η πιθανή φιλελευθεροποίηση της πολιτικής για τα ναρκωτικά έγινε δεκτή με ενθουσιασμό, τόσο από τις δημοτικές αρχές που ελπίζουν ότι θα βελτιώσουν έτσι την ασφάλεια στις πόλεις, όσο και από το κοινό. Ο διαπρεπής Ολλανδός νομικός Gerard Spong υποστήριξε ένθερμα τον προτεινόμενο νόμο, δηλώνοντας ότι αυτός θα δημιουργήσει επιτέλους μια αντιστοιχία ανάμεσα στην δικαστική πρακτική και την κρατική πολιτική, ουσιαστικά επικαιροποιώντας την τελευταία. Κάποιοι όμως πολιτικοί, δημοτικές αρχές και ιδιοκτήτες coffee shops ασκούν κριτική στην ιδέα.

Μια λύση για τον πραγματικό κόσμο ή μια πηγή σύγχυσης;

Η ολλαδική πρακτική της “επιλεκτικής επιβολής” είναι βέβαιο πως φαίνεται μπερδεμένη, αν όχι ξεκάθαρα διεφθαρμένη, σε όσους έχουν μια μηχανική θεώρηση του κράτους. Στην τυπική θεωρία της δημοκρατίας, τα ζητήματα πολιτικής είναι απλές επιλογές μεταξύ άσπρου και μαύρου: “Είναι η χρήση μαριχουάνας σωστή ή λάθος;” ή “είναι η ευθανασία σωστή ή λάθος;” και ούτω καθεξής. Σ’ αυτή την απλοποιημένη οπτική, αν “ο λαός” αποφασίσει ότι αυτές οι πρακτικές είναι λάθος, τότε όλος ο κρατικός μηχανισμός – η αστυνομία, οι εισαγγελείς, τα δικαστήρια – υποτίθεται ότι πρέπει να εφαρμόσει αυστηρά και μηχανικά αυτή την απαγόρευση σε κάθε γωνιά της χώρας.

Στον πραγματικό κόσμο βεβαίως αυτή η αυστηρή επιβολή δεν είναι ούτε εφικτή, ούτε επιθυμητή. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρχουν παραβάτες, ό,τι κι αν λέει ο νόμος. Αν η αστυνομία ακολουθήσει μια αυστηρή προσέγγιση επιβολής, τότε η παραβατικότητα θα πάει βαθύτερα, εκεί όπου βίαιοι, αντικοινωνικοί διακινητές – εγκληματίες – θα ελέγχουν την απαγορευμένη δραστηριότητα. Η εναλλακτική που έχει υιοθετήσει η Ολλανδία είναι να επιτρέπεται η απαγορευμένη δραστηριότητα, ώστε να διοχετεύεται σε πιο ανοιχτά κανάλια όπου τόσο οι αρχές όσο και το κοινό μπορούν να παρατηρούν και να διορθώνουν προφανείς καταχρήσεις.

Η άλλη πλευρά του νομίσματος της επιλεκτικής επιβολής είναι ότι η δραστηριότητα διατηρείται σε λογικά πλαίσια. Καθώς μόνο τα αδειοδοτημένα coffee shops βρίσκουν ανοχή στη δραστηριότητά τους, μπορούν να εφαρμοστούν περιορισμοί σε αυτά. Οι τοπικές αρχές για παράδειγμα κλείνουν συχνά coffee shops που βρίσκονται κοντά σε σχολεία, και μπορεί να υπάρχει η απαίτηση για συγκεκριμένο ωράριο λειτουργίας. Ίσως προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι κάποιοι ιδιοκτήτες coffee shops καλοδέχονται αυτή τη μερική παρέμβαση. Όταν οι ιδιοκτήτες του Coffeeshop Willie Wortel’s Sativa, που προτιμούν να παραμείνουν ανώνυμοι, ρωτήθηκαν ποιες αλλαγές πολιτικής θα ήθελαν να δουν, απάντησαν ως εξής: “Θέλουμε να δούμε να νομιμοποιηθεί η κάνναβη, ώστε να έχουμε τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις όπως και κάθε άλλη ολλανδική εταιρεία!”.

Η ολλανδική εμπειρία υπογραμμίζει την πιθανότητα ότι η στροφή μακριά από την κρατική ρύθμιση μπορεί να είναι πιο λεπτή απ’ ό,τι μπορεί να περιμένει κανείς. Πολλοί φιλελεύθεροι που υποστηρίζουν τη λιγότερη παρέμβαση του κράτους στις προσωπικές επιλογές, ασυνείδητα υιοθετούν το λεγόμενο “ανατρεπτικό” μοντέλο της αλλαγής. Το κράτος και οι αξιωματούχοι του θεωρούνται εχθροί της ελευθερίας. Σ’ αυτό το μοντέλο, οι υποστηρικτές της αλλαγής στοχεύουν σε μια μεγάλη νομοθετική ή συνταγματική απόφαση που θα αφαιρέσει εντελώς το κράτος από την εκάστοτε σφαίρα.

Το εναλλακτικό μοντέλο του “ήπιου κράτους”, όπου οι ίδιοι οι κρατικοί αξιωματούχοι προωθούν τη μερική “μη νόμιμη” απελευθέρωση, είναι μια εξέλιξη που τόσο οι πολιτικοί φιλόσοφοι όσο και οι ακτιβιστές θα πρέπει να ξεκινήσουν να την αναλογίζονται.

—

Ο Stefan Gaillard είναι γραμματέας του Ολλανδικού Φιλελεύθερου Κόμματος και συνιδρυτής του Ολλανδικού Ινστιτούτου Πραξεολογίας. Η Jobke Visser ειδικεύεται στην ηθική και πολιτική φιλοσοφία.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Ιανουαρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.